رفتار و گفتار امام علی (ع) در خانواده (۱)

میانه روی در امر اقتصاد و خرج کردن درآمدهای خانواده می تواند راحتی و آسایش طولانی تری را برای خانواده به ارمغان بیاورد. در اهمیت اعتدال و میانه روی همین بس که حضرت امیرمومنان علی (علیه السلام) در لحظات پایان عمر گرانقدر خود به فرزندش امام حسن مجتبی علیه السلام ، او را به میانه روی در زندگی سفارش می کند. در این مطلب به رفتار و گفتار امام علی (ع) در خانواده اشاره خواهیم کرد.

یکی از اصول مهم در مدیریت منزل، تامین هزینه ی زندگی است. مرد باید با کار و تلاش فراوان نیازهای اقتصادی خانواده را برطرف سازد تا سربار جامعه نگردند.

اخلاق خانوادگی مبحثی است که بسیار کم به آن پرداخته می شود در حالیکه جایگاهی عالی و مهم دارد و می تواند گر ه گشای بسیاری از مشکلات تربیتی و اخلاقی افراد خانواده به خصوص فرزندان باشد از آن جهت که والدین اولین الگو و معلّم فرزندان می باشند و فرزندان اخلاق و رفتار آن ها را الگوبرداری می کنند بنابراین والدین می توانند درآن ها بسیار تأثیرگذار باشند. طبیعی است تربیت نیکو واخلاق شایسته و اسلامی یکی از نیازهای واقعی است که هم اینک جامعه مذهبی ما به آن بسیار محتاج است.

در زمینه ی اخلاق خانوادگی بهترین الگو برای افراد ائمه اطهار (علیهم السلام) علی الخصوص امیرمؤمنان علی (علیه السلام) هستند که سعی گردیده است در اینجا نمونه ی کوچکی از آن به خواننده ی محترم ارائه گردد.

رفتار و گفتار امام علی (ع) در اقتصاد خانواده 

۱. تامین هزینه زندگی

یکی از اصول مهم در مدیریت منزل، تامین هزینه زندگی است. مرد باید با کار و تلاش فراوان نیازهای اقتصادی خانواده را برطرف سازد تا سربار جامعه نگردند. حضرت امیرمومنان علی (علیه السلام) باکار و تلاش و حفرچاه و درختکاری و احداث باغ در منطقه ی ینبع در اطراف مدینه توانست سرمایه ی فراوانی بدست بیاورد؛ هزار برده آزاد کند و برای عمه ها و خاله های خود خانه بخرد و زنان و فرزندان خود را آبرومندانه اداره کند، که وصیت نامه ی حضرت به عنوان نامه ی ۲۴ نهج البلاغه در تاریخ ثبت گردیده است در آن دستور العمل اقتصادی برای اداره ی زنان و فرزندان خود تاکید می کند که درخت ها و زمین ها را نفروشند بلکه با درآمد سالانه ی آن نیازهای اقتصادی خانواده آن حضرت را برطرف سازند[۱].

۲. تعدیل و میانه روی در مصرف

اعتدال و میانه روی در هر کاری مقبول و پسندیده است و میانه روی در امر اقتصاد و خرج کردن درآمدهای خانواده می تواند راحتی و آسایش طولانی تری را برای خانواده به ارمغان بیاورد. در اهمیت اعتدال و میانه روی مین بس که حضرت امیرمؤمنان علی (علیه السلام) در لحظات پایان عمرگرانقدر خود به فرزندش امام حسن مجتبی علیه السلام ، او را به میانه روی در زندگی سفارش می کند؛

حدثنا أبو عبد الله محمد بن محمد بن النعمان فی شهر رمضان سنه تسع و أربعمائه… قال حدثنی الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام، قالَ لمّا حَضَرَت وَالِدی الوَفَاه أَقبَلَ یُوصِی، فَقَالًَ هَذَا مَا أَوصَى بِهِ عَلی بنِ أبِی طَالِب أخُومُحَمَد رَسُولُ الله صَلََّى الله علیه و آله وَ ابنَ عَمِّهِ وَ صَاحِبِهِ … وَ اقتَصِد یَا بُنَیَّ فِی مَعیشَتِک[۲]… . ترجمه : … این آن چیزی است که علی بن ابیطالب برادر رسول خدا وپسر عمویش و همنشینش وصیت می کند … پسر جانم در زندگانى راه اعتدال و میانه روى را پیش گیر… .

