بررسى تطبیقى نشانه هاى ظهور در اسلام و مسیحیت
یکى از باورهاى مشترک میان همه ادیان الهى، اعتقاد به ظهور منجى و رهانندهاى است که مى آید و جهان را مملو از نور و نیکى مى کند. ظهور این منتظر نیز با وقایع و حوادثى خاص توام است که در منابع ادیان مختلف، کم و بیش مشابهت‌هایى میان آنها دیده مى شود. این مقاله نگاهى تطبیقى به برخى نشانه هاى ظهور در اسلام و مسیحیت دارد که مورد بررسی قرار می‌گیرد.
نشانه هاى ظهور
رخدادهایى که بر اساس پیشبینى معصومین(علیهم السلام) در آستانه ظهور موعود(عج) پدید خواهند آمد، نشانه هاى ظهورند و اگر چه زمان ظهور بر هیچ کس روشن نیست اما، تحقق این نشانه ها نویدبخش نزدیکى ظهور است .
در روایات اسلامى نشانه هاى ظهور به دو دسته نشانه هاى حتمى و نشانه هاى غیر حتمى تقسیم شده اند. علائم حتمى ظهور آنهایى هستند که تحققشان بدون هیچ قید و شرطى الزامى است؛ اما علائم غیر حتمى، نشانه هایى هستند که ممکن است تغییر یابند و یا به کلى حذف شوند .
در سخنان عیسى مسیح (علیه السلام) و نیز نوشته هاى رسولان او نشانه هایى از هر دو گونه ذکر شده است که با آنچه در روایات ما آمده، هماهنگی‌هاى کلى دارد. برخى از این نشانه ها عبارتند از:
علامه مجلسى، در باب نشانه هاى ظهور، روایتى را از امام صادق (علیه السلام) آورده که در آن، بیش از یکصد نوع گناه و انحراف اخلاقى، اجتماعى، اعتقادى و فرهنگى که در دوران غیبت، دامنگیر جوامع اسلامى مى شود، پیشگویى شده است. از جمله: رشوه خوارى، قماربازى، شرابخوارى، زیاد شدن زنا، لواط، قطع صله رحم، سنگدل شدن مردمان، اهتمام مردم تنها به شهوت و شکم، از میان رفتن شرم، نپرداختن زکات و خمس، کم فروشى، بى اعتنایى به اوقات نماز، آراستن مساجد به زیورآلات، گزاردن حج به انگیزه هاى مادى و براى غیر خدا، رعایت نکردن احترام بزرگترها، پیروى از ثروتمندان، صرف کردن سرمایه هاى عظیم در فساد و ابتذال و بىدینى، چاپلوسى و تملق گویى و …
۱- صیحه آسمانى:
یکى از حوادثى که در فاصله کمى از قیام مهدى منتظر (عج) رخ مى دهد، ندایى است که از آسمان برخاسته و نام حضرت قائم را به گوش تمام جهانیان مى رساند. شیخ طوسى، نعمانى و شیخ صدوق در کتاب‌هاى خود روایات زیادى را در این مورد نقل کرده اند که در اینجا به یک مورد اشاره مى شود:
نعمانى به سند خود از امام محمد باقر (علیه السلام) چنین نقل مى کند: (۱)
«آن نداى آسمانى بر نخواهد خاست مگر در ماه رمضان که ماه خداست. آن ندا از جبرئیل است که خطاب به مردم سر داده مى شود و نام قائم را در همه جا طنین انداز مى سازد تا آنجا که همه ساکنان زمین از شرق تا به غرب آن ندا را خواهند شنید. از وحشت شنیدن آن ندا هر کس که در خواب فرو رفته بیدار شده و هر کس برپا ایستاده ناچار به نشستن مى شود و هر کس بر زمین نشسته به ناگاه از جاى برمى خیزد. پس رحمت الهى بر کسى باد که این ندا را بشنود و به آن پاسخ گوید.»
