استرس آسیب‌زا یا تروماتیک و راهکارهای مقابله با آن
استرس آسیب‌زا یا تروماتیک نوعی واکنش طبیعی به یک رویداد غیرطبیعی است که به‌طور معمول علائم آن با گذشت زمان بهتر می‌شود، اما در صورت تداوم این علائم در طولانی‌مدت لازم است اقداماتی صورت گیرد.
به گزارش افسران، تروما نوع خاصی از استرس و منعکس‌کننده قرار گرفتن در معرض رویدادهای ناراحت‌کننده عاطفی است که می‌تواند منجر به اختلالات اضطرابی مانند PTSD شود.
در پاسخ به این سوال که استرس چیست؟، باید گفت که استرس چیزی است که همه در طول زندگی آن را تجربه می‌کنند. این حالت روانی به اشکال مختلف ظاهر می‌شود و در هر زمینه، از استرس شغلی یا مالی تا مشکلات اجتماعی، تغییرات سبک زندگی و تجربیات درونی متفاوت است. بعضی از عوامل استرس‌زا جزئی یا کوتاه‌مدت هستند، در حالی که برخی دیگر ممکن است مزمن و طولانی‌مدت باشند. از آنجا که استرس در افراد مختلف از نظر شدت، طول زمان و نوع متفاوت است، تعیین دقیق وجود آن بدون بررسی حالات فرد دشوار است، با این وجود پاسخ یا همان تأثیر استرس امری شناخته‌شده و جهانی است.
بدن در مواجهه با یک عامل استرس‌زا (داخلی یا خارجی)، وارد حالت «جنگ یا گریز» می‌شود که طی آن سیستم عصبی سمپاتیک و یک سیستم تخصصی واکنش به استرس به نام محور هیپوتالاموس هیپوفیز آدرنال (HPA) فعال می‌شود. این فعال‌سازی به ترشح هورمون‌های استرس و تغییراتی در بدن برای مقابله با تهدید منجر می‌شود و پس از رفع عامل تهدید، سیستم دیگری به نام سیستم عصبی پاراسمپاتیک فعال خواهد شد تا به بدن کمک کند به هموستاز بازگردد که تعادل سالم هر دو سیستم است. این سیستم پاسخ به استرس برای عوامل استرس‌زای حاد بسیار خوب عمل می‌کند، اما فعال کردن آن برای بارها و بارها یا ناتوانی در بازگشت به هموستاز به دلیل مزمن بودن استرس برای سلامت جسمی و روانی فرد بسیار مضر است و می‌تواند به مشکلات روحی-روانی همچون افسردگی یا مشکلات سلامتی ازجمله بیماری‌های قلبی-عروقی منجر شود.
استرس آسیب‌زا و راهکارهای مواجهه با آن
تروما نوع خاصی از استرس است که قرار گرفتن در معرض رویدادهای وحشتناک و خارج از محدوده تجربیات روزانه انسان را منعکس می‌کند که از نظر عاطفی دردناک، شدید و ناراحت‌کننده هستند. برای آسیب‌زا در نظر گرفتن یک رویداد معیارهای خاصی وجود دارد که شامل قرار گرفتن در معرض مرگ واقعی یا تهدید شدن به مرگ، از دست دادن تصادفی یا خشونت‌آمیز یکی از عزیزان، روبه‌رویی با آسیب‌های جدی، مواجهه مکرر یا شدید با جزئیات ناخوشایند رویدادهای آسیب‌زا و تجربه خشونت‌های فیزیکی از طریق تجربه مستقیم یا مشاهده رخ دادن آن در دیگران می‌شود.
بخش عمده‌ای از افراد جامعه حداقل یک رویداد آسیب‌زا را در طول عمر خود تجربه کرده‌اند و بسیاری از آن‌ها با بیش از یک رویداد آسیب‌زا مواجه بوده‌اند. در اصل تروما می‌تواند مزمن باشد، به این معنی که رویدادهای مشابه بارها در یک دوره زمانی طولانی‌مدت برای فرد اتفاق می‌افتد.
انواع مختلفی از رویدادهای آسیب‌زا وجود دارد که می‌تواند شامل آزار فیزیکی یا تصادفات شدید وسایل‌نقلیه، قرار گرفتن در معرض جنگ یا منطقه جنگی، حوادث پزشکی جدی، دیدن مرگ یا اجساد، مرگ غیرمنتظره یکی از عزیزان، بلایای طبیعی و غیرطبیعی، قرار گرفتن در معرض آزار و شکنجه و خشونت خانگی باشد.
تعریف محدود تروما و تمایز آن از استرس تا حدی به این دلیل است که رویدادهای تروماتیک می‌تواند منجر به واکنش‌های ترومایی مشکل‌ساز خاص شود که از پاسخ‌های استرس عمومی متفاوت است، علاوه بر این پاسخ به استرس اولیه برای افراد مواجه با تروما با اختلالاتی مواجه است که در روبه‌رو شدن با استرس‌های روزانه و معمول دیده نمی‌شود.
