فلسفه سجده بر مهر شیعیان در هنگام نماز
دلیل استفاده شیعیان از مُهر چیست؟
یکی از سوالات رایج که درباره اختلاف شیعه با اهل سنت مطرح می شود فلسفه سجده شیعیان بر مُهر هنگام نماز است؟
از نظر فقهی سجده کردن بر مهر لزومى ندارد. بلکه واجب این است که بر خاک یا سنگ یا چوب و هر چیزى که از زمین است (غیر از معدنیات و خوردنى ها و نوشیدنى ها و پوشیدنى ها) سجده کرد.
از طرفی سجده کردن بر مهر می‌تواند از مسایلی باشد که موجب اتفاق و وحدت بین مسلمانان شود؛ زیرا مسلمانان از شیعه و سنی و عالمان آنها در صحت سجده بر خاک، سنگ و آنچه فقهای شیعه سجده بر آن را صحیح می‌شمارند، اتفاق نظر دارند.
و بین مذاهب اسلامی در این مسئله اختلافی نیست. البته تبعیت از عقل و سنت صریح نبوی نیکوست و آنچه مذموم است، پیروی از تعصبات کور و بی‌منطق است.
در این مقاله به این سوال جواب می دهیم که : چرا ما شیعیان سر به مهر می گذاریم حکمت این کار چیست؟ چرا شیعیان در هنگام نماز مهر می گذارند؟
سجده در صدر اسلام چگونه بوده است؟
آنچه در تاریخ آمده است و در آن اتفاق نظر است این است که زمان پیامبر(صلی الله علیه و آله) خانه‌ها و مساجد مفروش به فرشهای پشمی و نخی نبود و کف آنها خاک، ماسه و یا حصیر بود.
گاهی پوست گوسفند و امثال آن را هنگام نشستن خود یا مهمان روی زمین پهن میکردند؛ از این‌رو برای سجده کردن نیازی به گذاشتن مُهر نبود و بر همان خاک، ماسه و یا حصیر کف اتاق سجده میکردند.
در صدر اسلام مسلمانان کف مساجد و خانه‌ها را با خاک، شن و حصیر بافته‌شده از نخل خرما، فرش میکردند که سجده بر آنها صحیح بود و بر همان سجده میکردند.
در روایات متعددی از شیعه و اهل سنت نقل شده پیامبر و صحابه بر خاک، سنگ‌ریزه[۱] و خمره(سجاده بافته شده از نخل خرما)[۲] سجده میکردند. همچنین برپایه روایات شیعه، اهل بیت نیز بر خاک، سجاده و حصیر[۳]
و به‌ویژه تربت امام حسین[۴] سجده میکردند.[۵] شیعیان برای راحتی دسترسی به خاک، تکه‌ای از خاک را قالب‌گیری کردند تا بر آن سجده کنند و آن را مٌهر نامیدند و به تدریج استفاده از مهر نزد شیعیان فراگیر شد و به نمادی شیعی تبدیل گردید
با گذشت زمان، کف خانه‌ها و مساجد با فرشهای ماشینی، نمدی، نخی، پشمی و موکت فرش شد و استفاده از سنگ و خاک برای سجده متداول گشت.
همراه داشتن خاک به دلیل احتمال ریختن و خاکی‌شدن لباس‌ها، خانه‌ها و مساجد مشکل بود. برخی از مسلمانان مقداری خاک پاک را پس از گِل کردن خشک میکردند تا حمل آن آسان شود و محیط زندگی نیز تمیزتر باشد. عرب‌زبانان به آن «تربت» می‌گویند و در میان فارسی زبانان به «مُهر» معروف است.
از نظر تاریخی نیز وقتی رسول خدا به مدینه منوره تشریف آوردند و دستور ساختن مسجدالنبی را دادند، در آن زمان مسجد فرش نداشت . پیامبر روی زمین و خاک های مسجد سجده میکردند. در زمان ابوبکر و عثمان و عمر و حضرت علی نیز روی زمین مسجد سجده می نمودند. بنا بر این تمام نمازهای پیامبر روی زمین بود
شیوه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و اصحاب آن حضرت درسجده چه بوده است؟
بدعت، خلاف سنت رسول (ص) خداست
مسلم است در زمان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرشهای ماشینی و مانند آن وجود نداشت و نسبت دادن این مطلب به سنت، تحریف آشکار سنت نبوی است، بلکه بدعت است.
