عوامل تاثیرگذار در اعتیاد نوجوانان/شناخت راهکارهای مراقبتی
عواملی همچون افسردگی، اضطراب، استرس، پرخاشگری، شکست‌های عاطفی، سوگ ناشی از طلاق والدین، ناکامی‌ها، کم توجهی، کمبود عاطفی و تحقیرها می‌تواند در نزدیک شدن نوجوانان به اعتیاد مؤثر باشد.
به گزارش افسران، چرا نوجوانی و جوانی سنی خطرناک برای آشنایی افراد با آسیب‌های اجتماعی خصوصاً مصرف مواد دخانی و مواد مخدر است؟ نوجوانان اگرچه به نظر توانایی درک و شهود کافی برای محافظت از خود در برابر مواد مخدر را دارند اما به دلیل ویژگی‌های شخصیتی و سنی در برابر آسیب اجتماعی اعتیاد بسیار آسیب پذیر هستند.
از همین رو اعتیاد کودکان و نوجوانان به دلایلی همچون غفلت والدین، به کار گماردن کودکان، اجبار کودکان به خرید و فروش مواد مخدر و حضور کودکان و نوجوانان در محله‌های آسیب پذیر اجتماعی از مصادیق کودک آزاری است.
اگرچه آمار دقیقی از میزان مصرف مواد مخدر در میان دانش آموزان کشور در دسترس نیست با این حال آن چیزی که مشخص است این است که مصرف مواد مخدر در میان دانش آموزان طی سال‌های اخیر افزایش یافته است.
روزگاری وقتی از حمیدرضا حاجی‌بابایی، وزیر آموزش و پرورش دولت دهم درباره تعداد دانش‌آموزان معتاد پرسیدند، جواب داده بود: دانش‌آموز معتاد؟ نداریم. دانش‌آموزی که معتاد باشد که دیگر دانش‌آموز نیست.
این واکنش را البته مسئولان فعلی نظام آموزشی نمی‌توانند داشته باشند زیرا خودشان اذعان دارند که در برخی از مدارس خصوصاً در محله‌های آسیب پذیر برخی از دانش آموزان بیش از مطالعه و توجه به درس، به مصرف مواد مخدر و دخانیات توجه دارند.
با این حال مدرسه می‌تواند مکانی برای دورنگاه داشتن نوجوانان از دام اعتیاد باشد.
مدرسه به دلیل کارکردهای مهم آموزشی و تربیتی نقش مهمی در رشد شخصیت نوجوانان ایفا می‌کند. مدرسه از آن جهت که دانش آموز زمان زیادی از طول روز خود را در آن سپری می‌کنند می‌تواند محلی باشد تا نوجوانان توانمندی‌های خود را در برابر آسیب‌های اجتماعی افزایش دهند.
آشنایی با شیوه‌های ارتباط مؤثر با نوجوانان و شناخت راهکارهای مراقبت از نوجوانان در برابر آسیب‌های اجتماعی می‌تواند مدرسه را سنگری مؤثر برای دور کردن نوجوانان از آسیب‌های اجتماعی کند.
با این وجود باید این نکته را در نظر بگیریم که نوجوانی دوره‌ای است که می‌تواند تهدید کننده بوده و شروعی برای مصرف مواد مخدر و آشنایی دانش آموزان با این مواد باشد.
دوران نوجوانی دورانی است که فرد گرایش بیشتری به رفتارهای پرخطر دارد. از جمله این رفتارهای پرخطر می‌توان به گرایش به مصرف دخانیات، گرایش به مصرف مواد مخدر، گرایش به خشونت، گرایش به سبک‌های زندگی نا بهنجار، تاثیرپذیری بیش از حد از فضاهای مجازی و ترک تحصیل اشاره کرد.
تحلیل‌های مختلفی در مورد عوامل خطرپذیری نوجوانان ارائه می‌شود که می‌توان این عوامل را به دو دسته عوامل فردی و عوامل محیطی تقسیم کرد.
