دشمن شناسی در انقلاب اسلامی / علل و عوامل دشمنی دشمنان

نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران با فلسفۀ نفی طاغوت و استکبار، اجرای احکام اسلامی، زمینه سازی ظهور منجی بشری، سعادت دنیوی وُ اخروی بشر در ایران استقرار یافته و عوامل پیروزی آن رهبری، مردم و دین محوری و موانع آن دشمنان انقلاب و استکبار جهانی هستند. حضرت امام خامنه ای (مّدظّله العالی) در بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی بر بصیرت ، دشمن شناسی و ذکر تبعات عدم شناخت دشمن تأکید دارند.

نقطۀ شروع دشمنی دشمنان با انقلاب اسلامی

چنانچه در مقدمۀ قانون اساسی نیز آمده، «طلیعۀ نهضت حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) و نقطۀ شروع دشمنی دشمنان، به ویژه استکبار جهانی، از اعتراض درهم کوبنده ایشان به توطئۀ آمریکایی «انقلاب سفید» که گامی درجهت تثبیت پایه های حکومت استبداد و تحکیم وابستگی سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ایران به امپریالیزم جهانی بود، آغاز شد که عامل حرکت یکپارچۀ ملت گشت و متعاقب آن انقلاب عظیم و خون بار امت اسلامی در خرداد ماه سال ۱۳۴۲ که درحقیقت نقطۀ آغاز شکوفایی این قیام شکوهمند و گسترده بود، مرکزیت امام را به عنوان رهبری اسلامی، تثبیت و مستحکم نمود و علیرغم تبعید ایشان از ایران در پی اعتراض به قانون ننگین کاپیتولاسیون (مصونیت قضایی مستشاران آمریکایی) پیوند مستحکم امت با امام همچنان استمرار یافت و ملت مسلمان و به ویژه روشنفکران متعهد و روحانیت مبارز، راه خود را در میان تبعید، زندان، شکنجه و اعدام ادامه دادند» (مقدمۀ قانون اساسی ایران جمهوری اسلامی ایران).

دشمن شناسی در اسناد بالادستی ج. ا.ایران

دشمن شناسی در قانون اساسی

قانون اساسی با توجه به محتوای اسلامی انقلاب ایران که حرکتی برای پیروزی تمامی مستضعفان بر مستکبران بود، زمینۀ تداوم این انقلاب را در داخل و خارج از کشور فراهم میکند؛ به ویژه در گسترش روابط بین المللی با دیگر جنبش های اسلامی و مردمی میکوشد تا راه تشکیل امت واحد جهانی را طبق فرمایش قرآنی ﴿ان هذه امتکم امۀ واحده وانا ربکم فاعبدون﴾ (آیه شریفه ۹۲، سوره مبارکه انبیا) هموار کند و مبارزه برای نجات ملل محروم و تحت ستم در تمامی جهان استمرار و قوام یابد. در بخشی از این قانون آمده است که در تشکیل و تجهیز نیروهای دفاعی کشور یا همان ارتش مکتبی، توجه بر آن است که ایمان و مکتب، اساس و ضابطه باشد، بدین جهت، ارتش جمهوری اسلامی و سپاه پاسداران انقلاب در انطباق با هدف فوق شکل داده میشوند و نه تنها حفظ و حراست از مرزها بلکه با رسالت مکتبی؛ یعنی جهاد در راه خدا و مبارزه در راه گسترش حاکمیت قانون خدا در جهان را نیز طبق فرمایش قرآنی ﴿و اعدوا لهم مااستطعتم من قوه و من رباط الخیل ترهبون به عدوالله وعدوکم و آخرین من دونهم﴾ (آیه شریفه ۶۰، سوره مبارکه انفال)، عهده دار خواهند بود. درنتیجه، هرجا هر دولت یا ملت مستضعفی از ایران برای دفع ظلم و ستم کمک بخواهد، این کشور از هیچ گونه کمکی دریغ نخواهد کرد.