حضرت امیر در جای دیگر در بیان اکتفا کردن به قدر ضرورت اینگونه اشاره می کنند؛ خطبهٌ لأمیر المؤمنین علی (علیه السلام): … مَنِ اقْتَصَرَ عَلَى بُلْغَهِ الْکَفَافِ فَقَدِ انْتَظَمَ الرَّاحَه[۳]… ترجمه: …هر که به کفایت گذران زندگى بسنده کند آسایش خود را پا بر جا کرده است… .

گاهی حضرت امیر درمواقع بی پولی رویه ای بکار می بردند که معمولاً بسیاری از مردم آنگونه عمل نمی کنند آنهم صبر کردن تا زمانیکه پولی بدست ایشان برسد در حالیکه افراد معمولاً با قرض کردن ویا خرید نسیه مانند ایشان عمل نمی کنند، نمونه ای از عمل حضرت اینگونه نقل گردیده است؛ رُوِیَ أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام اِجتَازَ بِقَصَّابٍ وَ عِندَهُ لَحمٌ سَمینٌ فَقَالَ یَا أَمیرَالمُؤمِنیِن هَذَا اللَّحم سَمینٌ اِشتَر مِنهُ فَقَالَ لَهُ لَیسَ الثَّمَن حَاضِرًا فَقَالَ أَنَا أَصبِرُ یَا أَمیرَالمُؤمِنینَ فَقَالَ لَهُ أَنَا أَصبَرُ عَنِ اللَّحمِ[۴]

ترجمه: روایت شده است روزی حضرت امیرمؤمنان علی (علیه السلام) از مقابل قصابی عبور می کردند، قصاب به حضرت عرض می کند: ای امیرمؤمنان گوشت خوبی است از آن بخرید اما حضرت می فرمایند: پولی برای خرید ندارم قصاب عرض می کند من برای گرفتن پولش صبر می کنم. حضرت می فرمایند: من در برابر خوردن گشت صبر می کنم.

۳. رابطه گناه و درآمد

خانواده ها سعی می کنند تا راهی برای افزایش درآمدهای خود پیدا کنند اما گاهی نیز مسائلی پیش می آید که باعث می شود درآمدخانوار کَم شود. این در حالی است که معمولاً افراد دلیل این اتفاقات را نمی دانند اما حضرت امیرمؤمنان علی (علیه السلام) دلیل آن را وجود گناهان معرفی می کنند؛

قَالَ اَمیِرُالمُومِنین عَلی عَلیه السلام: …تُوقُوا الذُّنُوبَ فَمَا مِن بَلیَّهٍ وَلانَقصِ رِزقٍ إِلّا بِذَنب … قَالَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ وَ مَا أَصَابَکُمْ مِنْ مُصِیبَهٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ[۵]… ترجمه: خود را از گناهان دور کنید زیرا هیچ بلا و هیچ کم شدن رزق و روزی نیست مگر بخاطر گناهان … خداوند متعال می فرماید: هر مصیبتى به شما می رسد، به خاطر کارهایى است که کرده اید. و خدا بسیارى از گناهان را عفو مى کند[۶].

رفتار و گفتار امام علی (ع) در مدیریت خانه

در اینکه مدیریت منزل با چه کسی است نظرات مختلفی وجود دارد اما طبق فرموده ی حضرت امیر مدیریت منزل با مرد است؛ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام)  کُلُّ امْرِئٍ تُدَبِّرُهُ امْرَأَهٌ فَهُوَ مَلْعُونٌ [۷]ترجمه: هر کس که امورش را زنی بگرداند و مدیریت کند ملعون است. طبیعی است مراد حضرت کسانی نیستند که کسی را غیر از همسر خود ندارند و خودشان بدلایل مختلف قادر به کسب درآمد و مدیریت منزل نمی باشند مانند افراد بیمار.

یکی از راه های مهم ایجاد عطوفت و مهربانی بین اعضای خانواده و جلب قلوب هدیه دادن است که حضرت امیر از این نکته مهم نیز غافل نبوده اند.