ترجیع‌بند سلفی‌ها در هر چیزی که آن را بدعت می‌شمارند این است که «إن کل محدثه بدعه و کل بدعه ضلاله» یا مى‌گویند «البدعه کل ما احدث على غیر مثال سابق» و مسلم است که فرشهای ماشینی و نظایر آن، چیزهای جدیدی هستند که هرگز زمان پیامبر وجود نداشته اند.
وقتی به قرآن مراجعه می کنیم. این بدعت کاملا مشهود است.زیرا نهی از مخالفت با سنت ا پیامبر (ص) را اشاره دارد.{ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا}. (حشر:۷)
سجده رسول (ص) بر زمین و بر اشیای ساخته شده از گیاهان
در روایات شیعه و سنی نقل شده است که پیامبر اعظم(صلی الله علیه و آله) بر زمین یا بر اشیای ساخته شده از گیاهان مانند حصیر سجده میکردند.
این حدیث در منابع مختلف شیعه[۶] و اهل سنت[۷] ذکر شده است. «وائل بن حجر» می‌گوید: «پیامبر(صلی الله علیه و آله) را دیدم که هرگاه سجده می‌کرد پیشانی و بینی‌اش را بر زمین می‌گذاشت».[۸]
«ابوحُمید الساعدی» در توصیف سجده پیامبر(صلی الله علیه و آله) می‌گوید: «هنگامی‌که سجده می‌نمود، پیشانی و بینی خود را بر زمین می‌نهاد».[۹]
آثار گِل و آب بر پیشانی پیامبر (ص)
«أبوسعید خدری» در حدیثی می‌گوید: «پیامبر(صلی الله علیه و آله) برای ما نماز خواند و من دیدم آثار گِل و آب را بر پیشانی و اطراف بینی او».[۱۰]
پیامبر (ص) پیشانی را مستقیم بر زمین نمی گذاشت.
«عایشه» همسر آن حضرت می‌گوید: «هرگز ندیدم پیامبر(صلی الله علیه و آله) هنگام سجده پیشانی‌اش را با چیزی [از گذاشتن مستقیم بر زمین] محافظت کند».[۱۱]
و در حدیث دیگر می‌گوید: «آن حضرت حصیری داشتند که آن را پهن میکردند و بر روی آن نماز می‌خواندند».[۱۲] ام سلمه» همسر پیامبر(صلی الله علیه و آله) از آن حضرت نقل می‌کند که فرمودند: «صورتت را به خاطر خدا خاکی کن».[۱۳]
«خالد الخذاء» گوید: «رسول خدا(صلی الله علیه و آله) صهیب را دیدند که سجده می‌کند، اما مواظب است خاکی نشود (از خاک فاصله می‌گیرد) به او فرمودند: ای صهیب صورتت را خاکی کن (بر خاک بگذار)». [۱۴]
پیامبر (ص) پیشانی را بر سنگ می گذاشت.
