واکاوی بازی قمار/ علتهای حرام بودن قمار/زیان های اجتماعی
قمار هر نوع بازی است که به صورت برد و باخت با یکی از آلات مخصوص آن انجام گیرد. قبل از پیدایش اسلام در کشورهای مختلف و از جمله در شبه جزیره عرب در میان اعراب جاهلی قمار رایج بود.
و حتی بعد از ظهور اسلام این روند ادامه داشت؛ تا این که با نزول آیات متعدد قرآن کریم ، حکم حرمت قمار ، صریحاً در سوره مائده بیان شد .
قمار یکی از انواع بازی های مخرب و خانمان سوز است که متأسفانه با عنوان فریبنده ورزش فکری، بر مفاسد آن سرپوش گذاشته می شود.
از نظر اسلام، این بازی ناسالم، جزء گناهان کبیره است. قمار باعث تشدید تضادهای داخلی، اختلافات خانوادگی، ازدیاد کینه و دشمنی می گردد.
چیزی را که پروردگار حکیم دستور به انجامش می‌دهد در واقع دارای مصلحت و فایده و هر چیزی را که از آن منع می‌کند و دستور به ترکش صادر می‌کند.
برای بندگانش دارای مفسده و ضرر است. امّا ممکن است عقلِ محدود ما نتواند این مفسده و منفعت را درک کند. چه بسا در بازی با آلات قمار، حتی بدون شرط بندی نیز مفسده‌ای وجود داشته که پروردگار حکیم و دانا آن را حرام و از آن نهی کرده است.
مفهوم واژگانی قمار
قمار یعنی قربانی کردن مال و شرف برای بدست آوردن مال غیر، با خدعه و تزویر و احیاناً به عنوان تفریح و نرسیدن به هیچ کدام است.
قمار و مُقامَره به معنای بازی با ابزارهای قمار به منظور برد و باخت است; مانند بازی با نَرد، شطرنج، پاسور، ورق و سایر وسایلی که برای قمار کردن ساخته شده است[۱]
در فرهنگ عمید آمده است: قمار یعنی (هر نوع بازی که در آن شرط کنند شخص برنده از کسی که بازی را باخته، پول یا چیز دیگر بگیرد.)
گفته می‌شود: «قامر الرجل مقامره و قمارا: راهنه والقمار المقامره».[۲] قمار گروبندی در بازی با آلات معروف و ساخته شده از برای قمار است.
«الرهن علی اللعب بشیء من الآلات المعروفه». هر نوع برد و باخت به وسیله اسباب مختص برای این کار و یا وسائلی که عرفاً و عادتاً برای این عمل بکار می‌رود، قمار به شمار می رود.
قمار در فرهنگنامۀ انگلیسیِ وبستر کمابیش چنین تعریف شده است: «به خطر انداختن پول یا هر نوع دارایی دیگر بر سرِ نتیجۀ احتمالیِ چیزی، به قصد لذت یا کسب سودی که در ازای آن زحمت نکشیده‌ایم».
آلات قِمار کدامند.
به ابزارهایی که به طور معمول در قِمار به کار گرفته می‌شوند، آلات قمار می‌گویند.[۳] از شطرنج،[۴] تخته نرد،[۵] پاسور و بیلیارد با عنوان آلات قمار یاد می‌شود.[۶]
فقها معتقدند در صورتی که این ابزارها نزد مردم به عنوان ابزار ویژه قمار، شناخته نشوند، به لحاظ فقهی نیز آلات قمار به شمار نمی‌آیند. [۷]
دلایل حرمت قمار
قماربازی به چهار دلیل حرام است:
دلیل عقلی حرمت قمار
از نظر عقلی، هر عملی که باعث تهییج و تحریک اعصاب گردد، کینه و دشمنی به وجود آورد و پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی زیانباری به دنبال داشته باشد، جایز نیست.
دلیل اجماع علما بر حرمت قمار
علمای شیعه و سنی بالاتفاق بر حرمت قمار اجماع دارند و احدی از آنان به جواز فتوا نداده است. [۸] از نظر ایشان حتی آموزش قمار، ساختن وسایل قمار و خرید و فروش آن نیز حرام است.
حرمت قمار یکی از ضروریات دین به شمار می رود و منکر آن از اسلام و جماعت مسلمین بیرون است. [۹]
دلیل قرآنی بر حرمت قمار
قرآن مجید صریحاً بر حرمت قمار تأکید کرده است، که ما در این جا به دو آیه بسنده می کنیم:الف :«یسـلونک عن… والمیسر قل فیهما اثم کبیر ومنـفع للناس واثمهما اکبر من نفعهما…؛ [۱۰] در باره شراب و قمار از تو سؤال می‌کنند، بگو:
در آنها گناه و زیان بزرگی است؛ و منافعی (از نظر مادی) برای مردم در بردارد؛ (ولی) گناه آنها از نفعشان بیشتر است.
و از تو می‌پرسند چه چیز انفاق کنند؟ بگو: از مازاد نیازمندی خود. اینچنین خداوند آیات را برای شما روشن می‌سازد، شاید اندیشه کنید!».
