ساختارها و نهادهای قدرت در حکومت مهدوی
ساختارها و نهادهای یک حکومت، از قابل توجه‌ترین و بایسته‌ترین مباحث علوم سیاسی و حقوق اساسی است. از این رو خاستگاه و شیوه استقرار یک حکومت، ساخت متمرکز و یا غیرمتمرکز قدرت، نهادها و ارکان اجرایی ـ سیاسی حکومت و تقسیم مسئولیت‌ها و سلسله مراتب قدرت بررسی می‌شود. از آنجا که حکومت امام مهدی(عج) کامل‌ترین، پیشرفته‌ترین و گسترده‌ترین حکومت‌هاست، حتما متناسب با موقعیت زمانی و مکانی، ساختار و نهادهای قدرت متمایز و ویژه‌ای خواهد داشت؛ پس نمی‌توان با الگوهای موجود که خالی از چالش و کاستی نیست، آن را تبیین نمود.
نهاد رهبری
امام مهدی(عج) پس از فتح جهان و تسلط بر آن، امامت و رهبری را عهده‌دار می‌شود و ریاست عالی و مدیریت کامل بر جهان را در دست می‌گیرد. سیاست‌گذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها زیر نظر او صورت می‌گیرد و مسئولیت‌ها و وظایف با دستور او مشخص می‌شود. از برنامه‌های اساسی امام مهدی(عج)، تشکیل حکومت فراگیر جهانی و اداره اجتماعات از یک نقطه و با یک سیاست و برنامه است. در دوران رهبری امام، با ایجاد مرکزیت واحد و مدیریت و حاکمیت یگانه برای همه اجتماعات، نژادها و منطقه‌ها یکی از عوامل مهم اصلی جنگ‌ها و ستم‌ها از بین می‌رود و انسان‌ها بدون ترس و بیم از فشار سیاست‌ها به آغوش یکدیگر باز می‌گردند و مهربان و برادروار در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند.(۱)
آن حضرت با اقتدار و نفوذ، تمام جهان را اداره و همه کشورها را تحت سلطه خویش خواهد داشت و عزل و نصب حاکمان و زمامداران ـ با اذن خداوند ـ در دست اوست: «آنها را فرمانروایان کشورهای جهان می‌گرداند»(۲) و «امیران و کارگزاران خود را به شهرها می‌فرستد و دستور می‌دهد که عدالت را در میان مردم پیاده کنند».(۳) هنگامی که حضرت عیسی(علیه السلام) برای یاری آن حضرت بر زمین فرود می‌آید، امام جماعت و پیشوایی را نمی‌پذیرد و آن را مختص به حضرت می‌داند. در حدیثی آمده است: «امیرشان مهدی می‌فرماید: نزدیک آی و با ما نماز بگزار [اما] عیسی می‌گوید: هان که برخی از شما بر برخی دیگر به کرامت خدای تعالی ـ که بر این امت دارد ـ فرمانروا و امیر می‌باشید».(۴)
رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «وزیران مهدی همه عجم (غیرعربی) هستند و در میان آنها حتی یک نفر عرب هم نیست، ولی به عربی سخن می‌گویند و آنان خالص‌ترین و برترین وزیران هستند»
نهاد وزارت
یکی از نهادها و ساختارهای قدرت در حکومت جهانی امام مهدی(عج) ـ که در ساختار حکومت علوی وجود نداشت ـ وزارت است. در حکومتی که امام مهدی(عج) رهبری آن را بر عهده دارد، کارگزاران و مسئولان حکومت نیز باید از بزرگان و نیکان امت باشند. از همین رو روایات ترکیب دولت امام مهدی(عج) را از پیامبران، جانشینان آنان، تقواپیشگان و صالحان روزگار و امت‌های پیشین و از سران و بزرگان اصحاب پیامبر(صلی الله علیه و آله) دانسته‌اند که نام برخی از آنها عبارتند از: حضرت عیسی(علیه السلام)، هفت نفر از اصحاب کهف، یوشع وصی حضرت موسی(علیه السلام)، مۆمن آل‌فرعون، سلمان فارسی، ابودجانه انصاری، مالک اشتر نخعی و قبیله همدان.(۵)