«ابن عباس» می‌گوید: «پیامبر(صلی الله علیه و آله) بر سنگ سجده می‌کرد».[۱۵] «جابربن عبدالله» می‌گوید: «زمانی‌که هنگام ظهر، با رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نماز می‌خواندم، مشتی سنگ‌ریزه بر می‌داشتم تا سرد شود و بر آنها سجده کنم».[۱۶]
«انس‌بن مالک» می‌گوید: «ما با رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در شدت گرما نماز می‌خواندیم، پس هر یک از ما مقداری سنگ‌ریزه با دست خود برمی‌داشت تا سرد شود و بگذارد و بر آن سجده کند».[۱۷]
از «ابن عمر» نقل شده است که گفت: «شبی باران آمد و زمین خیس شده بود، پس هر کس سنگ‌ریزه‌ها را در دامن لباسش جمع می‌نمود [و هنگام نماز خواندن] زیر خود پهن می‌کرد [و بر آن نماز می‌خواند]. [۱۸]
منع پیامبر(ص) از سجده بر عمامه
«عیاض بن عبدالله قرشی» گوید: «رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مردی را دیدند که [در حال نماز] بر گوشه عمامه‌اش سجده می‌کرد، حضرت به او اشاره کردند که عمامه‌ات را بالا ببر و اشاره کردند به پیشانی‌اش».[۱۹]
امام علی(علیه السلام) فرمودند: «هرگاه یکی از شما نماز می‌خواند، عمامه را از پیشانی بالا بزند [تا بر زمین سجده کند]». [۲۰]
«نافع» گوید: «هرگاه عبدالله‌بن عمر می‌خواست سجده کند و در آن حال عمامه به سر داشت، عمامه‌اش را بالا می‌زد تا پیشانی‌اش را بر زمین بگذارد».[۲۱]
«صالح بن حیوان سبائی» گوید: «رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مردی را دیدند که در کنار ایشان سجده می‌کرد و عمامه‌اش را بر روی پیشانی‌اش آورده بود، سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله) عمامه او را از پیشانی‌اش بالا زد».[۲۲]
سجده پیامبر(ص) بر الیاف درخت خرما و حصیر
«انس بن مالک» گفته است :جده‌ام ملیکه، پیامبر(صلی الله علیه و آله) را برای تناول طعامی که برای آن حضرت درست کرده بود دعوت نمود، حضرت از آن غذا میل کرد و سپس فرمود: برخیزید تا برایتان نماز بخوانم. انس گوید:
حصیری داشتیم که از استفاده زیاد سیاه شده بود، به وسیله آب آن را تمییز نمودم، سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بر روی آن ایستاد و من و پسر بچه پشت آن حضرت و پیرزن پشت سر ما. [۲۳]
ابن عباس گفته است: «رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بر خمره نماز می‌خواندند»[۲۴]«خمره» به زیراندازی گفته میشود که از الیاف درخت خرمای نر بافته میشود.
«ابوسیعد خدری» گفته: «بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) وارد شدم، دیدم آن حضرت را که بر روی حصیری نماز می‌خواند و بر همان سجده می‌کند».[۲۵]
همسر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) «میمونه» ـ ام‌المؤمنین ـ گوید: «رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نماز می‌خواند و من کنار او می‌ایستادم و چه بسا لباسش هنگام سجده به من می‌خورد و آن حضرت بر روی خمره نماز می‌گزارد».[۲۶]
اینها برخی از روایاتی است که بر جواز (یا بهتر است بگوییم سنت بودن) سجده بر زمین، سنگ و آنچه از زمین می‌روید و مأکول و ملبوس نیست، دلالت دارد. روایت صحیحی بر جواز سجده به غیر از آنچه ذکر شد، وجود ندارد، مگر در صورت حرج که شیعه و سنی سجده بر غیر اینها را جایز می‌دانند.
روایاتی که می گویند سجده بر غیر زمین در حال عذر جایز است:
در این قسمت به بیان حدیث انس بن مالک اکتفا می کنیم. انس می گوید: “ما با رسول خدا (ص) نماز می خواندیم. هرگاه یکی از ما به جهت شدت گرما، نمی توانستیم پیشانی خود را بر زمین بگذاریم، در حال سجده، پیراهن خود را پهن می کردیم و بر آن سجده می کردیم”.
این روایت در منابع مختلف اهل سنت؛ مانند صحیح بخاری و صحیح مسلم با الفاظ و تعابیر مختلف نقل شده است. [۲۷]
هر محقق و پژوهشگری با تحقیق و جست و جو در این احادیث به روشنی درمی یابد که تمام این روایات متمرکز در این مسئله هستند که اولاً سجده باید بر خاک باشد، پس از آن چیزهایی که از زمین می روید، غیر از خوردنی ها و پوشیدنی ها و در مرحله بعد (در حال اضطرار) بر پیراهن (پارچه) می توان سجده نمود.