عوامل فردی شامل ویژگی‌های شخصیتی، وضعیت بهداشت روان و تاب آوری فرد، نگرش فرد نسبت به رفتارهای پرخطر، وضعیت تحصیلی و عوامل ارثی است.
دسته دوم به عوامل محیطی و اجتماعی باز می‌گردد که از آن جمله می‌توان به وضعیت روحی و روانی خانواده، وضعیت و شرایط مالی خانواده، شرایط و نوع دوستان و همسالان و محیط سکونت دانش آموز اشاره کرد.
در موضوع عوامل فردی به عنوان مثال عواملی همچون افسردگی، اضطراب، استرس، پرخاشگری، شکست‌های عاطفی، سوگ ناشی از طلاق والدین، ناکامی‌ها، کم توجهی، کمبود عاطفی و تحقیرها می‌تواند در نزدیک شدن نوجوانان به اعتیاد مؤثر باشد.
در خصوص تأثیر عوامل محیطی در نزدیکی نوجوانان به اعتیاد مهم‌ترین عامل خانواده است. این خانواده است که شخصیت نوجوان در آن شکل می‌گیرد و فرد با مشاهده رفتارهای بزرگترها و والدین از آنان تأثیر می‌پذیرد.
شرایط خانوادگی در گرایش نوجوانان به مواد مخدر اثر زیادی دارد. اثر جدایی والدین، سابقه رفتارهای پرخطر در خانواده، وجود فرد مبتلا به مواد مخدر در خانواده و شیوه‌های نامناسب فرزند پروری می‌تواند به افزایش احتمال ابتلاء به مواد مخدر در میان نوجوانان منجر شود.
اما چرا کودکان دچار رفتارهای پرخطر می‌شوند؟
دلایل و زمینه‌های گرایش کودکان و نوجوانان به رفتارهای پرخطر چیست؟ روانشناسان و جامعه شناسان مهم‌ترین دلایل گرایش کودکان و نوجوانان به رفتارهای پرخطر را دلایل زیر می‌دانند.
فشار همسالان و تحریک آنان برای استفاده از مواد مخدر، تشویق همسالان و همکلاسی‌ها به انجام رفتارهای پرخطر، وجود زمینه‌های مخاطره آمیز در خانواده، گرایش به کنجکاوی، گرایش به تفریح و لذت و خودنمایی در جمع همسالان از طریق استعمال مواد دخانی از دلایلی است که کودکان و نوجوانان بیشتر به مواد مخدر گرایش پیدا می‌کنند.
همچنین فشارهای ناشی از تغییرات رفتاری در سنین بلوغ، مشکلات مربوط به بهداشت روان و شکست‌های تحصیلی هم آسیب زیادی به نوجوانان زده و آنان را به مصرف مواد مخدر سوق می‌دهد.
با این حال همه کودکان و نوجوانان به یک اندازه در معرض آسیب‌های اجتماعی نیستند.
پژوهشگران و برنامه‌ریزان توصیه می‌کنند که در کنار مراقبت از همه کودکان و نوجوانان، به آن دسته از کودکان و نوجوانانی که بیشتر در معرض خطر هستند توجه بیشتری شود.
در بسیاری از محله‌های آسیب‌پذیر، کمبود مراکز فرهنگی و امکانات رفاهی، موجب می‌شود نوجوانان برای سرگرمی و داشتن اوقات خوش به مصرف مواد دخانی و مواد مخدر روی بیاورند
کودکان و نوجوانانی که سابقه مداوم شکست تحصیلی یا سابقه طولانی مدت مشکلات رفتاری و روانی دارند یا در خانواده‌های پرخطر زندگی می‌کنند یا در محیط‌های مخاطره آمیز سکونت و یا رفت و آمد دارند و یا دوستانی دارند که سابقه رفتارهای پرخطر دارند بیش از دیگر همسالان خود در معرض آسیب‌های اجتماعی خصوصاً مواد مخدر قرار دارند.