در برخی روایات حضرت عیسی(علیه السلام) وزارت حکومت جهانی مهدوی را بر عهده خواهد داشت؛ چنان‌که از افراد دیگری نیز به عنوان وزیر نام برده شده که ممکن است این وزیران در رده‌های بعدی حکومت و سیاست قرار داشته باشند و حضرت عیسی(علیه السلام) در رأس آنها و به عنوان وزیر و مشاور و نزدیک‌ترین شخص به امام مهدی(عج) و فرمانده سپاه او و دارنده مقام قضاوت است. در یکی از روایات از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آمده است: «مهدی متوجه می شود که عیسی در قدس در نزدیکی مناره بیضاء فرود آمده است، در حالی که دست‌‌های خود را بر بال‌های دو فرشته نهاده، آب از موهایش می‌چکد. پس مهدی می‌گوید جلو بایست و با مردم نماز بخوان. عیسی می‌گوید نماز برای تو اقامه شده است. پس عیسی پشت سر او نماز می‌خواند و با او بیعت میکند و می‌گوید من به عنوان وزیر و معاون برانگیخته شده‌ام، نه به عنوان امیر و امام».(۶)
در روایت دیگری آمده است: عیسی(علیه السلام) وزیر حضرت قائم(عج) و پرده‌دار و جانشین آن حضرت است که به کرامت حضرت مهدی(عج) بر شرق و غرب عالم امنیت را گسترش می‌دهد.(۷) همچنین از افراد دیگری نیز به عنوان وزیران حکومت امام مهدی(عج) نام برده شده است؛ چنان‌که رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «وزیران مهدی همه عجم (غیرعربی) هستند و در میان آنها حتی یک نفر عرب هم نیست، ولی به عربی سخن می‌گویند و آنان خالص‌ترین و برترین وزیران هستند».(۸) امام علی(علیه السلام) در وصف اصحاب امام مهدی(عج) فرموده است: «گروهی از مردان الهی دور او گرد می‌آیند، دعوتش را سرپا نگه می‌دارند و او را یاری می‌کنند. آنان وزیران او هستند که سنگینی مسائل کشوری را بر عهده می‌گیرند و او را در مسئولیت بزرگی که خداوند بر عهده‌اش گذاشته، یاری می‌کنند».(۹)
نهاد امارت و ولایت
یکی از عناصر ساختاری حکومت جهانی مهدوی، نهاد امارت و ولایت است. این نهاد مهم‌ترین و اساسی‌ترین رکن حکومتی دولت آن حضرت است. صاحبان امارت و ولایت، حاکمان و رۆسای سراسر زمین و کارگزاران نظام جدید جهانی هستند که از سوی امام مهدی(عج) به این مقام مهم نصب شده و مدیریت و اداره جهان را در دست دارند. پس از استقرار و تثبیت دولت امام مهدی(عج)؛ آن حضرت خود به طور مستقیم حاکمان و والیان را با دستورات مهمی به سراسر جهان اعزام خواهد کرد: «مهدی یارانش را در همه شهرها پراکنده می‌سازد و به آنان دستور می‌دهد که عدل و احسان را شیوه خود سازند و آنها را فرمانروایات کشورهای جهان می‌گرداند و به آنان فرمان می‌دهد که شهرها را آباد سازند».(۱۰) در سخنی از امام علی(علیه السلام) آمده است: «مهدی، امیران و کارگزاران خود را به شهرها می‌فرستد و دستور می‌دهد که عدالت را در میان مردم پیاده کنند».(۱۱)
در حدیثی آمده است: «هنگامی که مهدی قیام کند برای هر کشوری از کشورهای جهان فرمانروایی بر می‌گزیند و به او می‌فرماید: دستورالعمل تو در کف دستت می‌باشد، هرگاه حادثه‌ای برای تو روی دهد که حکم آن را بلد نباشی و طرز داوری در آن را ندانی، به کف دستت نگاه کن و هر چه در آن منعکس باشد، بر آن عمل کن»