آیه از دو سؤال درباره شراب و قمار شروع مى‌شود، مى‌فرماید: از تو درباره شراب و قمار سؤال مى‌کنند. میسر از ماده یسرگرفته شده که به معنى سهل و آسان است،
و از آنجا که قمار در نظر بعضى از مردم وسیله آسانى براى نیل به مال و ثروت است به آن میسر گفته شده است. سپس در جواب مى‌فرماید:
بگو در این دو گناه بزرگى است و منافعى (از نظر ظاهر و جنبه مادى) براى مردم دارد ولى گناه آنها از نفعشان بیشتر است (قُلْ فِیهِما إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما).
با توجه به اینکه جامعه عرب جاهلى بسیار آلوده به شراب و قمار بوده حکم تحریم این دو به طور تدریجى و در چند مرحله نازل شده و اگر نرمش و مدارایى در لحن آیه مشاهده مى‌شود.
به خاطر همین معنى است.در این آیه منافع و زیان‌هاى این دو با هم مقایسه شده و برترى زیان‌ها و گناه سنگین آن بر منافع آنها مورد تصریح قرار گرفته است.
مسلما منافع مادى که احیانا از طریق فروش شراب یا انجام قمار حاصل مى‌شود و یا منافع خیالى که به خاطر تخدیر حاصل از مستی شراب و غفلت از هموم و غموم و اندوه‌ها به دست مى‌آید.
در برابر زیان‌هاى فوق العاده اخلاقى و اجتماعى و بهداشتى این دو بسیار ناچیز است. بنا بر این هیچ انسان عاقلى به خاطر آن نفع کم به این همه زیان تن در نمى‌دهد.[۱۱]
از عبارت (اثم کبیر) برمی آید که شراب و قمار گناهی بزرگ است.ب) (یا ایها الذین آمنوا انّما الخمر والمیسر والانصاب والازلام رجس من عمل الشیطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون; [۱۲]
ای کسانی که ایمان آورده اید، تحقیقاً شراب و قمار و بت ها و تیرهای قرعه، از اعمال پلید شیطانی است; پس دوری کنید، شاید رستگار شوید).
این آیه سعادت مادی و معنوی بشر را در گرو پرهیز از قمار وشراب دانسته است. آن گاه در آیه بعد به گوشه ای از حکمت حرمت آن دو عمل پرداخته و می فرماید:
(بدون تردید شیطان می خواهد از طریق شراب و قمار، در میان شما دشمنی و تفرقه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و اقامه نماز باز دارد.) [۱۳]
نکات دو آیه
از این دو آیه نکات حکیمانه ای فهمیده می شود; از جمله اینکه قمار، کاری بسیار زشت و پلید است به طوری که در ردیف میگساری و بت پرستی آورده شده است.
دیگر اینکه باعث گسترش دشمنی و تفرقه در میان جامعه است، چرا که ثروت باد آورده و بدون زحمت، دشمنی اطرافیان را برمی انگیزاند و پیوندهای اجتماعی را قطع می نماید. از همه مهم تر باعث غفلت از خدا و اقامه نماز می شود.
قماربازان به امید بردن مال بیشتر و یا جبران اموالی که باخته اند، گذشت زمان را فراموش می کنند تا آن جا که نمازشان قضا شده و خدا فراموش می شود
. به علاوه اینکه در دل بازنده، بغض و نفرت از فرد برنده آشیانه می کند و تا انتقام نگیرد و یا خودکشی نکند، آرام نمی گیرد. از جانب دیگر هر (بردی) برای برنده، شوق و حرص بیشتری ایجاد کرده تا از این طریق به چپاول اموال دیگران ادامه دهد.
قمار اکل مال بالباطل است
اسلام مى گوید درآمد باید به واسطه یک کار مفید باشد؛ و کار مفید سه رقم است:
۱. کارهاى تولیدى
۲. کارهاى توزیعى
۳. کارهاى خدماتى.
کشاورزى، دامدارى، تولیدات صنعتى و مانند آن کارهاى تولیدى هستند و تُجارى که کالاهاى تولید شده را از تولیدکنندگان خریده و به دست فروشندگان جزء مى رسانند، تا آنها به دست مشتریان برسانند عهده دار قسم دوم کارهاى مفید هستند.
زیرا همه مردم نمى توانند به کارخانه هاى تولیدى و دامداریها و مزارع کشاورزى مراجعه کرده و نیازهاى خود را تهیه کنند، و لذا تجّار و فروشندگان عهده دار این کار مى شوند.
اطبّا، پرستاران، رانندگان، مأموران نظافت و مانند آنها، کارهاى خدماتى انجام مى دهند. و کار هر سه گروه مفید و سودمند است.امّا کسى که قمار مى زند و در قمار مبالغ هنگفتى را مى برد و طرف مقابل را به خاک سیاه مى نشاند، چه کار مفیدى انجام داده است؟!