در باور مسیحیان نیز از نشانه هاى آمدن منجى، ندایى است که از آسمان برمى خیزد و یاران مسیح را گرد هم مىآورد:
و سرانجام نشانه آمدن من در آسمان ظاهر خواهد شد. آنگاه مردم دنیا مرا خواهند دید که در میان ابرهاى آسمان، با قدرت و شکوهى خیره کننده مى آیم و من فرشتگان خود را با صداى بلند شیپور خواهم فرستاد تا برگزیدگان مرا از گوشه و کنار زمین و آسمان گرد آورند. (۲)
۲- آتشى از آسمان:
در بعضى از روایات اسلامى به آتش زرد و سرخ خامى اشاره شده که از مقدمات ظهور حضرت مهدى (عج) است . از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود:
وقتى آتش بزرگى از سوى مشرق مشاهده گردید که در بعضى شب‌ها بالا مى آید، در آن هنگام گشایش کار مردم پدید مى آید و این آتش اندکى قبل از ظهور قائم خواهد بود. (۳)
و از امام باقر (علیه السلام) روایت شده که فرمود:
وقتى از جانب مشرق آتشى بزرگ و سرخ خام مشاهده نمودید که سه یا هفت روز بالا مى آید . در آن هنگام به خواست خدا منتظر فرج آل محمد (صلی الله علیه و آله) باشید و خدا عزیز و حکیم است. (۴)
در نسخه خطى ابن حماد از ابن معدان نقل شده است که گفت: (۵)
وقتى در ماه رمضان ستونى از آتش از جانب شرق در آسمان مشاهده نمودید تا مى توانید مواد غذایى و خوراک تهیه نمایید که آن سال قحطى خواهد بود.
در انجیل لوقا نیز از آتشى شبیه آنچه در روایات اسلامى آمده به عنوان نشانهاى از ظهور یاد شده است:
در آن زمان، دنیا مانند زمان لوط خواهد بود که مردم غرق کارهاى روزانه شان بودند، مى خوردند و مى نوشیدند و خرید و فروش مى کردند، مى کاشتند و مى ساختند تا صبح روزى که لوط از شهر سدوم بیرون آمد و آتش گوگرد از آسمان بارید و همه چیز را از بین برد. بلى به هنگام بازگشت من، اوضاع دنیا به همین صورت خواهد بود. (۶)
۳- خروج دجال:
این نشانه، در کتاب‌هاى اهل سنت، از نشانه هاى برپایى قیامت دانسته شده است ولى در منابع روایى شیعه، از نشانه هاى ظهور به شمار مى رود. بر اساس آنچه از ظاهر اخبار استفاده مى شود، دجال فردى است که در آخرالزمان و پیش از قیام مهدى (عج) خروج مى کند و غیر عادى است و با انجام کارهاى شگفت انگیز جمع زیادى از مردم را مى فریبد و سرانجام به دست عیسى مسیح (علیه‌السلام) در کنار دروازه «در» در منطقه شام به هلاکت مى رسد. (۷)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) مى فرماید:
قیامت برپا نمى شود، تا وقتى که مهدى (علیه السلام) از فرزندانم قیام کند و مهدى (عج) قیام نمى کند، تا وقتى که شصت دروغگو خروج کنند. (۸)
یا مى فرماید:
پیشاپیش برپایى قیامت، خروج دجال است و پیش از دجال، سى دروغگو، یا بیشتر خروج خواهند کرد. (۹)
در کتاب مقدس نیز اطلاعات جامعى پیرامون دجال آمده است. البته واژه دجال (antichrist) تنها در مسایل یوحنا وارد شده اما ادعا شده است که در مکاشفه یوحنا، وسایل پولس و با صراحت کمترى در اناجیل و کتاب دانیال نیز مترادف‌هاى این واژه به کار رفته است. (۱۰)
در مسایل یوحنا آمده است:
فرزندان عزیزم، پایان دنیا نزدیک شده است. شما حتما درباره ظهور دجال که دشمن مسیح است چیزهایى شنیده اید . حتى الان نیز مخالفین مسیح همه جا دیده مى شوند. (۱۱)
یوحنا نیز از چندین دجال سخن مى گوید ولى بین دجالان بسیار و یک دجال فرق مى گذارد:
دجال مىآید. الحال هم دجالان بسیار ظاهر شده اند. (۱۲)
امام باقر (علیه السلام) مى فرماید:
براى مهدى ما، دو نشانه است که از هنگامى که خداوند آسمان‌ها و زمین را خلق فرمود، سابقه ندارد: خسوف در اول ماه رمضان و کسوف در نیمه همان ماه.
۴- خسوف و کسوف:
یکی دیگر از نشانه هاى ظهور، کسوف در نیمه ماه رمضان و خسوف در آخر و یا اول همان ماه است که در احادیث فراوانى از آنها نام برده شده است .
