واکاوی تحول انسان در عصر ظهور
بی‌تردید، در عصر ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) تحولات بزرگی در جهان رخ خواهد داد، که موجب تفاوت گسترده جهان پس از ظهور می‌شود، ولی در این میان این سۆال مطرح می‌شود که مهمترین تفاوت ماهوی تحولات عصر ظهور با اعصار قبل از آن چیست؟ آیا اینکه در عصر ظهور رفاه و آسایش مادی و نعمت‌های ظاهری همچون سبزه‌زارها، کشتزار‌ها، جنگل‌ها، چارپایان و انواع خوردنی‌ها بسیار افزایش می‌یابد و در دسترس همگان قرار می‌گیرد، یا اینکه صلح و آرامش و امنیت در همه‌جا حاکم می‌شود، می‌تواند موجب تفاوت ماهوی عصر ظهور با دیگر اعصار شود؟
«هو الذی أرسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون»
او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد تا او را بر همه آیین ها غالب گرداند، هرچند مشرکان خوش نداشته باشند.(سوره توبه، آیه۳۳)
به نظر می‌رسد مهمترین تفاوت ماهوی عصر ظهور با دیگر اعصار و همچنین مهمترین وجه تمییز هدف انتظار مکتب تشیع با هدف انتظار دیگر مکاتب، رشد و کمال معنوی و تحول روحی ژرف و گسترده انسانها، اصلاح اخلاقی و دوری انسانها از معصیت، فسادگری، جنایت و بیداد در عصر ظهور است. تحولی که خود، مقدمه و زمینه‌ساز وقوع تحول در جهان طبیعت و دیگر تحولات میگردد.
تحول انسان در بعد اخلاقی
عصر ظهور دوران حیات طیبه و حیات معقول انسانی است. عصر حاکمیت عقلانیت و معنویت بر افراد و جوامع. در این عصر تمامی استعدادهای فطری و عقلی انسان، شکوفا می‌شود. به نوشته یکی از حکما: «زمان ظهور دولت آن جناب، که زمان ظاهر شدن دولت ثانیه حق است، زمان ظهور و غلبه عقل است از روی باطنی آن که مقام ولایت است و به منزله روح است از برای روح ظاهری که آن مقام نبوت است.»(۱)
به نظر می‌رسد مهمترین تفاوت ماهوی عصر ظهور با دیگر اعصار و همچنین مهمترین وجه تمییز هدف انتظار مکتب تشیع با هدف انتظار دیگر مکاتب، رشد و کمال معنوی و تحول روحی ژرف و گسترده انسانها، اصلاح اخلاقی و دوری انسانها از معصیت، فسادگری، جنایت و بیداد در عصر ظهور است. تحولی که خود، مقدمه و زمینه‌ساز وقوع تحول در جهان طبیعت و دیگر تحولات میگردد
علاوه بر این در روایات مهدوی اشارهای به همپوشانی دو بعد فکری و اخلاقی انسان شدهاست و رشد و پیشرفت این دو بعد به دست حضرت مهدی، مورد تأکید قرار گرفتهاست. چنانکه در روایت مشهوری از امام باقر (علیه السلام) آمدهاست که ایشان میفرمایند: «إذا قام قائمنا وضع یده علی روۆس العباد فجمع به عقولهم و أکمل به أخلاقهم»چون قائم ما قیام کند، دستش را بر سر بندگان میگذارد و عقول آنها را متمرکز ساخته و اخلاقشان را به کمال میرساند.(۲)
و نیز آمده که: «یفتح حصون الضلاله و قلوباً غفلاً» قلعه های گمراهی و نادانی و دلهای بسته را میگشاید.(۳)
براساس این روایت عقول و افکار مردم در عصر ظهور، شکوفا، متمرکز و اخلاق آنان کامل می‌شود؛ این یعنی پیوند عقلانیت و معنویت انسان. امام زمان پس از ظهور، با نفوذ در دل و جان و عقل مردم و هدایتهای پیامبرگونه خود، آنان را هدایت و راهنمایی میکند. و منظور از دست در این روایت دست رحمت، شفقت و هدایت الهی بر بندگان است. در اینصورت معنای این روایت چنین می‌شود: در زمان ظهور حضرت، با آفت زدایی از عقل و خرد و اندیشه و ایجاد زمینه مناسب برای رشد و شکوفایی عقول مردم، رحمت و نعمت خداوند بر مردم نازل می‌شود و همه آنها هدایت مییابند و به کمال میرسند.