چنین شخصى نه تنها کار مفیدى نکرده، بلکه مرتکب کاری شیطانى و زشت شده، و مشمول آیه شریفه ۲۹ سوره نساء است که می فرمایید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ إِلّا أَنْ تَکُونَ تِجَارَهً عَنْ تَرَاض»؛
(اى کسانى که ایمان آورده اید! اموال یکدیگر را در میان خود به باطل [و از طرق نامشروع] نخورید؛ مگر این که تجارتى با رضایت طرفین شما انجام گیرد).
نتیجه این که قمار کار مفیدى نیست، بلکه «اکل مال بالباطل» است و لذا حرام شمرده شده است. [۱۴]
دلیل روایی بر حرمت قمار
علامه طباطبائی(ره) می فرمایند، روایات شیعه و سنی درباره حرمت قمار به قدری زیاد است که از حد شمارش بیرون است. [۱۵]
۱- ابن‌عبّاس (رحمه الله علیه)- لَمَّا نَزَلَتْ تَحْرِیمُ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قَالَتِ الصَّحَابَهْ: یَا رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) مَا تَقُولُ فِی إِخْوَانِنَا الَّذِینَ مَضَوْا وَ هُمْ یَشْرَبُونَ الْخَمْرَ وَ یَأْکُلُونَ الْمَیْسِرَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی هَذِهِ الْآیَهْ
ابن‌عبّاس (رحمه الله علیه)- چون حرمت می و قمار فرو آمد، صحابه گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی برادران ما که درگذشتند و می می‌خوردند و از قمار غذا می‌خوردند، چه می‌گویی»؟ پس این آیه نازل شد. [۱۶]
۲- امام باقر (علیه السلام)- وَ أَطِیعُوا الله وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ احْذَرُوا معصیت نکنید و بر مرکب شهوت ها از جمله خمر و قمار سوار نشوید. فَإِن تَوَلَّیْتُمْ؛ یعنی سرپیچی کردید.
فَاعلَمُواْ أَنَّمَا علَی رَسُولِنَا الْبَلاَغُ الْمُبِینُ؛ وقتی احکام رسید و مشخص شد، پس خودتان را از مخالفت باز دارید. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود:
«به زودی گروهی می‌آیند که شب را به صبح می‌رسانند درحالی‌که به خوشگذرانی و شرابخواری و غناء مشغولند. هنگامی که بر این حال هستند ناگهان شبانه مسخ می‌شوند و صبح می‌کنند درحالی‌که میمون و خوک شده‌اند.
و این است سخن خدا که «واحذروا» یعنی تعدی نکنید آنگونه که اصحاب سبت کردند، به آنها مهلت دادیم تا اینکه اختیار کردند، و گفتند: روز شنبه بر ما حلال است و تنها بر پیشینیان ما حرام شده بود و آنها برای حلال کردن شنبه مجازات شدند. [۱۷]
۳- الرّضا (علیه السلام)- فِی بَابِ مَا کَتَبَهُ الرِّضَا (علیه السلام) لِلمَأمُونِ مِن مَحضِ الإِسلَامِ وَ شَرَائِعِ الدِّینِ: وَ الْبَرَاءَهًُْ مِنَ الْأَنْصَابِ وَ الْأَزْلَامِ أَئِمَّهًِْ الضَّلَالِ.
امام رضا (علیه السلام)- دستورالعمل‌هایی از امام رضا (علیه السلام) برای مأمون از اسلام واقعی و شرایع دین: دوری از بت‌ها و قمارها که پیشوایان گمراهی و رهبران ستم بودند. [۱۸]
۴- امام رضا (علیه السلام)- به تحقیق، خداوند از همه‌ی انواع قمار نهی کرد و بندگان را موظّف به دوری از آنان کرد و آنها را پلید و خبیث نامید. پس فرمود: رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ.
مانند شطرنج و نرد و دیگر قمارها و نرد بدتر از شطرنج است؛ و امّا شطرنج چونکه نگهداشتن آن کفر به خداوند بزرگ است و بازی با آن شرک است و حرکت‌دادن و زیر و رو کردنش گناه کبیره‌ی نابودکننده است .
و سلام‌کردن بر کسی که با آن بازی می‌کند، کفر است و حرکت‌دهنده‌ی آن همانند تماشاگر فرج مادرش است. و بازی‌کننده با نرد، مانند گوشت خوک‌خوار است.
و مَثَل بازی‌کننده با آن بدون قمار، مَثَل کسی است که دستش را در خون و گوشت خوک می‌گذارد. و مَثَل کسی که با یکی از این‌ها بازی می‌کند،.
مَثَل کسی است که بر زنا پافشاری می‌کند. و خود را از بازی با انگشترها و اربعه‌عشر و هر قماری حتی [مثل] بازی‌کردن کودکان با گردو و بادام و کعب، حفظ کن.