در خانواده‌ای که والدین برای مثال با اعتیاد شدید مواجه هستند؛ غفلت از کودک امری طبیعی است و کودک ممکن است به صورت ناخودآگاه با حوادثی آسیب ببیند و حتی دست به مصرف مواد مخدر بزند.
همچنین در محله‌های آسیب پذیر، جرم خیز بودن محلات نیز بسیار حائز اهمیت است. مصرف مواد مخدر در محله‌های آسیب‌پذیر رایج است و نوجوانی که در این مناطق زندگی می‌کند بیشتر درگیر مواد مخدر می‌شود.
از مشکلات دیگری که در محله‌های آسیب پذیر می‌توان به آن اشاره کرد؛ عدم وجود حمایت‌های معمول در این محله‌ها است. در بسیاری از محله‌های آسیب‌پذیر مواردی همچون کمبود مراکز فرهنگی و امکانات رفاهی، موجب می‌شود نوجوانان برای سرگرمی و داشتن اوقات خوش به مصرف مواد دخانی و مواد مخدر روی بیاورند.
گرایش نوجوانان به مصرف مواد مخدر تنها به جامعه ایرانی محدود نمی‌شود.
بنا برگزارش نهادهای مردمی و رسانه‌ها در آمریکا مصرف فنتانیل در میان نوجوانان آمریکایی به یکی از چالش‌های اساسی این روزهای جامعه آمریکا تبدیل شده است به طوری که مصرف بیش از حد “فنتانیل” بین جوانان آمریکایی در سال ۲۰۲۱، مرگ و میر نوجوانان آمریکایی را بیست درصد افزایش داده است.
فنتانیل یک شبه‌مرفین بسیار قوی بوده و برخلاف مخدرهای طبیعی ریشه گیاهی و طبیعی ندارد و تنها در آزمایشگاه تولید می‌شود.
کارشناسان افزایش مرگ و میر ناشی از مصرف بیش از حد مواد مخدر که به ویژه در بین جوانان ۱۴ تا ۱۸ ساله افزایش یافته را به افزایش مصرف فنتانیل نسبت می‌دهند. بر اساس مطالعه‌ای که در مجله انجمن پزشکی آمریکا منتشر شد، مرگ و میر نوجوانان ناشی از مصرف بیش از حد مواد مخدر در ایالات متحده از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱ بیش از دو برابر شده است.
فنتانیل تا حدی در جامعه امروز آمریکا به یک چالش اجتماعی تبدیل شده است که بایدن و دیگر رقبای انتخاباتی اش برای ریاست جمهوری آتی آمریکا کنترل و نابودی این ماده مخدر را از شعارهای انتخاباتی خود قرار داده‌اند.
تا جایی که جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا هنگامی که در دومین سخنرانی سالانه خود در بهمن سال گذشته از افزایش مرگ و میر ناشی از مصرف بیش از حد فنتانیل گفته بود؛ یکی از جمهوری‌خواهان فریاد زد: این تقصیر شماست.
مشکلات اجتماعی مصرف مواد مخدر توسط نوجوانان در سال‌های اخیر به یکی از بزرگترین چالش‌ها در جهان تبدیل شده است.
این در حالی است که ریشه یابی این مشکل و بهره مندی از آموزش‌های مناسب، اطلاعات صحیح و اعمال محدودیت‌های منطقی می‌تواند نوجوانان را تا حد زیادی از خطر ابتلاء به مواد مخدر دور کند.
مدرسه محلی است که می‌توان امیدوار بود به کمک معلم آموزش دیده و فضای شاداب مدرسه دانش آموزان از ابتلاء به مصرف مواد مخدر دور بمانند و به لحاظ شخصیتی طوری تربیت شوند که در برابر مخاطرات اجتماعی بیرون از مدرسه نیز مقاوم بمانند.