آسیب‌های اعتقادی و فکری خانواده منتظر و آرمانی
خانواده منتظر، خانواده آرمانی و مورد نظر اسلام می‌باشد؛ از این رو، آسیب شناسی آن نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که در اینجا به برخی از آسیب‌های فکری و اعتقادی خانواده منتظر اشاره شده است.
در نگاه اسلامی، انسان اشرف مخلوقات است و بر بیشتر مخلوقات کرامت و برتری دارد(۱)، خلیفه خدا بر روی زمین است(۲)، به بهترین شکل آفریده شده و از بدو تولد پاک و خدا خواه است(۳)؛ از این رو انسان می‌بایست به این وضعیت ایده‌آل استمرار بخشد و از هر عاملی که به این وضعیت آسیب می‌رساند، دوری کند. بر همین اساس، بخش وسیعی از آموزه‌های دینی و اسلامی، درصدد حفظ این وضعیت مطلوب برای انسان است و بخش دیگری از آن، به آسیب‌هایی که به این وضعیت وارد شده و راه‌‌های جبران آن مربوط می‌گردد.
اولین جامعه انسانی در قالب یک نهاد خانوادگی، توسط حضرت آدم و حوا علیهما السلام تشکیل شد که در بهترین وضعیت معنوی به سر می‌برد و تا آن هنگام که به عبودیت خداوند سرسپرده بود، از آن وضعیت بهره‌مند بود. ماجرای حضرت آدم و حوا و حضور ایشان در بهشت، از بُعد آسیب‌شناسانه حیات انسان در فرد، اجتماع و هستی حکایت می‌کند؛ چون با بروز آسیب نافرمانی در وضع عبودیت، زندگی آنها دچار مشکل شده و خروج آدم و هوا از بهشت رخ می‌دهد.
بر این اساس، می‌توان به اهمیت آسیب شناسی برای محافظت از حیات معقول و دینی انسان اشاره کرد.
هدف از آسیب شناسی
آگاهی از آسیب‌هایی که ممکن است در آینده واقع شوند، باعث افزایش توان انسان در مواجهه با آنها شده و سهم بزرگی در دور شدن از آنها و استمرار وضعیت سلامت دارد. بر این اساس، کسب آگاهی و شناخت از پیشگویی‌های معصومین علیهم السلام درباره آسیب‌هایی که خانواده‌ها در زمان غیبت به آن دچار می‌شوند، باعث می‌شود تا ضمن درک بهتر از دوران سخت و سرنوشت‌ساز غیبت و فهم عمق ابتلا و سختی آزمایش، بیشترین تلاش ممکن در جهت کاستن از آن آسیب‌ها و در امان ماندن از آنها انجام پذیرد و فاصله عصر غیبت تا زمان ظهور به بهترین شکل سپری شود.
در انتظار فعالانه و سازنده، که مایه حرکت، پویایی، عمل و آمادگی است، خانواده منتظر در صدد است تا با آمادگی یافتن برای ظهور، به نزدیکی آن کمک کند و از طریق اصلاح مداوم، گام به گام به وضعیت ایده‌آل نزدیک گردد
اصطلاح شناسی خانواده
خانواده از نگاه دینی مجموعه‌ای از افراد هستند که وظیفه دارند تحت سرپرستی پدر خانواده در مسیر رضایت ولی خدا، خود را رشد دهند و در برخورد با محیط اطراف، نه تنها از خود پاسداری نموده، بلکه براساس باورهای آسمانی، در رشد و شکوفایی خود و جامعه تأثیرگذار باشند. خانواده می‌تواند با التزام عملی به اصول اعتقادی، زمینه‌ساز جامعه فردا باشد.
جامعه امروز، جامعه‌ای باز است. جامعه باز جامعه‌ای است که عوامل تأثیرگذار در آن، به خصوص خانواده، به شدت گسترده و متفاوت است. رسانه‌ها، مدارس، افراد جامعه و باورهای اجتماعی مردم، هر یک حامل پیامی برای خانواده هستند که برخی قصد دارند نظام و ساختار این نهاد ارزشی را یا مخدوش نمایند و یا در حرکت رو به رشد آن، کاستی و کندی ایجاد نمایند. در چنین شرایطی باید اولاً خانواده اهداف بلند خویش را پیگیری نماید و ثانیاً مقاومتی را در اعضا به وجود آورد تا آنها در مقابل آسیب‌ها، ایستادگی نمایند.
چنین خانواده‌ای است که با درک حضور ولی خدا در متن زندگی، سعی دارد که رفتار خویش را با رضایت ولی خدا هماهنگ کند و خود را در مسیر اهداف آن یار غایب از نظر به شکوفایی برساند، تا نه تنها در مقابل شیاطین جنی و انسی مقاوم باشد که آنها را نیز در مسیر حق رهبری نماید.
خانواده منتظر، خانواده‌ای از شیعیان و معتقدین به مذهب دوازده امامی است که در عصر غیبت واقع شده و اعضای آن در انتظار ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به سر می‌برند. یعنی پیوسته چشم به راه موعود می‌باشند؛ همچون مادری که فرزندش به سفر رفته و از او بی‌خبر است، هر لحظه نگاهش به درِ خانه است. خانواده‌ای که التهاب و نگرانیِ خاص فرد منتظر را ندارد، خانواده‌ای منتظر نیست. البته احساس انتظار، دردمندی، التهاب، سوز و گداز، و شور و حال خاص خودش را به همراه داشته باشد، اما به هرحال این احساس، یک احساس بسیار زیبا و دوست‌داشتنی است و رنجِ انتظار هم رنجی شیرین و گواراست.