و بپرهیز از چوگان‌بازی؛ زیرا شیطان همراه تو می‌دود و فرشتگان از تو می‌گریزند و هرکسی اسبش بلغزد و بمیرد، وارد آتش می‌شود. [۱۹]
۵- امام باقر (علیه السلام)- یَدْخُلُ فِی الْمَیْسِرِ اللَّعِبُ بِالشَّطْرَنْجِ وَ النَّرْدِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِنْ اَنْوَاعِ الْقِمَارِ حَتَّی أنْ لَعِبَ الصِّبْیَانِ بِالْجُوْزِ مِنَ الْقِمَارِ.
امام باقر (علیه السلام)- بازی با شطرنج و نرد و غیر آن از انواع قمار داخل در مَیسِر است؛ حتی بازی کودکان با گردو از جمله قمار است. [۲۰]
۶- امام رضا (علیه السلام)- شطرنج و تخته نرد و بازی اربعهْ عشر و هر چیزی که بر سر آن قمار می‌شود، مَیْسرِ محسوب می‌شود. [۲۱]
۷- الرّضا (علیه السلام)- الْمَیْسِرُ هُوَ الْقِمَارُ. امام رضا (علیه السلام)- مَیْسِر همان قمار است. [۲۲]
۸- الرّضا (علیه السلام)- الْمَیْسِرُ مِنَ الْقِمَارُ.امام رضا (علیه السلام)- مَیْسَر نیز قمار محسوب می‌شود. [۲۳]
نگاه کردن به قمار
شاید بعضی ها گمان کنند که تنها قمارکردن اشکال دارد و نشست و برخاست کردن با قماربازان اشکالی ندارد ولی این تصور کاملا اشتباه است زیرا در روایتی، امام کاظم علیه السلام، از نگاه کردن وحضور در مجلس آن نیز نهی فرموده اند.
مردی از اهل بصره خدمت حضرت کاظم‌علیه السلام رسید و گفت: فدای شما شوم! من کنارعده‌ای که با شطرنج بازی می‌کنند می‌نشینم، لکن بازی نمی‌کنم، بلکه فقط به آنان نگاه می‌کنم، آیا این کار من کار حرام است؟
امام کاظم‌علیه السلام به او فرمود: «تو را چه به مجلسی که خداوند نظر رحمت به اهل آن نمی‌کند؟[۲۴]
اقسام و احکام قمار
برای اینکه موارد حرمت و حلال قمار روشن گردد، باید اقسام و شاخه های آن را شناخت. قمار از چهار صورت خارج نیست:
۱. بازی با وسایل مخصوص قمار همراه با شرط بندی و برد و باخت;
۲. بازی با وسایل مخصوص قمار، ولی بدون شرط بندی و برد و باخت;
۳. بازی با وسایلی غیر از ابزارهای مخصوص قمار، ولی همراه با شرط بندی و برد و باخت;
۴. بازی بدون وسایل قمار و بدون شرط بندی و برد و باخت.
صورت اول از نظر تمام عالمان اسلامی (شیعه و سنّی) حرام است و از گناهان بزرگ محسوب می گردد.
صورت دوم از نظر همه علمای شیعه و برخی از عالمان سنی، حرام می باشد.
صورت سوم از نظر تمام علمای شیعه و بیشتر علمای اهل سنت، حرام است.
صورت چهارم به اجماع عالمان تشیع و تسنن، جایز است.
احکام آلات قمار
بازى با آلات قمار (قمار) مانند پاسور و نرد، خواه به صورت شرطبندى و گروگذارى یا بدون آن، حرام است و مالى که از این راه به دست مى‌آید، باطل و تصرف در آن، حرام و ضمان آور است؛[۲۵]
هر چند برخى در صورت عدم شرطبندى، در حرمت آن تأمّل و اشکال کرده‌اند.[۲۶] ساختن، نگهداشتن، هدیه و قرض دادن و هر گونه اکتساب با آلات قمار مانند: خرید و فروش، اجاره دادن، صلح کردن بر آن، اجیر شدن براى ساختن یا آموزش، حرام و باطل است.[۲۷]
هیأت (شکل ظاهرى) آلات قمار مالیّت ندارد و دارندۀ آن، مالک آن نیست. از این رو، از بین بردن هیأت آلات قمار در صورت توانایى واجب است و ضمان ندارد، ولى از بین بردن مادّه و جنس آنها موجب ضمان است، مگر آن که از بین بردن هیأت، متوقّف بر آن باشد. برخى حتّى در صورت عدم توقّف نیز قائل به عدم ضمان شده‌اند.[۲۸]
عوارض و عاقبت قمار بازی
از جمله عوارض و پیامدهای اعتیاد به قمار می توان به موارد زیر اشاره نمود:
قماربازان حرفه اى در نهایت یا دیوانه گردیده، و یا مبتلا به بیماریهاى عصبى مى شوند. چون دائماً در حال هیجانند، و فشار آنها بالا و پایین مى رود. آنها چه ببرند و چه ببازند فشارشان تغییر مى کند .
و لذا مبتلا به انواع بیماریها مى شوند، و سرانجامِ برخى از آنان خودکشى است. کسى که شب هنگام با ثروتى کلان وارد قمارخانه مى شود، و صبح هنگام بدون یک ریال پول خارج مى شود، چاره اى جز خودکشى نمى بیند.