امام باقر (علیه السلام) مى فرماید:
براى مهدى ما، دو نشانه است که از هنگامى که خداوند آسمان‌ها و زمین را خلق فرمود، سابقه ندارد: خسوف در اول ماه رمضان و کسوف در نیمه همان ماه. (۱۳)
در منابع مسیحى نیز سخن از خورشید گرفتگى و تیرگى ماه به عنوان نشانه هاى ظهور به میان آمده است:
پس از این مصیبت‌ها، خورشید تیره و تار خواهد شد و ماه، دیگر نخواهد درخشید، ستاره ها خواهند افتاد و آسمان دگرگون خواهد شد. آنگاه تمام مردم، مرا خواهند دید که در ابرها با قدرت و شکوه عظیم مى آیم. (۱۴)
۵- جنگ‌هاى خونین و قتل‌هاى فراوان:
روایت‌هاى اسلامى خبر از وقوع جنگ‌ها، فتنه ها و آشوب‌هاى گسترده و فراوان در آخرالزمان و در آستانه ظهور امام مهدى (عج) مى دهند، فتنه هایى که پىدرپى مى رسند و سرزمین‌هاى بسیارى را در برمى گیرند .
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از این فتنه ها چنین یاد مى کنند:
فتنه اى به پا مى شود و به دنبال آن فتنهاى دیگر برمى خیزد. فتنه اولى در مقایسه با دومى همانند تازیانه خوردن است در مقایسه با ضربات لبه تیز شمشیر! سپس فتنه اى پدید مى آید که همه محرمات در آن حلال شمرده شود، آنگاه خلافت به بهترین مردم روى زمین مى رسد در حالى که او در خانه اش نشسته باشد. (۱۵)
و نیز در جایى دیگر فرمودند:
بعد از من چهار فتنه بر شما فرود آید که در اولى خون‌ها مباح مى شود، در دومى خون‌ها و ثروت‌ها مباح مى گردد، در سومى خون‌ها و ثروت‌ها و ناموسها مباح مى شود و در چهارمى آشوبى کور و کر جهان را مضطرب مى سازد. (۱۶)
در منابع مسیحى نیز به وقوع جنگ‌ها و قتل‌هاى فراوان اشاره شده است:
از دور و نزدیک خبر جنگ‌ها به گوشتان خواهد رسید. اما پریشان نشوید، زیرا جنگ‌ها رخ خواهد داد؛ اما آخر دنیا در آن زمان نیست. (۱۷)
قوم‌ها و ممالک جهان با یکدیگر به ستیز برخواهند خاست. (۱۸)
در نقاط دور و نزدیک جنگ‌هاى بسیارى بروز خواهد کرد ولى این علامت فرا رسیدن آخر زمان نیست . (۱۹)
در روایات اسلامى نشانه هاى ظهور به دو دسته نشانه هاى حتمى و نشانه هاى غیر حتمى تقسیم شده اند. علائم حتمى ظهور آنهایى هستند که تحققشان بدون هیچ قید و شرطى الزامى است؛ اما علائم غیر حتمى، نشانه هایى هستند که ممکن است تغییر یابند و یا به کلى حذف شوند .