دشمن شناسی در سند چشم انداز

در سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق سال ۱۴۰۴ هجری شمسی، اشاره شده که ایران در آن افق، کشوری امن، مستقل و مقتدر با سامانۀ دفاعی مبتنی بر بازدارندگی همه جانبه است و این در حالی میسر است که با شناخت به موقع دشمنان و دفع شر آنها به این حد از بازدارندگی برسد.

دشمن شناسی در سیاست های کلی نظام

در سیاست های کلی برنامۀ چهارم توسعۀ جمهوری اسلامی ایران در بخش امور فرهنگی، علمی و فنّاوری؛ تعمیق روحیۀ دشمن شناسی و شناخت ترفندها و توطئه های دشمنان علیه انقلاب اسلامی و منافع ملّی، ترویج روحیۀ ظلم ستیزی و مخالفت با سلطه گری استکبار جهانی به عنوان یکی از سیاست های کلی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران ذکر شده است و در بخشی از این سیاست ها آمده است که نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در افق سال ۱۴۰۴، جامعۀ توسعه یافتۀ مستقلی را به وجود خواهد آورد که در عین برخورداری از وفاق ملّی و وحدت کامل، ازلحاظ توجه به محرومان و تحقق عدالت اجتماعی و عدم تبعیض و برخورداری از رفاه نسبی نیز شاخص باشد و در میان کشورهای اسلامی پیشرو تلقی شود و با پیروی از اصول عزت، حکمت و مصلحت، اقتدار ملّی را به گونه ای تحقق بخشد که برای دفع دشمنان خود، در تمامی زمینه ها توانا باشد و درعین حال، در موقعیت تثبیت شده ای قرار گیرد که هیچ گاه نیازمند درگیری با معارضان خود نباشد و درواقع با اتکا به قدرت کمی و کیفی خود، بازدارندگی لازم را ایجاد نماید.[۱]

علل و عوامل دشمنیها

علل و عوامل متعددی برای دشمنی استکبار، طاغوت ها و نظام های مادی با نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران وجود دارد که به طور اجمالی به چند مورد اصلی آن اشاره میشود.

ماهیت الهی نظام اسلامی

ویژگیهای متفاوتی در انقلاب اسلامی ایران وجود دارد، از قبیل برخورداری از جهان بینی وحیانی پیشینۀ انقلاب اسلامی ایران در امتداد تاریخ به انقلاب پیامبر (صلّی الله علیه وآله) و ائمۀ اطهار(علیهم السلام) میرسد، رهبری و آیین الهی، عمق راهبردی آن که عمق و گستره اسلام بر روح و فکر مسلمانان در جغرافیای جهان اسلام است و عمق استراتژیک جمهوری اسلامی که باور دینی مردم غرب آسیا و دیگر نقاط جهان بشمار میآید. ازطرفی، منشور انقلاب و نظام اسلام برگرفته از قرآن و سنت و گفتمان آن برخاسته از گفتمان نبوی و علوی و رهبری آن در سلسله مراتب ولایت الهی قرار داشته است[۲] که این انقلاب و نظام برخاسته از آن را به یک نظام منحصربه فرد در عصر حاضر تبدیل کرده است و این امر که برخلاف نظم مطلوب و غالب جهانی استکبار و نظام های دنباله روی آن بود، جرقۀ دشمنی را در عمق وجود و ذهن دشمنان آن شکل داد.