بعضى از قماربازان نه تنها تمام اموال، بلکه ناموس خویش را در قمار مى بازند! در روایتى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم:«کانَتْ قُرَیْشُ تُقامِرُ الرَّجُلَ فى اَهْلِه وَ مالِهِ»[۲۹]؛ (در عصر جاهلیّت بعضى از مردم بر سر مال و نوامیس خود قمار مى زدند!).
اسلام در چنان محیط فاسدى حکم تحریم قمار را صادر کرد. آیا این حکم دینى معجزه نیست؟ به آمارى در مورد ضررهاى مختلف قمار توجّه کنید:
۹۰% از جیب برى ها، ۵۰% جرائم مختلف، ۱۰% مفاسد اخلاقى، ۳۰% طلاقها، ۴۰% نزاعهاى خونین، ۵% خودکشى ها و انتحارها توسّط آلودگان به قمار صورت مى گیرد!
و عجیب این که دنیاى امروز قمار را به رسمیّت شناخته، و در فرانسه شهرى هست به نام شهر قماربازان، که از همه جاى دنیا به آنجا رفته، قماربازى مى کنند.
امّا اسلام تمام انواع قمار را تحریم کرده است؛ حتّى گردوبازى بچّه ها که در آن برد و باخت گردو انجام مى شود. [۳۰]
آسیب های روانشناختی:
آسیب های روانشناختی باعث اختلالات روانی می شود و مشکلاتی مانند افسردگی، اضطراب، خود کم بینی، تمایل به خودکشی، وسواس، اعتیاد به مواد و اعتیاد به الکل را به همراه دارد.
آسیب های جسمی
فردی که به قمار وابسته شده و به آن اعتیاد پیدا کرده است در طول روز ذهنش درگیر این مسئله بوده و به همین دلیل با کم خوابی، بی خوابی، بدخوابی و بیماری های روان تنی درگیر می شود.
آسیب های اجتماعی:
عاقبت اجتماعی قمار بازی فرد با دوستان و خانواده و اطرافیانش دچار مشکل می شود و قمار بازی منجر به بحث با اطرافیان، مشکلات ارتباطی، طلاق یا فاصله گرفتن از خانواده می شود.
آسیب های شغلی یا تحصیلی:
در صورتی که نوجوان و جوانان تمایل زیادی به قمار داشته باشند در مسائل شغلی و تحصیلی دچار افت تحصیل و ناتوانی در ادامه تحصیل و مشکلات کاری خواهند شد.
آسیب های مالی:
فرد توانایی لازم برای گذراندن زندگی را نخواهند داشت و دچار ورشکستگی می شود در این صورت پس انداز او کاهش یافته و از بین می رود.
آسیب های قانونی:
بازداشت شدن به خاطر دزدی، درگیری و نزاع با مراجع قانونی دچار مشکل خواهند شد.با توجه به آسیب ها و عاقبت قمار بازی، فرد معتاد به قماربازی باید هر چه سریع تر درمان شود و اقداماتی برای درمان اعتیاد رفتاری صورت گیرد.
یکی از بزرگترین مؤسسات آمارگیری جهانی ثابت کرده است که: ۳۰ درصد جنایت‌ها با قمار رابطه مستقیم دارد و از عوامل به وجود آمدن ۷۰ درصد جنایات دیگر نیز به شمار می‌رود.[۳۱]
مضرات دیگری در مورد قمار ذکر شده است، از جمله:
۱-قمار، قمارباز را از کسب معیشت و تحصیل مال از طریق مستقیم و راه حلال بازداشته، منحرف می‌نماید.
۲-قمار نیز مثل سایر شهوت‌هاست که نفس به آن رغبت می‌کند و هر چه بیشتر در آن وارد شود و به آن عادت نماید، بر میل و رغبت او افزوده می‌شود.
۳-آثار سوئی که دارد، از جمله فساد و سوءتربیت، ضعف قوای عقلی و…
۴-به سبب آن خانه‌ها خراب و خانواده‌ها متلاشی می شود.
۵-اتلاف وقت
۶-هم‌نشین شدن با اشرار
۷-عامل تفرقه و دشمنی است.
مجازات جرم قمار:
قانون گذار در مواد ۷۰۵-۷۰۶-۷۰۷ و ۷۰۸ بخش تعزیرات در مورد پدیده قمار مجازاتی را تعیین نموده و آنرا جرم انگاری کرده است.
