متغیرهای تأثیرگذار در نوع پوشش افراد در جامعه
وضعیت معیشتی و جایگاه اجتماعی افراد و همچنین مقتضیات سنی آنها در نوع پوشش و آرایش آنها تاثیر می گذارد. اسلام با لحاظ کردن این متغیرها، سفارش های لازم را به مسلمانان ارائه کرده است که در این مقاله به آنها می پردازیم.
از مهمترین متغیرهای تأثیرگذار در نوع پوشش افراد، وضعیت معیشتی و جایگاه اجتماعی آنها در جامعه است.
در تعالیم اسلام شکل و فرمی خاص برای پوشش و آرایش معرفی نشده و اصراری به تبعیت از یک مدل خاص به عمل نیامده است، اما جهت مصونیت مسلمانان به از دست دادن هویت ملی و دینیشان و نیز در امان ماندن از پی آمدهای منفی افراط و تفریط در خودآرایی و مدگرایی، معیارهای اصلی و متغیر خاصی را برای مسلمانان، متناسب با نیازهای ثابت و متغیر ادوار مختلف تعیین کرده است. مجموعه این اصول و متغیرهای مبین دیدگاه اسلام درباره مد و مدگرایی، در هر جامعه وجود دارد. در قسمت های پیشین این مقاله به مقتضیات زمانی و موقعیت خاص فردی که بر اساس آن، پوشش و آرایش افراد در طول قرن های مختلف می تواند تغییر یابد، اشاره کردیم.
در این مقاله به متغیرهای بعدی می پردازیم.
۱. وضعیت معیشتی و جایگاه اجتماعی افراد
از دیگر متغیرهای تأثیرگذار در نوع پوشش و آرایش افراد، شرایط معیشتی خود افراد و هم چنین جایگاه و شأن آنها در جامعه است. به گونه ای که داشتن لباس های متعدد و مرغوبی که در شأن و جایگاه اجتماعی افراد باشد، مجاز دانسته شده است.
شخصی از امام صادق (ع) درباره مرد متمکنی که لباس های متعدد و مرغوب، ردا و چند پیراهن تهیه کرده بود و با پوشیدن آنها، خود را می آراست پرسید، که آیا این شخص اسرافگر است؟ حضرت فرمود:
لا لأن الله عزّ و جل یقول: لیتفق ذو سعه من سعته؛ خیر، چون خداوند می فرماید: باید انسان متمکن و برخوردار، از دارایی خود خرج کند.
در روایت دیگری، یکی از یاران امام صادق (ع) به نام معاویه بن وهب به ایشان عرض میکرد: گاهی انسان در قسمتی از عمرش ثروتمند است و لباس و سر و وضع او اعیانی است، و گاهی ثروتش از دست می رود و وضعش عوض می گردد و از شماتت دشمن رنج می برد، به همین دلیل برای خرید لباس، که خود را بیاراید، خویشتن را به مشقت می افکند. امام (ع) این آیه را تلاوت فرمود:
لینفق ذو سعه من سعته و من قُدِر علیه رزقه فلینفق ممّا آتاه الله؛
سپس فرمود: (این فرد) بنا به مقدار حال و روز خود خرج کند.
این بیان شریف امام صادق (ع) گویای آن است که در مکتب اسلام، مسلمانان می توانند متناسب با وضعیت معیشتی خود لباس مناسب تهیه و استفاده کنند.
لازم به ذکر است که در سیره اولیای الهی، همواره با این منطق غلط ناآگاهان که پرهیز از خودآرایی را دلیل وارستگی از قید نفس و بی اعتنایی به زخارف دنیوی به حساب می آورند به طور جدی برخورد شده، زیرا این کار علاوه بر فراهم آوردن موجبات نفرت دیگران، با اصل عزت نفس و کرامت و منزلت انسانی همخوانی ندارد. امام علی (ع) می فرماید:
التجمّل من أخلاق المؤمنین؛ خودآرایی از اخلاق انسانهای مؤمن است.