رفتار و گفتار امام علی (ع) در ارتباط با همسر

چگونگی رفتار با همسر :

قرآن: وعاشروهنّ بالمعروف «نساء۱۸» ترجمه: با زنان به نیکویی زندگی کنید.

۱. روابط اجتماعی آنان

از آنجایی که مرد مسئولیت هدایت خانواده را به عهده دارد بنابراین باید مواظب رفت وآمدهای همسر خود نیز باشد تا مبادا در رفت و آمدهای خود دچار وسوسه های شیطان شده و از راه به در شود؛ حضرت امیر در یک دستور العمل اخلاقی، اجتماعی خطاب به فرزندش می نویسد: زنان را روى پوشیده دار تا چشم شان به مردان نیفتد، زیرا حجاب، زنان را بیش از هر چیز از گزند نگه دارد. خارج شدن شان از خانه بدتر نیست از این که کسى را که به او اطمینان ندارى به خانه در آورى. اگر توانى کارى کنى که جز تو را نشناسد چنان کن.[۷]

حضرت امیر در جایی دیگر مردانی را که در رفت وآمدهای اجتماعی زنان خود، مطیع آن ها هستند را سزاوار خشم و غضب خدا برمی شمرد و می فرماید: هر که در چهار چیز به حرف همسرش گوش کند خداوند به صورت اورا در آتش می فکند. پرسیدند آنها چیست؟ فرمودند: در پوشیدن لباس نازک در رفتن به حمام ها (زیرا رعایت عفت کلام و بدن را نمی کنند) در رفتن به عروسی (زیرا رعایت حجاب و جدایی زنان و مردان نمی شود علاوه بر بدزبانی ها و چشم و هم چشمی ها و تفاخرهای بی جا) و نوحه خوانی ها (به طور کلی مرد باید مراقب رفت و آمدهای همسر خود باشد و او را از رفتن به مجالسی که زمینه ساز فساد و موجب وسوسه ی شیطان می باشد منع کند). [۸]

۲. پرهیز در روابط زن و مرد نامحرم

از دیدگاه حضرت امیرمؤمنان یکی از راه های سلامت جامعه رعایت فرهنگ پرهیز و حرمت نهادن به جایگاه ارزشی زن و مرد است که در خطبه ی ۸۰ نهج البلاغه چنین می فرمایند: فَاتَّقُوا شِرَارَ النِّسَاءِ وَ کُونُوا مِنْ خِیَارِهِنَّ عَلَى حَذَرٍ وَ لَا تُطِیعُوهُنَّ فِی الْمَعْرُوفِ حَتَّى لَا یَطْمَعْنَ فِی الْمُنْکَرِ[۹] ترجمه آیتی: از زنان بد بپرهیزید و از زنان خوب حذر کنید و کار نیک را به خاطر اطاعت از آنان انجام مدهید، تا به کارهاى زشت طمع نکنند.

۳. غیرت ورزی

یکی از خصلت هایی که خداوند متعال در نهاد مردان به ودیعت گذارده است غیرت ورزیدن نسبت به ناموس و محارم خویش است که خودبخود جلوی بسیاری از مفاسد و ناهنجاری های اجتماعی را می گیرد اما گاه می شود که این ویژگی در فرد بدلایل گوناگون ضعیف می شود، که حضرت امیر این افراد را اینگونه مورد سرزنش و لعن خود قرار می دهد: ای اهل عراق شنیده ام که زن های شما در راه رفتن بامردها برخورد پیدا می کنند آیا خجالت نمی کشید خدا لعنت کند بی غیرت ها را.[۱۰]

۴. غیرت نابجا ممنوع

درست است که غیرت ورزیدن مطلوب است اما گاه خود بعنوان معضلی بزرگ جلوه می کند وآن زمانی است که در موضعی غیر از موضع خود بکار گرفته شود؛ حضرت امیر استفاده نابجا از غیرت را بعنوان خطر اینگونه مطرح می کنند؛

إِیَّاکَ وَ التَّغَایُرَ فِی غَیْرِ مَوْضِعِ غَیْرَهٍ فَإِنَّ ذَلِکَ یَدْعُو الصَّحِیحَهَ إِلَى السَّقَمِ وَ الْبَرِیئَهَ إِلَى الرِّیَبِ[۵]ترجمه: امیرمومنان (علیه السلام) به امام حسن مجتبی (علیه السلام) می فرمایند: بپرهیز از غیرت بی جا (و سختگیری نامعقول و احیاناً متهم کردن همسر) زیرا این کار زن پاکدامن را به آلودگی گرایش می دهد.