۱- در باب قماربازی یا انجام عمل قمار « قمار بازی با هر وسیله ای ممنوع و مرتکبین آن به یک تا شش ماه حبس و یا تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم می شوند و در صورت تجربه قماربازی به هر دو مجازات محکوم می گردند.» [۳۲]
۲- در باب خرید ،حمل نگهداری آلات و وسایل قمار « هر کس آلات و وسایل مخصوص به قماربازی را بخرد یا حمل یا نگهداری کند به یک تا سه ماه حبس یا تا پانصد هزار تا یک میلیون وپانصد هزار ریال جزای نقدی محکوم می شود. »[۳۳]
۳- در باب ساخت و فروش آلات و وسایل مخصوص به قمار بازی میباشد« هر کس آلات و وسایل مخصوص به قماربازی را بسازد یا بفروشد یا درمعرض فروش قرار دهد یا از خارج وارد کند یا در اختیار دیگری قرار دهد به سه ماه تا یک سال حبس و یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شود.» [۳۴]
۴- در باب دایر کردن مکانی برای انجام قمار یا همان قمار خانه « هر کس قمارخانه دایر کند یا مردم را برای قمار به آنجا دعوت نماید به شش ماه تا دو سال حبس و یا از سه میلیون تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شود.» [۳۵]
قانون مجازات اسلامی و تفاوت قمار با شرط‌بندی
فقیهان حکم فقهی قمار را شامل شرط‌بندی در مسابقات سوارکاری مانند اسب‌دوانی و شتردوانی و همچنین تیراندازی و شمشیربازی نمی‌دانند.[۳۶] آنها با استناد به روایاتی، این موارد را با آنکه شرط‌بندی هستند، قِمار به شمار نمی‌آورند.[۳۷]
براساس ماده ۱ طرح مذکور؛ ماده (۷۰۵) کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی(تعزیرات و مجازاتهای بازدارنده) مصوب ۲/۳/۱۳۷۵ با اصلاحات و الحاقات بعدی به شرح زیر اصلاح شد:
«ماده ۷۰۵- هر شخص به هر نحوی در فضای حقیقی یا مجازی مرتکب قماربازی یا شرط‌بندی شود یا در بخت‌آزمایی شرکت نماید، علاوه بر ضبط اموال و عواید حاصل از جرم، به جزای نقدی درجه شش یا به جزای نقدی معادل ارزش یک تا سه برابر مجموع اموال و عواید ناشی از جرم هر کدام بیشتر باشد، محکوم می‌شود.
تبصره۱- قماربازی عبارت است از هر نوع بازی که طبق قواعد خاص آن بازی، بازنده یا بازندگان وجه، مال، منفعت، خدمت یا امتیاز مالی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به برنده یا برندگان پرداخت می کنند.
تبصره۲- شرط‌بندی عبارت است از هر نوع مشارکت دو یا چند شخص در خصوص پیش‌بینی وقوع امری خاص، که بازنده یا بازندگان ملزم به پرداخت وجه، مال، منفعت، خدمت یا امتیاز مالی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به برنده یا برندگان باشد.
شرط‌بندی بر روی نتیجه مسابقه بین اشخاص شرکت کننده در مسابقات سوارکاری، تیراندازی و شمشیربازی و هر مسابقه‌ای که موجب تقویت بنیه دفاعی و نظامی جمهوری اسلامی است و مسابقه با تانک و هواپیما و سایر ادوات جنگی که کاربرد نظامی و دفاعی دارد، مشمول مجازات این ماده نیست.
تبصره۳- بخت‌آزمایی عبارت است از هر نوع مشارکت دو یا چند شخص در خصوص انجام قرعه‌کشی یا هر اقدام مبتنی بر شانس یا انتخاب تصادفی که در نتیجه آن کل یا بخشی از وجه، مال، منفعت، خدمت یا امتیاز مالی پرداخت شده یا در تعهد پرداخت قرار گرفته شرکت‌کنندگان به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به یک یا چند نفر از شرکت‌کنندگان که بر مبنای قواعد آن بخت آزمایی برنده محسوب می‌شوند، پرداخت شود.
قمار در مسیحیت.[۳۸]
قمار با تعالیم کتاب مقدس نیز منافات دارد. کتاب‌مقدس اگرچه مستقیماً از این معضل نام نمی‌برَد، اما از تعالیم آن چنین می‌فهمیم که اموال ما در این دنیا امانتی است از جانب خدا، و خدا صرفاً ما را به نظارت و مباشرت بر این اموال گمارده است.
بنابراین سوءاستفاده از آنچه داریم شایسته زندگی مسیحایی نیست. درست است که قرعه انداختن در کتاب‌مقدس روش متداولی برای تعیین نتیجه بوده است.
و حتی خود خدا در عهدعتیق چنین فرمان داده است .[۳۹] ولی قرعه با قمار فرق دارد و باعث نمی‌شود دارایی را که خدا نزد ما به ودیعه نهاده بی‌جهت به خطر اندازیم.
گذشته از این، کلام خدا می‌گوید: «چرا پول‌تان را برای آنچه نان نیست، و مشقت خویش را برای آنچه سیر نمی‌کند صرف می‌کنید؟» .[۴۰].
ممکن است بگویید: «من در قمار چنان مهارتی دارم که حتی می‌توانم از این راه نان دربیاورم!» خوشابه‌سعادت‌تان. اما آمار و ارقام غیر از این می‌گوید.