مهم‌ترین انگاره در تعیین و اعزام والیان و رۆسای کشورهای مختلف جهان، دستورات و سفارش‌های خاص حضرت به آنان است که نشان می‌دهد آنان تا حدودی در حیطه مسئولیت خود مستقل هستند و می‌توانند با اذن حاکم تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌های ویژه‌ای داشته باشند. در حدیثی آمده است: «هنگامی که مهدی قیام کند برای هر کشوری از کشورهای جهان فرمانروایی بر می‌گزیند و به او می‌فرماید: دستورالعمل تو در کف دستت می‌باشد، هرگاه حادثه‌ای برای تو روی دهد که حکم آن را بلد نباشی و طرز داوری در آن را ندانی، به کف دستت نگاه کن و هر چه در آن منعکس باشد، بر آن عمل کن».(۱۲)
در عصر ظهور یاران خاص امام(۳۱۳نفر) برگزیدگان اهل زمین بوده و شایستگی‌های لازم و لیاقت و کفایت اداره زمین و تدبیر امور همه مردمان را دارا خواهند بود و تمام این امور تحت رهبری و ولایت امام مهدی(عج) و راهنمایی‌ها و تعالیم آن بزرگوار صورت خواهد گرفت. این افراد در اولین فرصت خود را به امام می‌رسانند و نخستین بیعت‌کنندگان با آن حضرت و فرماندهان و سران لشکر او در هنگام قیام و حاکمان و رؤسای کشورهای جهان پس از پیروزی و تسلط بر زمین خواهند بود. در سخنی از امام صادق(علیه السلام) آمده است: «گویا قائم را بر فراز منبری در کوفه می‌بینم و پیرامون او یارانش قرار دارند که ۳۱۳ تن به تعداد اصحاب بدر هستند. آنان پرچمدار سپاه و حاکمان زمین از سوی خداوند در بین بندگان او هستند».(۱۳) امام سجاد(علیه السلام) نیز فرموده است: «هنگامی که قائم ما قیام میکند، خداوند هر گونه آفت و وحشت را از شیعیان ما برطرف میکند و قلوب آنان را همچون پاره‌‌های آهن و محکم می‌نماید و نیروی یک نفر از آنان را بربر نیروی چهل نفر میکند و آنان حاکمان و سروران سراسر زمین خواهند شد».(۱۴)
یکی از وجوه مثبت و درخشان این افراد، نفوذ و جایگاه ویژه آنان در میان مردم است. امام باقر(علیه السلام) فرموده است: «گویا اصحاب و یاران مهدی را می‌بینم که شرق و غرب را پر کرده‌اند. هیچ چیز در عالم پیدا نمی‌شود مگر اینکه از آنها اطاعت میکند و حتی درندگان و پرندگان وحشی نیز مطیع آنان هستند. همه چیز در روی زمین خواهان به دست آوردن رضایت آنان است تا جایی که قطعه‌ای از زمین بر قطعه‌ای دیگر افتخار میکند و می‌گوید: امروز مردی از یاران قائم از روی من عبور کرد».(۱۵)
پی‌نوشت:
۱. محمد حکیمی، عصر زندگی و چگونگی آینده انسان و اسلام، ص ۱۶۲.
۲. کامل سلیمان، یوم‌الخلاص، ج۲، ص ۶۵۰.
۳. صافی گلپایگانی، منتخب‌الاثر، ص ۵۹۳.
۴. حرعاملی، اثبات‌الهداه، ج۳، ص ۵۹۷.
۵. طبسی، چشم‌اندازی به حکومت مهدوی، ص ۱۷.
۶. یوم‌الخلاص، ج۱، ص ۵۵۳.
۷. بحرانی، حلیه‌الابرار، ج۲، ص ۶۲۰.
۸. بحارالانوار، ج ۴۸، ص ۳۰۵.
۹. سلیمان قندوزی حنفی، ینابیع‌الموده، ج۲، ص ۵۶۰.
۱۰. یوم‌الخلاص، ج۲، ص ۶۵.
۱۱. منتخب‌الاثر، ص ۵۹۲.
۱۲. اثبات‌الهداه، ج۳، ص۵۷۳.
۱۳. همان، ص ۴۹۴.
۱۴. همان، ص۴۹۶.
۱۵. همان، ص ۴۹۴.