بنابراین و طبق این روایات فقها و علما این شاگردان مکتب اهل بیت (ع) به تبعیت از روایات ائمه (ع) می گویند: واجب است محل سجده در نماز زمین یا چیزی که از زمین می روید باشد و از چیزهایی که غالباً خوردنی و پوشیدنی نیست باشد. [۲۸]
استفاده از مُهر از چه زمانی رایج شده است؟
با بررسی منصفانه منابع اسلامی مشخص میشود که استفاده از مُهر در صدر اسلام بوده و بعدها به اقتضای زمان، استفاده آن گسترده شده است. برای نمونه به دو روایت اشاره می‌کنیم:
ـ «ابن ابی شیبه» در کتاب «المصنف» آورده «مسروق بن اجدع» (که یکی از تابعین، شخصیت‌های علمی، جزء رجال برجسته و از راویان حدیث است و نزد علما مقام و منزلتی ویژه دارد) از خاک مدینه خشتی ساخته بود و هرگاه سفر می‌کرد آن خشت را همراه خود به داخل کشتی می‌برد تا به هنگام نماز بر آن سجده کند [۲۹]
ـ «ازرقی» از «رزین» غلام ابن عباس نقل کرده‌اند که او می‌گفت: «علی بن عبدالله بن عباس»، برای من نوشت، که قطعه سنگ صافی از سنگ‌های مروه برای من بفرست که روی آن سجده کنم. [۳۰]
چرا شیعیان مهر از سنگ و حاک درست می کنند.
اما این که چرا ما (شیعه) مقداری از خاک و گل را خشک می کنیم و به صورت مهر درآورده و بر آن سجده می کنیم؟ این به جهت دلایلی است که بعضی از آنها عبارت اند از:
۱. به جهت اطمینان به طهارت و پاک بودن آن است؛ زیرا که یکی از شرایط محل سجده (چیزی که بر آن سجده می شود) آن است که پاک باشد. همچنین برای اطمینان به مباح بودن آن؛ چرا که یکی از شرایط محل سجده مباح بودن آن است.
۲. به خاطر این که در زمان ما غالباً کف خانه ها، مساجد و … با فرش پوشانده شده است و خاک یافت نمی شود، بنابراین، بر روی مهر سجده می کنیم.
نظر فقهای شیعه درباره آنچه می‌توان بر آن سجده نمود چیست؟
نکته: فقهای شیعه می‌گویند هرگاه به هنگام نماز، نمازگزار پیشانی خود را بر روی زمینی که خاک پاک و یا سنگ پاک است بگذارد، نیازی به گذاشتن مهر نیست.
در دیدگاه فقهای شیعه، تنها سجده بر زمین و روییدنی‌‌های آن (به غیر از خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها) جایز است، اما سجده بر خاک که از اجزاء زمین است،
فضیلت بیشتری دارد؛ زیرا حکمت سجده، اظهار تواضع و فروتنی در برابر خداوند است و سجده بر خاک، موجب خضوع و فروتنی بیشتر در برابر پروردگار جهان است.
این همان حکمی است که از احادیث و سیره رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و صحابه آن حضرت استفاده میشود (مجموعه احادیث سنت و سیره رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و صحابه آن حضرت در پاسخ سؤال اول بیان شد).
در کتاب «وسایل الشیعه»، چنین می‌خوانیم: «اسحاق‌بن فضیل» از امام ابی‌عبدالله(علیه السلام) (جعفربن‌محمد صادق(علیه السلام، درباره سجده بر حصیر و بوریا سؤال کرد، آن حضرت در پاسخ فرمود: اشکال ندارد، اما اگر بر زمین سجده شود
برای من خوشایندتر است؛ زیرا رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دوست داشت چنین کند و پیشانی خود را بر زمین نهد. من نیز همان را برای تو دوست دارم که پیامبر گرامی(صلی الله علیه و آله) برای خود دوست داشت. [۳۱]
در جای دیگر می‌فرماید: «سجده بر زمین، حکم الهی و فریضه است و سجده بر خمره (نوعی حصیر)، سنت پیامبر(صلی الله علیه و آله) است».[۳۲]
سجده بر مهر نه برای مهر
شیعیان «بر خاک» و نه «برای خاک» سجده می کنند؛ میان دو جمله «السُّجُودُ عَلَیه»؛ (سجده بر آن) و «السُّجُودُ لَهُ»؛ (سجده برای آن) فرق روشنی است؛ اگر سجده بر روی چیزی می کنیم، معنایش این نیست که آن چیز را می پرستیم.
به طور مسلّم، معنا و مفاد «السُّجودُ لِلّه» این است که (سجده برای خداست) در حالی که معنای «السُّجُود علی الارض» آن است که (سجده بر زمین صورت می گیرد).