به‌عنوان مثال بر اساس تحقیقات به‌عمل آمده در استرالیا، اتباع این کشور در سال ۱۹۹۵ بیش از ۸ میلیارد دلار در قمار و شرط‌بندی باختند، که یک میلیارد بیشتر از مبلغی بود که در سال ۱۹۹۴ باخته بودند.
این در حالی است که سودی که مؤسسات قماربازی از این راه به جیب می‌زنند هر ساله بیشتر می‌شود، و این سود در اکثر موارد نتیجۀ مستقیم باختِ مشتریان است.
اما شاید مهم‌ترین دلیل کتاب‌مقدسی در مورد اشتباه بودن قمار، حرص و طمعی است که در پس آن نهفته. کلام خدا می‌گوید: «طمع ریشه همه بدی‌ها است».[۴۱]
و کمتر کسی می‌تواند بگوید انگیزۀ طمع در قماربازی او جایی ندارد. به‌علاوه، در قمار اغلب سعی بر کسبِ چیزی است به بهای ضررِ طرف مقابل، و از این رو با اصل محبت به همسایه که از اصول مسیحیت است نیز منافات دارد.
اگر ما واقعاً همسایه خود را دوست داشته باشیم، آیا حاضریم به بهای خسرانِ او سودی به جیب بزنیم؟
در پایان چه به‌جا است همواره این فرمایش کتاب‌مقدس را مد نظر داشته باشیم که «زندگی شما بَری از پول‌دوستی باشد و به آنچه دارید قناعت کنید زیرا خدا فرموده است، تو را هرگز وانخواهم گذاشت، و هرگز فراموشت نخواهم کرد» .[۴۲]. و اینکه «هر چه کنید برای جلال خدا بکنید» .[۴۳]
سؤال: بازی با آلات قمار به صورت تک نفره با رایانه چه حکمی دارد؟
همه مراجع (به جز بهجت و سیستانی): بازی با آلات قمار جایز نیست. خواه طرف مقابل شخص باشد یا رایانه.
آیات عظام بهجت و سیستانی: بنا بر احتیاط واجب جایز نیست.
عموم مراجع تقلید معتقد هستند که بازی با آلات قمار، صحیح نیست. برخی از آنها، بازی با این ابزار را در هرصورت حرام و ناصحیح می‌دانند.
البته گروه دیگری از مراجع بیان می‌کنند که اگر این ابزار به مرور زمان، جایگاه خود را عوض کنند و دیگر کسی آنها را به چشم آلت و ابزار قمار نداند، بازی با آنها اشکالی ندارد. به طور مثال، آیت الله سیستانی چنین نظری دارند.
آیت الله خامنه‌ای معتقد هستند که:
اگر بازی پاسور که در کامپیوتر یا موبایل انجام می‌شود، میان دو نفر باشد، یعنی شما آنلاین بازی کنید، این عمل حکم بازی با آلات قمار را دارد و جایز نیست.
اما اگر طرف دیگر شما در بازی، ربات یا کامپیوتر است و شخص حقیقی دیگری بجز شما در بازی حضور ندارد، بازی بدون اشکال و حلال است.
در جایی دیگر از ایشان پرسیده‌اند: حکم بازی‌های فکری که با پاسور انجام می‌شود چیست؟ آیا بازی با پاسور‌هایی که شکل متفاوتی نسبت به پاسور‌های قمار دارند و برای بازی‌های فکری استفاده می‌شوند، اشکالی دارد؟
آیت الله خامنه‌ای پاسخ داده‌اند: بازی با ابزاری که از نظر عرف، آلت قمار است، مطلقا حرام خواهد بود؛ اما بازی با ورق‌هایی که آلت قمار محسوب نمی‌شود و شرط بندی هم در آن نیست، اشکالی ندارد. [۴۴]
حکم مالی که از قمار به دست می‌آید
مالی که از طریق قمار محرّم به دست می‌آید- اعمّ از آنچه موضوعاً و حقیقتاً قمار است و آنچه موضوعاً قمار نیست، امّا در حکم قمار است.
تصرّف در آن حرام است. پس اگر خود آن مال باقی است، باید آن را به صاحبش رد کند و اگر تلف شده است، در صورتی که از مِثلیات است، مِثل آن را، و اگر قیمی است، قیمت آن را باید بدهد.
بازی با آلات قمار از طریق کامپیوتر
بازی‌های کامپیوتری که با آلات قمار تصویری انجام می‌گیرد، به دو صورت است:
۱. اگر بازی بین دو طرف یا بیشتر است، مثلاً دو نفر پهلوی هم نشسته‌اند، یا از طریق اینترنت در خانه خود مشغول بازی قمار هستند قمار محسوب می‌شود و حرام است.
۲. اگر این بازی طرفی ندارد و شخص با کامپیوتر بازی می‌کند، مثلاً نرم‌افزاری است که شخص با آن بازی نرد یا پاسور می‌کند که البته در آن برد و باخت نیست .
اگرچه بازی با آلات قمار بدون برد و باخت هم حرام است، ولی چون باید حداقل دو نفر با هم بازی کنند، نه اینکه شخص با خودش بازی کند، این بازی اشکالی ندارد. [۴۵]
پی نوشت:
۱. مجمع البحرین و المنجد، ماده (قمر).