خداوند در قرآن کریم درباره یکی از حکمتهای نبوت میفرمایند: «و یضع عنهم إصرهم و الأغلال التی کانت علیهم» پیامبر زنجیرها و مشقتها را از آنها (مردم) برمیدارد.(سوره أعراف، آیه۱۵۷)
در اینجا حضرت مهدی(عج) ادامه دهنده راه پیامبران و تکمیل کننده برنامههای آنها به خصوص پیامبر اکرم(صلیاللهعلیهوآلهوسلَّم) است. در واقع در این عصر هم بر بصیرت و دانایی مردم افزوده می‌شود و هم پاکسازی و تزکیه نفوس آنان در اولویت قرار می‌گیرد. امام علی(علیه السلام) میفرمایند: خداوند فرستادگان خود را در میان مردم برانگیخت و پیامبران خویش را پیاپی روانه کرد تا از آنان رعایت میثاق فطری الهی را باز طلبند و نعمت‌های فراموش شده خدایی را به آنان یادآور سازند و نیروهای پنهان عقل آدمی را آشکار کنند(یثیروا لهم دفائن العقول) و آیات بهنجار آفرینش را به مردمان بنمایانند.(۴)
امام علی(علیه السلام) میفرمایند: چنانکه اگر زنی با پای پیاده از عراق به شام برود، در حالیکه قدمهایش را در آن فاصله بر روی گیاهان و سبزهها خواهد گذاشت و زیورآلات خود را هم همراه داشته باشد، هیچ خطری از جانب درندگان وی را تهدید نخواهد کرد و ترسی برایش نخواهد بود
و در روایت دیگری نیز آمدهاست که امام صادق علیه السلام فرمودهاند: «و یذهب الزنا و شرب الخمر و یذهب الربا و یقبل الناس علی العبادات و تۆدی الأمانات و یهلک الأشرار و تبقی الأخیار» روابط نامشروع، مشروبات الکلی و رباخواری از بین میرود. مردم به اطاعت و عبادت روی میآورند. امانتها را به خوبی رعایت میکنند. اشرار و اوباش نابود میشوند و افراد صالح باقی میمانند.(۵)
در اثر انقلاب حضرت مهدی(عج)، انقلاب اخلاقی و امنیت اجتماعی در سطح جامعه حاکم می‌شود. انقلابی عظیم در درون انسانها رخ میدهد که دچار امنیت و آبادانی جامعه می‌شود. امام علی(علیه السلام) میفرمایند: «در عصر ظهور وقتی قائم ما قیام کند، آسمان قطرات باران رحمت خود را بر زمین نازل میکند و زمین نباتات را میرویاند و کینه و عداوت از دل مردم زائل می‌شود و چهارپایان و درندگان با همدیگر در صلح آشتی خواهند بود. چنانکه اگر زنی با پای پیاده از عراق به شام برود، در حالیکه قدمهایش را در آن فاصله بر روی گیاهان و سبزهها خواهد گذاشت و زیورآلات خود را هم همراه داشته باشد، هیچ خطری از جانب درندگان وی را تهدید نخواهد کرد و ترسی برایش نخواهد بود.»(۶)
نتیجه
به نظر می‌رسد مهمترین تفاوت ماهوی عصر ظهور با دیگر اعصار و همچنین مهمترین وجه تمییز هدف انتظار مکتب تشیع با هدف انتظار دیگر مکاتب، رشد و کمال معنوی و تحول روحی ژرف و گسترده انسانها، اصلاح اخلاقی و دوری انسانها از معصیت، فسادگری، جنایت و بیداد در عصر ظهور است. تحولی که خود، مقدمه و زمینه‌ساز وقوع تحول در جهان طبیعت و دیگر تحولات میگردد. بدون تردید او برنامهای جامع و همه جانبه برای ایجاد امنیت کامل اخلاقی خواهد داشت و در هنگام ظهور اجرا خواهد کرد. إنشاالله.
پی نوشتها:
۱. تحفه الملوک، سید جعفر کشفی، ج۱، ص۷۸.
۲. بحارالأنوار، محمدتقی مجلسی، ج۵۲، ص۳۳۶.
۳. تحفه الملوک، سید جعفر کشفی، ج۱، ص۷۸.
۴. نهج البلاغه، خطبه۳۳.
۵. منتخب الأثر، ص۳۰۸.
۶. بحارالأنوار، ج۱۰، ص۱۰۴.