و سجده بر زمین (خاک و سنگ و گیاهان) معنایش پرستش آنها نیست، بلکه سجود و پرستش برای خدا به وسیله خضوع تا حد خاک است. بنابراین، «سجده بر تربت» غیر از «سجده برای تربت» است. [۳۳]
ففقه امامیه ثابت شده است که نمازگزار، تنها بر زمین (سنگ و خاک و یا روییدنی غیر خوردنی و پوشیدنی) باید سجده کند.و از آنجا که غالباً چنین شرطی (سجده بر سنگ و خاک و…) در خانه ها و مراکز کار و در وسائل نقلیه فراهم نیست،
لذا پیروان اهل بیت(علیهم السلام)، قطعه خاکی را در قالب های خاصی به همراه خود نگه می دارند تا به هنگام نماز بر خاک سجده کنند و شرط لازم را تحصیل نمایند و این نه تنها بدعت نیست، بلکه انجام یک فریضه است.
علت عدم جواز سجده بر خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها از نظر شیعیان چیست؟
برای آشنایی با علتی که برای سجده نکردن بر خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها ذکر شده است، فرمایش امام صادق(علیه السلام) را نقل می‌کنیم:
هشام بن حکم از حضرت امام صادق(علیه السلام) پرسید: سجده بر چه چیزهایی جایز است و بر چه چیزهایی جایز نیست؟ آن حضرت پاسخ دادند: سجده جایز نیست مگر بر زمین یا آنچه از زمین می‌روید و خوردنی و پوشیدنی نیست.
هشام عرض کرد: جانم به فدایت علت و رمز این حکم چیست؟
عن هشام بن الحکم انّه قال لأبی عبدالله: «أخبر نی عمّا یجوز السجود علیه و عمّا لا یجوز. قال: السجود لا یجوز الّا على الأرض، أو على ما أنبتت الأرض الّا ما أکل أو لبس فقال: جعلت فداک ما العله فی ذلک؟ قال: لأنّ السجود خضوع لله عزّوجلّ، فلا ینبغی ان یکون على ما یؤکل و یلبس لأنّ أبناء الدنیا عبید ما یأکلون و یلبسون و الساجد فی سجوده فی عباده الله عزّوجلّ، فلا ینبغی أن یضع جبهته فی سجوده على معبود أبناء الدنیا الّذین اغتروا بغرورها الحدیث»؛
امام صادق(علیه السلام) پاسخ دادند: چون سجده خضوع و فروتنی برای خداوند است، سزاوار نیست بر روی خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها انجام شود؛ زیرا طرفداران دنیا، بنده خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها هستند.
[در واقع این بندگان دنیا هستند که خضوع در برابر خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها می‌کنند] و سجده‌کننده در حال عبادت خداوند است و سزاوار نیست بر معبود و مسجود اهل دنیا، سجده کند».[[۳۴]
سجده بر خاک روشن‌ترین مصداق تواضع و اظهار کوچکی در برابر خداوند است و شاید حکمت آن دور شدن انسان از تکبر است.
«طریحی» از علمای شیعه و «ابن اثیر» از علمای اهل سنت روایتی از پیامبر گرامی(صلی الله علیه و آله) نقل می‌کنند که فرمودند:اذا صلّى احدکم فلیلزم جبهته و انفه الأرض حتى یخرج منه الرّغم»؛ «هرگاه فردی از شما نماز خواند! پیشانی و بینی‌اش را به زمین بچسباند تا تکبّر از او بیرون رود».[۳۵]
سجده بر تربت سیدالشهداء امام حسین(علیه السلام) به دلایل زیر مستحب است:
۱- عقل می‌پذیرد که برخی سرزمین‌ها و مکان‌ها فضیلت بیشتری به سرزمین‌ها و مکان‌های دیگر داشته باشد، همچنان‌که مکان‌های مختلف احکام مختلفی دارند؛
مانند: موقوفات، مسجد محل، مسجد جامع، مسجد الحرام و… . همچنان‌که جایگاه افراد مختلف از جهت فضلیت متفاوت است؛ مانند: انبیا، اوصیا، اولیا، شهدا، صدیقین، مؤمنین و… .