موقعیت استراتژیک ایران

موقعیت استراتژیک ایران، به ویژه برای آمریکاییان در خلال جنگ جهانی دوم آشکار گردید و وجود منابع غنی نفتی در این کشور از یک سو و مسئلۀ رقابت انگلیس و شوروی در آن و توجه برخی از رجال سیاسی ایران به آمریکا در خلال جنگ جهانی دوم به بعد از آن، توجه آمریکا را به ایران جلب نمود و زمینه هایی را برای نفوذ آمریکاییان در ایران فراهم ساخت.[۳]

به خطر افتادن منافع دشمنان

حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) در ذکر چرایی دشمنیها، میفرمایند: «ما امروز دشمن های زیادی داریم و همه جا این دشمنان هستند، شما آن سیلی که به ابرقدرت ها زدید، در طول تاریخ کسی نزده است. متوقع نباشید که آنها بنشینند و تماشاچی باشند، آنها مشغول فعّالیت هستند».[۴] «ملت های مسلمان باید اصل را بر دشمنی و فریب ابرقدرت ها با خود بگذارند، مگر آنکه خلاف عینی و عملی آن را مشاهده و لمس و باور نمایند»[۵]

استقلال طلبی

«یکی دیگر از علل و عوامل دشمنی آمریکا، استقلال طلبی ملت ایران در پناه دین است»[۶]، چنانچه حضرت امام خامنه ای (مدّظلّه العالی) میفرمایند: «عامل اصلی این دشمنیها، عبارت از این بود که ملت ایران در عمل و زبان به همه نشان داد و گفت که میخواهد زیر بار سلطۀ بیگانگان نباشد… ملت ایران در انقلاب خود یک حرف بزرگ زد و آن حرف این بود که ایران و ایرانی نمیخواهد زیر بار سلطۀ بیگانگان برود»[۷]. ایشان در جای دیگری میفرمایند: «این دشمنیها با نظام جمهوری اسلامی، مردم، این بی انصافیها، این غرض ورزیها، همه به خاطر این است که ملت ایران، راه استقلال در سایۀ حاکمیت قانونی الهی را برگزیده و حاضر نیست که در مقابل آنها به زانو درآید و اظهار ضعف کند.[۸]

وجود تضاد ذاتی و ماهوی

همواره در طول تاریخ دو جبهۀ حق و باطل و نظام های الهی و طاغوتی ازنظر ذاتی و ماهوی باهم تقابل داشته اند؛ یعنی ماهیت و موجودیت یکی در تضاد و تباین با دیگری بوده است. در حال حاضر نیز نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران به دلیل ماهیت الهی و فلسفۀ ظهور که در پی مبارزه بیامان با طاغوت ها بوده، مورد غضب و دشمنی آنها واقع شده است. «تضاد منافع و عملکرد نظام جمهوری اسلامی ایران با منافع و عملکردهای قدرت های استکباری و استبدادی در سطح جهانی، از علل دیگر دشمنی با نظام اسلامی است»[۹] از طرف دیگر، ذات اسلام که «الاسلام یعلو و لا یعلی علیه»[۱۰]، ﴿و لن یجعل الله للکافرین علی المؤمنین سبیلا﴾ (آیۀ شریفۀ ۱۴۱، سوره مبارکۀ نساء) و همچنین «قاعده نفی سبیل» اصول زیربنایی انقلاب، رویکرد جهانی و شاملیت اهداف و آرمان های نظام اسلامی، وجود تضاد در منافع و اصول اساسی، وجود نقش راهبردی نظام اسلامی در جهان، توان تکثیرشوندگی مضاعف و دامنۀ عمل آن در طول تاریخ، قابل معامله نبودن خواسته های نظام اسلامی با سایر نظام ها و قدرت های مادی، موجب شده تا آنها با این نظام بیشترین و سرسخت ترین دشمنی را داشته باشند. «وقتی یک سلطۀ بین المللی و یک ابرقدرت مثل آمریکا، سیاست و راهبردش را بر این قرار میدهد که منافع خودش را تأمین کند، اگر منابع کشورهای دیگر به خطر بیفتد، برایش مهم نیست. وقتی نظامی با آن خصوصیات مثبت در دنیا وجود داشته باشد – به خصوص در منطقه ای که کانون توجه آمریکا ازلحاظ منافع است – بدیهی است بین اینها تضاد و چالش، یک امر قهری، حتمی و اجتناب ناپذیر است.[۱۱]