در همین زمینه امام جعفر صادق (ع) نیز فرموده است: خداوند زیبایی و خودآرایی را دوست دارد و بینوایی و قیافه فقر آلود را ناخوش میدارد. هرگاه خداوند به بنده ای نعمتی دهد، دوست دارد اثر آن را در او ببیند. در این هنگام یکی از یاران حضرت سؤال کرد: چگونه اثر نعمت را آشکار کند؟ حضرت در پاسخ فرمود:
ینظّف ثوبهُ و یَطیب رِیحهُ و یحسِّنُ داره و یکنُسُ أفنیتَهُ حتّى إنّ السِّراج قبل مَغیبِ الشَّمس ینفی الفقر و یزید فی الرّزق؛[۵]لباسش را نظیف می کند، بوی خوش بکار می برد، خانه اش را زیبا می سازد [آن را آراسته می کند] و آستانه و پیش خانه اش را جارو می کشد، حتی روشن کردن چراغ، قبل از غروب آفتاب فقر را می برد و روزی را فراوان می سازد.
رسول خدا(ص) مردی را دید که موی سرش ژولیده بود، و جامه اش چرکین و وضعش بد بود سپس فرمودند: من الدّین المُتعه و إظهارُ النّعمه؛ استفاده از نعمت و اظهار کردن آن از دینداری است.
بنابراین، کسانی که دارای وضعیت ظاهری نامرتب و ژولیده هستند و از سویی خود را پیرو دستورات اسلام می دانند، در واقع از مسیر اسلام ناب منحرف شده اند، چرا که اسلام چنین چیزی را از مسلمانان نخواسته است.
۲. سلایق شخصی
سلایق شخصی، از دیگر متغیرهایی است که اسلام برای آن احترام قائل شده است؛ لذا می بینیم اسلام، پارچه، مدل و حتی جنس و رنگی خاص را برای لباس واجب نکرده و مسلمانان را به نوع آرایشی خاص الزام نکرده و تمام مسلمانان در انتخاب این موارد آزاد هستند.
البته اسلام در راستای حفظ بهتر سلامت روح و جسم مسلمانان، در این زمینه توصیه هایی در قالب مستحب و مکروه ذکر کرده است. مثلا لباس سیاه را به دلیل تأثیر منفیای که بر نشاط روح و سلامت افراد دارد مکروه اعلام کرده و بر لباس های روشن، به ویژه لباس سفید تاکید کرده است.
۳. مقتضیات سنی افراد
بی تردید، میل به خودآرایی و تجمل، که از خواهش های فطری است، در سنین مختلف تغییر می کند، به گونه ای که ارضای این میل در نوجوانی و جوانی به اوج خود می رسد و انسان را در تکامل ذوق و شکفتن احساسات کمک می کند و به سوی تعالی روح و پیشرفت های عاطفی سوق می دهد. به همین جهت، اسلام این موضوع را با نظر موافق به عنوان یکی دیگر از متغیرهای موجود در انتخاب پوشش و آرایش به پیروان خود توصیه کرده است.
پیشوایان اسلام نیز در سیره عملی شان، از تمایل جوان به خودآرایی و تجمل دوستی حمایت می کردند. به همین جهت، حضرت علی (ع) هنگام خرید لباس، جامه بهتر را به قنبر جوان (غلام خود) داد تا او را با پوشیدن آن لباس، شادمان و مسرور کند، و بدین وسیله تمایل زیباپسندش را ارضا کند و خطاب به وی فرمود: «تو جوان هستی و مانند سایر جوانان به تجمل و زیبایی رغبت بسیار داری.»
در روایات دیگری نیز جوانانی را که در آراستگی دقت بیشتری داشته، سپاسگزار نعمت جوانی خود بودند، ستوده اند. رسول خدا(ص) در این باره فرموده اند:
إن الله عزّ و جل أوجب الجنّه لشابّ کان یکثِر النّظرَ فی المِرآه فیکثر حمد اللهِ على ذلک؛
خداوند بر جوانی که زیاد در آینه نگاه کند و با هر نگاه سپاس خداوند را به جای آورد، بهشت خود را واجب کرده است.