۲-فضیلت حرم مکه، مسجدالحرام، مسجدالنبی و کعبه معظمه، به دلیل آیات و روایات درباره جایگاه آنها و منسوب بودن این اماکن مقدس به خدای سبحان، بر همگان روشن است.
۳- یکی از سرزمین‌های مقدس از دیدگاه روایات اسلامی، سرزمین کربلا است که قربانگاه فرزندان پاک رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و در رأس آنها، سبط پیامبر(صلی الله علیه و آله)، جگرگوشه علی(علیه السلام) و زهرا(علیه السلام)، از اصحاب کسا.
از ابناء در قرآن کریم در قصه مباهله، از مصادیق «هل أتی» مصباح الهدی و سفینه الجناه؛ یعنی حسین‌بن علی(علیه السلام) است. خاکی که رمز عبودیت و نشانه‌های توحید و فنا شدن در راه خداست.
در اینجا تنها به یک روایت معتبر درباره جایگاه ویژه کربلا در کتب روایی مسلمانان، به ویژه برادران اهل سنت، وارد شده است، بیان می‌کنیم تا ارزش و قداست کربلا و خاک آن روشن شود:
«ابن حجر هیثمی» در «الصواعق المحرقه» چنین روایت کرده است:
حسین(علیه السلام) بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) وارد گردید و به سرعت به جانب آن حضرت شتافت و پیامبر گرامی(صلی الله علیه و آله) او را بوسید.
یکی از ملائکه (احتمالاً جبرئیل که در آنجا حضور داشت) پرسید: آیا او (حسین) را دوست می‌داری؟ پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: آری. آن فرشته گفت: امت تو او را به شهادت خواهند رساند.
و اگر بخواهید جایگاه شهادت وی را به شما نشان خواهم داد. سپس مقداری از ریگ و یا خاک قرمز رنگ آورد، و امّ‌سلمه (همسر رسول خدا) آن خاک را گرفت و در لباس خود قرار داد.
«ثابت» گفته است: آن سرزمین را کربلا می‌نامیدیم. در حدیث دیگری آمده است که پیامبر گرامی(صلی الله علیه و آله) آن خاک را بویید و فرمود: «این خاک، بوی کرب (اندوه) و بلا می‌دهد».[۳۶]
۴- در میان فقهای شیعه فقیهی را نمی توان یافت که قایل باشد، سجود بر خاک امام حسین واجب است، بلکه آنان می گویند هر خاکی که پاک و مباح باشد، سجده بر آن صحیح است. چنان که بیان شد. بلی آنان می گویند سجده بر خاک امام حسین (ع) مستحب است. [۳۷]
۵- سجود بر تربت حسینی نمونه ای است از نمونه های سجده بر خاک و مسلمانان بر صحت سجده بر خاک و زمین اجماع دارند، پس وجهی برای استثنای تربت حسینی از مطلق زمین و خاک باقی نمی ماند، تا گفته شود چرا شیعه بر تربت امام حسین (ع) سجده می کند.
ی. اهل بیت (ع) تأکید فراوان داشتند بر سجود بر تربت حسینی و امام سجاد (ع) اولین امامی بود که بر تربت حسینی سجده کرد. تمام امامان (ع) بر خاک امام حسین (ع) سجده می کردند و بر استحباب آن تأکید داشتند. چنان که امام صادق (ع) می فرماید: “سجده بر تربت سید الشهداء حجاب های هفت گانه را بر می دارد”. [۳۸]
۶- وجوه فراوانی بر رجحان داشتن سجود بر تربت سید الشهدا دلالت می کند که بر اهل دانش پوشیده نیست؛
الف. آموزه های اعتقادی: عمر بن سعد، صبح روز عاشورا نماز صبح را با لشکریانش به جماعت خواند، اما در ظهر همان روز امام حسین (ع) را به شهادت رساند.
شیعه با سجده بر تربت حسینی در نماز، اعلان می کند که نماز مرده و بی روح؛ مانند نماز عمر بن سعد و حاکمش یزید و … نمی خواند، بلکه نماز شیعه؛ مانند نماز امام حسین (ع)، جدش و پدرش است.