۵. محدوده ی اختیارات زن

یکی دیگر از روایای ارتباط با زن محدوده ی اختیارات و قدرت اعمال نظر زنان در زندگی است، این مطلب را می توان در قسمت مدیریت منزل هم ذکر کرد زیرا به نحوی اختیار داشتن زن و محدوده ی آن در نحوه ی مدیریت منزل بسیار تأثیرگذار خواهد بود. امیر مؤمنان محدوده ی اختیارات زن را اینگونه به فرزند خود گوشزد می نمایند: حضرت امیر مومنان در سفارش خود به محمد حنفیه فرمودند: … اگر بتوانی که زن را بیش از آنچه مربوط به خود اوست اختیار ندهی انجام ده چرا که این کار جمال زن را پیوسته و خاطرش را آسوده و حال اورا نیکو می کند همانا زن گل است نه کارفرما با او به هرحال مدارا کن و نیکو برخورد نما تا زندگی تو باصفا شود.[۱۱]

۶. خوش رویی با همسر

حضرت در ضمن بیاناتی که راجع به صفات ناپسند برخی زنان همانند تکبّر و خودپسندی ناشکری و بی صبری و مانند اینها ایراد نمود و توصیه فرمود که مراقب زن ها باشید تا به هلاکت نیفتند و سرپرستی خانواده را به آنان نسپارید و فرمودند: فَدَارِهَا عَلَى کُلِّ حَالٍ وَ أَحْسِنِ الصُّحْبَهَ لَهَا لِیَصْفُوَ عَیْشُکَ[۱۲]ترجمه: با زن ها در هر حال مدارا کنید (سخنان تند و زشت برزبان نیاورید) شاید (در اثر این نیکویی شما) آنها کارهای خودرا اصلاح کنند.

کمک به همسر :

برخی از مردان فکر می کنند چون در خارج از منزل مشغول کار و تلاشند وقتی به منزل می آیند دیگر نباید هیچ کاری را انجام دهند و خود را بسیار خسته نشان می دهند برخی دیگر نیز کار در منزل و کمک به همسر را زشت می شمرند و آن را عار وننگ می دانند اما سیره ی رفتاری حضرت امیر مؤمنان علی (علیه السلام) خلاف هردو دوسته فوق بوده است، ایشان با آن همه مشغله ای که در زمان حیات رسول گرامی اسلام داشتند (شرکت در جنگ های گوناگون، رفتن به مأموریت هایی که پیامبر اورا می فرستاد و … ) اما با این حال در کارهای منزل کمک کار بی بی دوعالم فاطمه ی زهرا (سلام الله علیها) بودند نمونه هایی از آن ها اینگونه در تاریخ نقل شده است:

الف) امام صادق (علیه السلام) فرمودند: حضرت امیر (علیه السلام) هیزم تهیه می کرد و از چاه آب برای منزل می آورد و جاروب می کرد و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) نیز گندم را آرد می نمود و خمیر می کرد و نان می پخت. [۱۳]