۶- زیاد شدن گناهان و مفاسد اخلاقى:
علامه مجلسى، در باب نشانه هاى ظهور، روایتى را از امام صادق (علیه السلام) آورده که در آن، بیش از یکصد نوع گناه و انحراف اخلاقى، اجتماعى، اعتقادى و فرهنگى که در دوران غیبت، دامنگیر جوامع اسلامى مى شود، پیشگویى شده است. از جمله: رشوه خوارى، قماربازى، شرابخوارى، زیاد شدن زنا، لواط، قطع صله رحم، سنگدل شدن مردمان، اهتمام مردم تنها به شهوت و شکم، از میان رفتن شرم، نپرداختن زکات و خمس، کم فروشى، بى اعتنایى به اوقات نماز، آراستن مساجد به زیورآلات، گزاردن حج به انگیزه هاى مادى و براى غیر خدا، رعایت نکردن احترام بزرگترها، پیروى از ثروتمندان، صرف کردن سرمایه هاى عظیم در فساد و ابتذال و بى دینى، چاپلوسى و تملق گویى و … (۲۰)
در باور مسیحیان نیز به افزایش گناه و فساد به عنوان نشانه هاى ظهور و حوادث آخرالزمان اشاره شده است:
این را نیز باید بدانى که در زمان‌هاى آخر، مسیحى بودن بسیار دشوار خواهد بود زیرا مردم خداپرست، پولدوست، مغرور و متکبر خواهند بود، و خدا را مسخره کرده، نسبت به والدین نامطیع و ناسپاس خواهند شد و دست به هر عمل زشتى خواهند زد. مردم سنگدل و بى رحم، تهمتزن و ناپرهیزکار، خشن و متنفر از خوبى خواهند بود و کسانى را که مى خواهند زندگى پاکى داشته باشند به باد تمسخر خواهند گرفت. در آن زمان، خیانت در دوستى امرى عادى به نظر خواهد آمد، انسان‌ها خودراى، تندخو و مغرور خواهند بود و عیش و عشرت را بیشتر از خدا دوست خواهند داشت. به ظاهر افرادى مومن، اما در باطن بى ایمان خواهند بود. فریب اینگونه اشخاص خوش ظاهر را نخور. (۲۱)
بسیارى برخاسته، خود را نبى معرفى خواهند کرد و عده زیادى را گمراه خواهند نمود، گناه آنقدر گسترش پیدا خواهد کرد که محبت بسیارى سرد خواهد شد . (۲۲)
کلام آخر:
با توجه به این نشانه ها و نیز علائمى دیگر که بى شک واقع خواهد شد و معصومین (علیهم السلام) به آنها اشاراتى فرموده اند، به نزدیکى باور مسلمانان و مسیحیان پیرامون موضوع آخرالزمان پى مى بریم و این امر مى تواند سرآغازى براى مطالع هاى دقیق تر در خصوص مهدویت باشد . انشاءالله
پى نوشت‌ها:
۱- در انتظار موعود، ص۱۰۳ .
۲- متى، ۲۴: ۳۰ و ۳۱ .
۳- بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۴۰ .
۴- بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۳۰ .
۵ – عصر ظهور، ص۲۹۷ .
۶- لوقا، ۱۷: ۲۸ و ۲۹ و ۳۰ .
۷- حوزه، ش۷۱، ص۲۶۲ .
۸- ارشاد، ج۲، ص۳۷۱ .
۹- بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۰۰ .
۱۰- موعود، ش۳۱، دجال (آنتى کریست در کتاب مقدس) .
۱۱- رساله اول یوحنا، ۲: ۱۸ .
۱۲- رساله اول یوحنا، ۲: ۱۸ .
۱۳- منتخبالاثر، ص۴۴۴ .
۱۴- مرقس، ۱۳: ۲۴، ۲۵، ۲۶ .
۱۵- روزگار رهایى، ص۸۹۴ (به نقل از الحاوى للفتاوى، ج۲، ص۱۳۶) .
۱۶- همان، ص۸۹۶ .
۱۷- متى، ۲۴: ۶ .
۱۸- متى، ۲۴: ۷ .
۱۹- مرقس، ۱۲: ۷ .
۲۰- حوزه، ش۷۱، ص۲۷۳ .
۲۱- نامه دوم پولس به تیمورتائوس، ۳ .
۲۲- متى، ۲۴: ۱۱، ۱۲، ۱۳ .
منابع و مآخذ: (به ترتیب اهمیت در نقل مطالب)
۱. CD نور، ۲، جامع الاحادیث – مرکز تحقیقات کامپیوترى علوم اسلامى .
۲ . انجیل عیسى مسیح (ع) .
۳ . کامل، سلیمان، روزگار رهایى، ترجمه على اکبر مهدوى پور .
۴ . کورانى، على، عصر ظهور، ترجمه عباس جلالى، سازمان تبلیغات اسلامى، چاپ دوم ۱۳۷۱ .
۵ . شفیعى سروستانى، ابراهیم، در انتظار موعود، مؤسسه فرهنگى موعود، چاپ اول ۱۳۷۶ .
۶ . حوزه، شماره ۷۱ و ۷۰ ویژه نامه حضرت بقیهالله الاعظم (عج)، مهر، آبان، آذر و دى ۱۳۷۴ .
۷ . موعود، شماره ۳۱، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۱ (دجال: مترجم اسماعیل نعمت الهى) .