این همان چیزی است که مفهوم ولایت اهل بیت (ع) را نزد شیعیانش محکم و استوار می کند .و به همین جهت ائمه (ع) به سجده بر تربت حسینی تأکید کردند؛ یعنی سجود بر تربت حسینی همان تسلیم و خضوع برای خدا است، با پیروی از راه اولیائش.
ب. آموزه تاریخی: برخی تلاش کردند تا معالم و آموزه های غدیر که در آن با علی (ع) به عنوان امام و خلیفه بیعت شد و عاشورا که در زمان بنی امیه اتفاق افتاد را خاموش کنند.
تربت حسینی سند زنده تاریخی است بر جنایات حکام بنی امیه در روز عاشورا. زمانی که ظالمان در طول تاریخ تا به امروز، تمام امکانات خویش را تجهیز کردند تا تعالیم و آموزه های غدیر و عاشورا را کم رنگ کنند و از بین ببرند.
اما ائمه و اهل بیت (ع) حادثه عاشورای حسینی را از طریق مرثیه، گریه، زیارت و … در جان و دل مردم و نسل ها رسوخ دادند و بین آنان و قیام عاشورا ارتباط برقرار نمودند. از این رهگذر مسئله اهمیت و تأکید بر تربت حسینی آشکار می شود.
ج. آموزه های جهاد و شهادت: تربت حسینی یکی از چیزهایی است که می تواند انگیزه انقلاب و جهاد را در اکثریت مردم مسلمان تهیج کند و این همان چیزی است که امت اسلامی به آن نیازمند است.
به ویژه در دنیایی که امروز ما در آن زندگی می کنیم و جامعه اسلامی مواجه با انواع جنگ ها است. تعامل و ارتباط با تربت حسینی، ارتباط با یک مقدار خاک جامد و بی روح نیست، بلکه تعامل و ارتباط با نیروی متحرک و مفهوم انقلاب و جهاد و … است.
علاوه بر اینها تربت امام حسین (ع) دارای آموزه های اخلاقی، سیاسی و عقیدتی – دینی مهم و … است که مباحث مبسوط در این باره را باید در کتاب های مربوط به نهضت و قیام حسینی جست و جو نمود. [۳۹]
نتیجه
با توجه به مجموع آنچه گفته شد.در پاسخ به سوال چرا شیعیان در هنگام نماز مهر می گذارند؟ می گوئیم که:
ـ پیامبر(صلی الله علیه و آله) و اصحاب آن بزرگوار بر زمین سجده میکردند حتی در هوای بارانی که زمین مسجد گِلی بود یا در هوای گرم و سوزان که بر اثر آن پیشانی مردم اذیت می‌شد.
ـ پیامبر(صلی الله علیه و آله)، بر سنگ، سنگ‌ریزه حصیر و خمره (که از لیف خرما درست می‌شد) سجده میکردند.
ـ پیامبر(صلی الله علیه و آله) و امام علی(علیه السلام) از پوشاندن پیشانی با عمامه در هنگام نماز نهی کرده‌اند و نیز پیامبر(صلی الله علیه و آله) از سجده بر گوشه عمامه آشکارا نهی فرموده است؛ ازاین‌رو اصحاب آن حضرت بر عمامه خود سجده نمی‌کردند.
در مجموع دلیلی بر جواز سجده بر غیر زمین و آنچه از آن می‌روید و مأکول و ملبوس نیست، نداریم؛ از این‌رو مشروع نیست و بدعت خواهد بود.
هیچ شکی نیست که در زمان پیامبر(صلی الله علیه و آله) و اصحاب و تابعین، فرشهای ماشینی و مانند آن وجود نداشته است و سجده بر آنها مخالف سنت است؛ بنابراین حرام و خود بدعتی آشکار است.
شیعیان هرگز سجده کردن بر تربت حضرت سیدالشهداء یا هر تربت دیگری را واجب نمی‌دانند؛ بلکه با تاسی و پیروی از فرامین ائمه اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) که عدل و قرین قرآن در حدیث ثقلین ذکر شده‌اند.
سجده کردن بر تربت امام حسین (علیه‌السّلام) را مستحب می‌دانند. و طبق روایاتی که از آن خاندان پاک رسیده است، سجده، تنها بر زمین و آن چه که از او می‌روید صحیح است و بر چیزهای دیگر؛ از جمله لباس، فرش و… جایز نیست.