ب) روایت است از امیرالمؤمنین علیه السلام که فرمود داخل شد بر ما رسول خدا صلی الله علیه وآله در حالى که فاطمه نشسته بود نزد دیک و من عدس در دیک می ریختم آن سرور فرمود یا ابو الحسن عرض کردم لبیک یا رسول اللَّه فرمود بشنو از من آنچه می گویم و نمی گویم مگر از امر پروردگار خود؛ نیست مردى که یارى کند زن خود را در خانه الا آنکه باشد او را بهر موئى که در بدن اوست عبادت یک ساله که روز آن روزه دار باشد و شب آن به قیام و بدهد او را خداى تعالى از ثواب، مثل آنچه داده است صابران را و داوود پیغمبر و یعقوب و عیسى علیهم السلام را، یا على هر که در خدمت عیال باشد در خانه و ننگ ندارد از آن بنویسد نام او را خداى تعالى در دیوان شهیدان و بنویسد خدا از براى وى به هر روزى و شبى ثواب هزار شهید و بنویسد از براى او به هر قدمى ثواب حجى و عمره ای و بدهد او را به هر رگى که در بدن اوست شهرى در بهشت، یا على یک ساعت در خدمت خانه بهتر است از عبادت هزار ساله و هزار حج و هزار عمره و بهتر است از آزاد کردن هزار بنده و هزار جهاد و عیادت هزار بیمار و هزار جمعه و هزار جنازه و هزار گرسنه را سیر کردن و هزار برهنه را پوشیدن و هزار اسیر آوردن در راه خدا و بهتر است او را از هزار دینار صدقه دادن بر درویشان و بهتر است او را از خواندن تورات و انجیل و زبور و قرآن و از هزار اسیر که بخرد و آزاد گرداند آن را و بهتر است او را از هزار شتر که بدهد بدرویشان و بیرون نرود از دنیا تا آنکه ببیند جاى خود را در بهشت، یا على هر که ننگ ندارد از خدمت عیال داخل گرداند او را خدا در بهشت بی حساب، یا على خدمت عیال کفاره گناهان کبیره است و بازمی نشاند غضب پروردگار را و مهر حور العین است و زیاد می گرداند حسنات و درجات را، یا على خدمت نمی کند عیال را مگر صدیق یا شهید یا مردی که خدا خواهد برای وى خیر دنیا و آخرت را[۱۴]

تقسیم کار با همسر :

یکی از عوامل سعادت و شادابی خانواده تقسیم کار و تعیین حدود و وظایف زن و شوهر است. امام صادق علیه السلام از پدرش امام باقر (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند:حضرت امیر با حضرت زهرا (علیهماالسلام) راجع به تقسیم کار از پیامبر نظر خواستند پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمودند: کارهای تا دم درب خانه به عهده فاطمه و کارهای پشت درب خانه بر عهده ی علی باشد. حضرت زهرا فرمودند : از این تصمیمی که پیامبر گرفت و مرا از سر و کار داشتن با مردها بی نیاز کرد آنقدر شادمان شدم که جز خدا کسی نمی داند.[۱۵]

عدالت بین همسران :

درست است که تعدد زوجات یکی از راه های جدی مقابله با مفاسد اجتماعی است اما شرایط و مقررات خاص خودش را دارد که یکی از آنها عدالت رفتاری میان همسران است و قرآن کریم در این باره در آیه ی ۳ سوره ی نساء هشدار داده است که اگر نمی توانی رعایت عدالت کنی نباید چند زن اختیار کنی.حضرت امیرمومنان چون همسران متعدد داشتند عدالت را دقیقاً میان آنها رعایت می نمودند. هنگامی که شبی نوبت یکی از آنها بود حتی وضوی خود را هم در خانه ی او می گرفت یعنی عدالت رفتاری را حتی در وضو گرفتن نیز رعایت می فرمودند[۱۶].

هدیه برای خانواده :

یکی از راه های مهم ایجاد عطوفت و مهربانی بین اعضای خانواده و جلب قلوب هدیه دادن است که حضرت امیر از این نکته مهم نیز غافل نبوده اند؛ قالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَطْرِفُوا أَهَالِیَکُمْ فِی کُلِّ جُمُعَهٍ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْفَاکِهَهِ کَیْ یَفْرَحُوا بِالْجُمُعَه[۱۲]ِ ترجمه: برای اهل و عیال خود در هر روز جمعه مقداری میوه ی تازه بخرید تا از جمعه خوشنود شوند.(تا نسبت به شعایر اسلامی احترام کرده محبت شان به دین زیاد شود.)

نکات مهم 

۱- حضرت امیر نه تنها در زمان حیات خود به فکر درآمد خانواده خویش بودند بلکه با وصیت نامه ای درباره نخلستان ها منبع درآمدی را هم برای بعد از فوت خویش برای خانواده خود بجای گذاردند.