واکنش‌های تروما در افراد مختلف متفاوت است و بسیاری از آن‌ها هیچ اثر منفی ماندگاری را از تروما تجربه نخواهند کرد، با این حال افسردگی، مشکلات مصرف مواد و سایر اختلالات اضطرابی از جمله شرایط رایج مرتبط با تروما است که در نتیجه قرار گرفتن در معرض تروما ظاهر می‌شود و نیاز به درمان دارد.
نوع تروما، سنی که تروما رخ داده است، شدت رویداد آسیب‌زا یا قرار گرفتن در معرض آسیب‌های متعدد، وجود دیگر عوامل خطر مانند محیط منفی خانواده یا مشکلات روانی هم‌زمان، عوامل بیولوژیکی و محیطی، همه از موارد تأثیرگذار بر پاسخ استرس در مقابله با استرس تروماتیک به‌شمار می‌رود.
واکنش‌ها و پاسخ‌های رایج به تروما
افراد به‌دنبال یک رویداد آسیب‌زا بیشتر احساس حیرت، سرگردانی یا ناتوانی در کنار آمدن با شرایط و اطلاعات ناراحت‌کننده می‌کنند. هنگامی که این واکنش‌های اولیه فروکش کرد، آن‌ها افکار و رفتارهای مختلفی را تجربه می‌کنند که منجر به احساسات شدید یا غیرقابل پیش‌بینی، تغییرات رفتاری یا فکری، حساسیت نسبت به عوامل محیطی، ایجاد مشکل در برقراری روابط بین‌فردی یا بروز علائم فیزیکی مرتبط با استرس همچون سردرد، حالت تهوع و درد قفسه سینه شود که حتی ممکن است به مراقبت‌های پزشکی نیاز داشته باشد.
افراد در این مواقع ممکن است مضطرب، عصبی، غرق‌شده در افکار خود یا غمگین باشید، بیش از حد معمول زودرنج و تحریک‌پذیر شوند یا بدخلقی کنند به‌طور مداوم با خاطرات تکراری و واضحی از رویدادی که تجربه کردند داشته باشند که بدون هیچ دلیل مشخصی رخ می‌دهد و ممکن است به واکنش‌های فیزیکی مانند افزایش ضربان قلب یا تعریق منجر شوند.
این افراد ممکن است با تمرکز یا تصمیم‌گیری دچار مشکل شوند، الگوهای خواب و غذایی آن‌ها مختل شود، نسبت به عوامل محیطی از جمله صداهای بلند بیش‌از اندازه واکنش دهند و این عوامل باعث تشدید اضطراب آن‌ها به‌دلیل ترس از تکرار فاجعه شود. از سوی دیگر این افراد ممکن است با افزایش تعارضاتی مانند اختلاف‌نظرهای مکرر با اعضای خانواده و همکاران، گوشه‌گیری و انزوا، دوری از فعالیت‌های اجتماعی معمول یا مشکلات سلامتی مواجه شوند.
مقابله با استرس آسیب‌زا یا تروماتیک
تمام افراد به درمان استرس تروماتیک نیاز ندارند، بیشتر آن‌ها با گذشت زمان خود به خود بهبود می‌یابند. راه‌های بسیار مؤثری برای مقابله و درمان اثرات استرس آسیب‌زا وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به تکیه بر حمایت عزیزان، مواجه شدن با احساسات، سعی در بازگرداندن امور به روال سابق و صبوری اشاره کرد.
طبیعی است که یک فرد آسیب‌دیده ترجیح می‌دهد از فکر کردن به یک رویداد آسیب‌زا اجتناب کند، اما پاک کردن صورت مسئله راهکار حل آن نیست، در اصل اجتناب از یادآوری مشکل و مواجهه با آن، استرس فرد را طولانی‌تر می‌کند و او را از بهبودی باز دارد، بنابراین لازم است با روبه‌رو شدن با احساسات زندگی را به روال قبلی بازگرداند و دوباره در مسیر درست و معمول قرار گرفت.
فعالیت بدنی منظم، داشتن خواب کافی و باکیفیت در شب و صرف وعده‌های غذایی مغذی در کنار راهبردهای مقابله سالم دیگری همچون پرداختن به فعالیت‌های هنری، مدیتیشن و گذراندن وقت در طبیعت از جمله راهکارهای پیشنهاد شده برای مقابله با استرس آسیب‌زا محسوب می‌شود. با گذشت چند روز، علائم باید به‌تدریج شروع به بهبود کند، در غیر این صورت مراجعه به مشاوره و روان‌شناس ضروری است.