پی نوشت:
۱.ابن تیمیه، الفتاوی الکبری، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۶۱.
۲. بیهقی، السنن الکبری، دارالفکر، ج۲، ص۱۰۴.
۳. کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۳۱، ۳۳۲.
۴. حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۳۶۶.
5.خرسان، السجود علی التربه الحسینیه، ۱۴۲۰ق، ص۱۱۳-۱۱۴.
۶.اصول کافی، کلینی، ج۱، ص۱۴؛
۷.صحیح بخاری، ج۱، ص۴۳۵، ج۶، ص۲۲؛
۸.مسند احمد، ج۴، ص۳۱۷؛ احکام القرآن، للجصاص، ج۵، ص۲۶.
۹.سنن الترمذی، ج۲، ص۵۹؛ قال الترمذی، حسنٌ صحیح.
۱۰.صحیح بخاری، ج۱، ص۱۶۲؛ الموطأ لمالک بروایه الشیبانی، ص۱۶۷.
۱۱.مسند عبدالله بن عباس، ج۸، ص۱۳۰، ح ۲۲۲۴۱.
۱۲.کتاب الصلاه، باب ۲۰، الصلاه علی الحصیر، ج۱، ص۴۹۱.
۱۳. کنز العمال، متقی هندی، ج۷، ص۴۶۵، ح ۱۹۸۰۹.
۱۴.کنز العمال، ج۷، ص۴۶۵، ح ۱۹۸۱۰.
۱۵.مستدرک، حاکم، ج۳، ص۴۷۳؛ ذهبی، ج۱، ص۶۴۶.
۱۶.سنن الکبری، بیهقی، ج۲، ص۱۰۵؛ مسند احمد بن حنبل، ج۱، ص۳۲۷.
۱۷.سنن الکبری، بیهقی، ج۲، ص۱۰۶.
۱۸.سنن ابی‌داوود، ج۱، ص۷۵؛ سنن الکبری، بیهقی، ج۲، ص۴۴۰.
۱۹ سنن الکبری، بیهقی، ج۲، ص۱۰۵.
۲۰ سنن الکبری، بیهقی، ج۲، ص۱۰۵.
۲۱ سنن الکبری، بیهقی، ج۲، ص۱۰۵.
۲۲ سنن الکبری، بیهقی، ج۲، ص۱۰۵.
۲۳. صحیح بخاری، ج۱، ص۱۰۱.
۲۴. صحیح ترمذی، ج۲، ص۱۲۶.
۲۵. صحیح مسلم، ج۲، صص۶۲ و ۱۲۸
۲۶.صحیح بخاری، ج۱، ص۱۰۱؛ صحیح مسلم، ج۲، ص۱۸۲؛
۲۷. بخاری، صحیح، ج ۱، ص ۱۰۱؛ مسلم، صحیح، ج ۲، ص ۱۰۹؛
۲۸. نک: عروه الوثقی، ج ۱، باب السجود، مایصح السجود علیه.
۲۹.المصنف، ابن‌ابی‌شیبه، ص۲۷۰.
۳۰.، محمدبن‌عبدالله ازرقی، ج۲، ص۱۵۱.
۳۱. وسایل الشیعه، ج۲، ص۶۰۹.
۳۲ وسایل الشیعه، ج۳، ص۵۹۳.
۳۳.«سجده بر مهر»، اکبر اسدعلیزاده، مجلّه مبلغان، شماره ۷۸
۳۴.وسایل الشیعه، ج۳، ابواب ما یسجد علیه باب۱، ص۵۹۱.
۳۵ مجمع البحرین، طریحی، ماده رغم، ج۶، ص۷۴؛ النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، ابن اثیر، ماده رغم، ج۲، ص۲۳۹.
۳۶. الصواعق المحرقه، ص۱۹۲.
۳۷. نک: تحریر الوسیله، امام خمینی، ج ۱، باب مایصح السجود علیه.
۳۸. وسائل الشیعه، ج ۶، ص ۲۳.
۳۹. عبدالمنعم حسن، بنور فاطمه اهتدیت، ص ۲۰۳ – ۲۰۴؛ به نقل از الفریفی، سید عبدالله، التشیع، ص ۲۰۶.