۲- گناهان انسان بر رزق و روزی او تاثیر دارند و باعث کم شدن آن می شوند.

۳- غیرت ورزی مردان یکی از راه های حفظ پاکدامنی زنان است اما باید توجه داشت که استفاده نابجا از غیرت اثرعکس بجا می گذارد و باعث آلودگی دامن زنان می شود.

۴- برای اصلاح رفتار زنان تندی و خشونت جایی ندارد اما حضرت می فرمایند مدارا و چشم پوشی از خطاهای آنان باعث اصلاح رفتار آنها خواهد شد.

۵- حضرت امیر با مشغله ی فراوان اجتماعی که داشتند در کار منزل به حضرت زهرا کمک می کردند.

پی نوشت :
[۱]- دشتی، امام علی و اخلاق اسلامی، موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین، ص۷۹
[۲]- شیخ مفید،أمالی المفید، وفات مؤلف: ۴۱۳ ق، ناشر: کنگره شیخ مفید، ص۲۲۲
[۳]- ثقه الاسلام کلینى، الکافی، ۸ جلد، دار الکتب الإسلامیه تهران: ۱۳۶۵ هجرى شمسى الکافی،ج۸/ص۱۸
[۴]- حسن بن ابى الحسن دیلمى، إرشاد القلوب، دو جلد در یک مجلد، انتشارات شریف رضى، ۱۴۱۲ هجرى قمرى/ ج۱ ص ۱۱۹
[۵]- شیخ صدوق، الخصال، دو جلد در یک مجلد، قم: انتشارات جامعه مدرسین ۱۴۰۳ هجرى قمرى/ج۲ ص ۶۱۶
[۶]- شوری آیه ۳۰
[۷]- کافی ۵/۵۱۸(ثقه الاسلام کلینى، الکافی، ۸ جلد، دار الکتب الإسلامیه تهران، ۱۳۶۵ هجرى شمسى)

[۸]- امام على بن ابى طالب علیه السلام، نهج البلاغه، ۱ جلد، انتشارات دار الهجره قم /نامه ۳۱
[۹]- علامه مجلسى، بحار الأنوار، ۱۱۰ جلد، مؤسسه الوفاء بیروت – لبنان، ۱۴۰۴ هجرى قمرى / ج۱۰۰ ص ۲۴۲
[۱۰]- امام على بن ابى طالب علیه السلام، نهج البلاغه، ۱ جلد، انتشارات دار الهجره قم /خطبه ۸۰
[۱۱]- علامه مجلسى، بحار الأنوار، ۱۱۰ جلد، مؤسسه الوفاء بیروت – لبنان، ۱۴۰۴ هجرى قمرى / ج۷۶ ص ۱۱۵
[۱۲]- امام على بن ابى طالب علیه السلام، نهج البلاغه، ۱ جلد، انتشارات دار الهجره قم / نامه ۳۱
[۱۳]- شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۴ جلد، انتشارات جامعه مدرسین قم، ۱۴۱۳ هجرى قمرى/ ج۳ ص۵۵۶
[۱۴]- شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۴ جلد، انتشارات جامعه مدرسین قم، ۱۴۱۳ هجرى قمرى/ ج۳ ص۵۵۶
[۱۵]- ثقه الاسلام کلینى، الکافی، ۸ جلد، دار الکتب الإسلامیه تهران، ۱۳۶۵ هجرى شمسى /ج۵ ص ۸۶
[۱۶]- شرف الدین خویدکى ، کاشف الاستار در ترجمه جامع الاخبار، ،تعداد جلد: ۱، ناشر: کتاب فروشى اسلامیه ، تهران ، ۱۳۸۸ ق ،چاپ: اول ص ۱۰۵
[۱۷]- محدث نورى، مستدرک الوسائل، ۱۸ جلد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام قم، ۱۴۰۸ هجرى قمرى/ج ۱۳ ص ۴۸
[۱۸]- دشتی/ امام علی و اخلاق اسلامی /موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین/ص۳۰۴
[۱۹]- علامه مجلسى، بحار الأنوار، ۱۱۰ جلد، مؤسسه الوفاء بیروت – لبنان، ۱۴۰۴ هجرى قمرى/ج۱۰۱ ص ۷۳