به سخن دیگر، خانواده منتظر خانواده‌ای است که در سیر تاریخی و حرکت اجتماعی خود، چشم اندازی روشن را می‌بیند که در آن، به تمامی خواسته‌های انسانی و ایده‌های دینی خود خواهد رسید.
خانواده منتظر، شکل تکامل‌یافته خانواده اسلامی و شیعی است که باید الگوی سایر خانواده‌های اسلامی قرار گیرد البته ممکن است همین خانواده در حوزه اعتقادات، با آسیب‌هایی روبه رو شود که به دو مورد از آنها اشاره می‌شود:
۱. برداشت انحرافی از مفهوم غیبت
یکی از آسیب‌های مهم که به شدت خانواده‌های منتظر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را تهدید می‌کند، برداشت نادرست از مفهوم غیبت است. با توجه به وضعیتی که در زمان غیبت کبری وجود دارد و امام معصوم از دسترس خانواده‌ها بیرون است، آسیب‌هایی برای خانواده، منتظر به وجود می‌آید که یکی از این آسیب‌ها فرض کناره‌گیری امام از جامعه انسانی است. در چنین فضایی ممکن است تصور شود که امام به جغرافیای دیگری از عوالم مهاجرت کرده و در هنگامه ظهور، از آن عالم برمی‌گردد.
طبق این انحراف، رابطه امام با مردم و حتی جهان هستی به کلی قطع می‌باشد این در حالی است که بنا به روایات اهل‌بیت علیهم السلام امام عجل الله تعالی فرجه الشریف در زمان غیبت زنده است، در میان مردم رفت و آمد می‌کند، به بازارهایشان میرود و بر فرشهایشان قدم مینهد؛ ولی او را نمیشناسند. از این رو تمام برداشت‌هایی که چگونگی حضور حضرت در زمان غیبت کبری را به چیزی غیر از این برداشت روایی تفسیر می‌کنند، به عنوان تحریف این مسئله شناخته می‌شود.
۲. برداشت انحرافی از مفهوم انتظار
از جمله مفاهیمی که از آن، برداشتهای مختلفی در آموزه‌های مهدوی شده است، انتظار ظهور مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف است. به واسطه همین تعدد برداشت‌ها و اختلاف تفاسیر، امکان بروز آسیب دیگری برای افراد و خانواده منتظر به وجود می‌آید، که در آن، مفهوم انتظار از معنای اصلی خود تهی شده و معنای دیگری از آن برداشت شود.
انتظار از یک‌سو به معنای چشم به راه بودن، و آماده شدن است و از سوی دیگر به درنگ در امور، مراقب بودن و استقامت ورزیدن تفسیر می‌شود. به عبارت دیگر، انتظار در یک جا به معنای توقف و درنگ و یا مهمل گذاشتن تلقی می‌شود و در جایی دیگر، به معنای مهیا شدن، توقع، تجهیز و آماده‌باش که این دو معنا، در روایات نیز به چشم می‌خورد.
خانواده منتظر، خانواده‌ای از شیعیان و معتقدین به مذهب دوازده امامی است که در عصر غیبت واقع شده و اعضای آن در انتظار ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به سر می‌برند. یعنی پیوسته چشم به راه موعود می‌باشند؛ همچون مادری که فرزندش به سفر رفته و از او بی‌خبر است، هر لحظه نگاهش به درِ خانه است. خانواده‌ای که التهاب و نگرانیِ خاص فرد منتظر را ندارد، خانواده‌ای منتظر نیست
در انتظاری که به معنای درنگ و توقف است، افراد خانواده دست روی دست می‌گذارند و با تحمل وضعیت فعلی، هیچ‌گونه مسئولیت دینی را برای قیام نمی‌پذیرد؛ چرا که برقرار ساختن حکومت همه جانبه را وظیفه امام دانسته و خودشان را در برابر هیچ تلاش و کوششی مسئول نمی‌دانند. ولی در انتظار فعالانه و سازنده، که مایه حرکت، پویایی، عمل و آمادگی است، خانواده منتظر در صدد است تا با آمادگی یافتن برای ظهور، به نزدیکی آن کمک کند و از طریق اصلاح مداوم، گام به گام به وضعیت ایده‌آل نزدیک گردد.
آنچه در این رابطه از روایات اسلامی برداشت می‌شود، گویای آن است که انتظار یک عمل و یک اقدام است؛ و به یک حالت روحی و روانی محدود نمی‌گردد.
در واقع وظیفه خانواده منتظر، تطبیق خواست و اراده خود با خواست و اراده الهی است و در این مسیر همواره می‌بایست در برابر اراده الهی تسلیم بوده و منتظر تحقق اراده الهی باشند.
در طرف مقابل، دسته‌ای دیگر از روایات که به زمینه‌سازی ظهور مربوط می‌شوند و بر ابعاد مثبت انتظار تأکید می‌کنند و به حوزه اراده انسانی مربوط می‌شوند، گویای این مهم هستند که اگر چه خواست خداوند بر غیبت امام تعلق گرفته است، اما خانواده‌های مۆمن می‌بایست با حفظ اعتقاد صحیح خود و رعایت عفت و تقوی، به انجام واجبات و ترک محرمات فردی و اجتماعی بپردازند و از زیر بار این مسئولیت بزرگ شانه خالی نکنند. جمع بین این روایات، نه تنها به فهم عمیق‌تر آموزه انتظار کمک می‌کند، بلکه فرد و خانواده منتظر را از آسیب‌های موجود در این زمینه، مصون می‌دارد.
پی نوشت ها:
۱. وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنِی آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِیلاً؛ سوره اسراء.
۲. وَ إِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَهِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الأْرْضِ خَلِیفَهً؛ سوره بقره/۳۱.
۳. الکافی، جلد۲، ص ۱۲.