۲.لسان العرب، ماده «قمر»، ج۵، ص۱۱۵.
۳.جمعی از مؤلفان، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۵۲.
۴. رجوع کنید به: شیخ انصاری، مکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۷۲.
۵. رجوع کنید به: شیخ انصاری، مکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۷۲.
۶. رجوع کنید به: مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۲۳۸.
۷. منتظری، رساله استفتائات، چاپ اول، ج۳، ص۳۱۴، ۳۱۵.
۸. مصباح الفقاهه، ج۱، ص۳۶۸; مکاسب محرمه (چاپ تبریز)، مسئله ۱۵، ص۴۷.
۹. مفتاح الکرامه، ج۲، ص۵۶، تذکره علامه، ج۱، ص۵۸۲.
۱۰. بقره/سوره۲، آیه۲۱۹.
۱۱.مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲، ص۱۱۸.
۱۲. مائده (۵) آیه ۹۰.
۱۳. همان، آیه ۹۱.
۱۴. گردآوری از کتاب: از تو سوال مى کنند، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ابوالقاسم، مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، ۱۳۸۷ شمسی، چاپ: دوم، ص ۱۱۰.
۱۵. المیزان، ج۶، ص۱۳۷.
۱۶.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۲۳۲ بحرالعرفان، ج۶، ص۲۰۲
۱۷.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۲۳۲ بحارالأنوار، ج۷۶، ص۱۳۱/ القمی، ج۱، ص۱۸۱/ نورالثقلین/ البرهان
۱۸.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۲۳۰ بحار الأنوار، ج۱۰، ص۳۵۸/ نورالثقلین
۱۹.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۲۲۸ بحارالأنوار، ج۷۶، ص۲۳۳/ فقه الرضا (ص۲۸۴/ مستدرک الوسایل، ج۱۳، ص۱۱۸
۲۰.الرّضا (علیه السلام)- إِنَ الشِّطْرَنْجَ وَ النَّرْدَ وَ أَرْبَعَهْ عَشَرَ وَ کُلَ مَا قُومِرَ عَلَیْهِ مِنْهَا فَهُوَ مَیْسِرٌ.
۲۱.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۲۲۸ وسایل الشیعهًْ، ج۱۷، ص۱۶۷/ البرهان
۲۲.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۲۲۸ الکافی، ج۵، ص۱۲۴/ البرهان/ نورالثقلین
۲۳.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۲۲۸ نورالثقلین
۲۴.الکافی، ج ۶، ص۴۳۷
۲۵.صاحب جواهر، محمد‌حسن بن باقر، جواهر الکلام، ج ۲۲، ص ۱۰۹.
۲۶.موسوی خوانساری، احمد، جامع المدارک، ج ۳، ص ۲۷.
۲۷.صاحب جواهر، محمد‌حسن بن باقر، جواهر الکلام، ج ۲۲، ص ۲۵.
۲۸.صاحب جواهر، محمد‌حسن بن باقر، جواهر الکلام، ج ۲۲، ص ۲۷.
۲۹. کتاب التفسیر، عیاشى، محمد بن مسعود، تحقیق: رسولى محلاتی، سید هاشم، چاپخانه علمیه، تهران، ۱۳۸۰ قمری، چاپ: اول، ج ۱، ص ۸۴.
۳۰. الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیه، تهران، ۱۴۰۷ قمری، چاپ: چهارم، ج ۵، ص ۱۲۳، باب (القمار و النهبه).
۳۱.برخی از مسائل زندگی‌ساز اسلامی در راه حق، ص۱۶۰، مجموعه انتشارات نسل جوان، سال دوم، ص۳۳۰، نشریه پیشرفت‌های ایران (درباره الکل و قمار).
۳۲. ماده ۷۰۵قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات.
۳۳.ماده ۷۰۶قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات.
۳۴. ماده ۷۰۷قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات.
35. ماده ۷۰۸ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات.
۳۶. طباطبایی حائری، ریاض‌المسائل، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۲۳۳تا۲۳۵.
۳۷. نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۲، ص۱۰۹.
۳۸.اخلاق در قرآن، ج۳، آیت الله مصباح یزدی.
۳۹. به‌عنوان نمونه نگاه کنید به لاویان ۱: ۸؛ یوشع ۱۴: ۲؛ خروج ۲۸: ۳۰؛ اعداد ۲۷: ۲۱؛ تثنیه ۳۳: ۸)،
۴۰.اشعیا ۵۵: ۲.
۴۱.اول تیموتائوس ۶: ۱۰.
۴۲.عبرانیان ۱۳: ۵.
۴۳.اول قرنتیان ۱۰: ۳۱.
۴۴. س ۱۱۲۲.اجوبه‌الاستفتائات مقتم رهبری
۴۵رساله‌ی آموزشی، احکام و مسائل شرعی، مطابق با فتاوای حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای مدظله‌العالی