جلوگیری از تسلط بر کشور

با ظهور نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران به رهبری حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) که همۀ ملت را به مبارزه با چپاول ملت ها از سوی استکبار فرامیخواند، استعمارگران احساس کردند که استقرار و تداوم این نظام مانع بزرگی در مقابل منافع استعماری آنهاست. ازاین رو، درصدد دشمنی با این نظام برآمدند. آن حضرت دلایل این زمینۀ دشمنی را چنین بیان میدارند؛ «کراراً تذکر داده ام که تنها چیزی که میتواند سد راه اجانب و دول استعمارگر باشد و نگذارد سلطه بر ذخایر ممالک اسلامی پیدا کنند، اسلام و علمای جلیل اسلام است و این حقیقتی است که در طول تاریخ برای دول استعمارگر ثابت شده است»[۱۲]

رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی، سه علت دشمنی استکبار جهانی را با ایران اسلامی شرح میدهند و علل این دشمنی را با قبل مقایسه کرده و اقتدار ایران اسلامی را تبیین مینمایند. این سه علت عبارت اند از:

مقابله با رژیم صهیونیستی و حمایت از جبهه مقاومت

حضرت امام خامنه ای (مدّظلّه العالی) در بخشی از بیانیۀ گام دوم میفرمایند: «ایران مقتدر، امروز هم مانند آغاز انقلاب با چالش های مستکبران روبه رو است، اما با تفاوتی کاملاً معنادار. اگر آن روز چالش با آمریکا بر سر کوتاه کردن دست عمّال بیگانه یا تعطیلی سفارت رژیم صهیونیستی در تهران یا رسوا کردن لانه جاسوسی بود، امروز چالش بر سر حضور ایران مقتدر در مرزهای رژیم صهیونیستی و برچیدن بساط نفوذ نامشروع آمریکا از منطقۀ غرب آسیا و حمایت جمهوری اسلامی از مبارزات مجاهدان فلسطینی در قلب سرزمین های اشغالی و دفاع از پرچم برافراشتۀ حزب الله و مقاومت در سراسر این منطقه است»[۱۳] نزدیک به ۷۰ سال است که فلسطین اشغالی در جنگ هایش با رژیم صهیونیستی برای پس گرفتن سرزمین های اشغال شده، بارها شکست خورده است اما از زمانی که جمهوری اسلامی به کمک فلسطین و به طور کامل به کمک جبهه مقاومت آمده است، رژیم صهیونیستی در جنگ های «۸ روزه»، «۲۲ روزه» و «۳۳ روزه» شکست خورده و همۀ سران آمریکایی اعلام کرده اند که ایران پیروز جنگ ها بوده است.

انتقال سلاح به جبهۀ مقاومت

رهبر معظّم انقلاب دومین چالش غرب با جمهوری اسلامی را ارسال سلاح به جبهه مقاومت توصیف میکنند. ایشان در این زمینه میفرمایند: «…و اگر آن روز، مشکل غرب جلوگیری از خرید تسلیحات ابتدایی برای ایران بود، امروز مشکل او جلوگیری از انتقال سلاح های پیشرفتۀ ایرانی به نیروهای مقاومت است»[۱۴]

اقتدار روزافزون جمهوری اسلامی در جهان

حضرت امام خامنه ای (مدّظلّه العالی) در بخشی دیگر از بیانیۀ گام دوم میفرمایند: «و اگر آن روز گمان آمریکا آن بود که با چند ایرانی خودفروخته یا با چند هواپیما و بالگرد خواهد توانست بر نظام اسلامی و ملّت ایران فائق آید، امروز برای مقابله سیاسی و امنیتی با جمهوری اسلامی، خود را محتاج به یک ائتلاف بزرگ از ده ها دولت معاند یا مرعوب میبیند و البته بازهم در رویارویی، شکست میخورد»[۱۵]

روش های دشمنی دشمنان

ایجاد یأس و ناامیدی در مردم

رهبر معظم انقلاب اسلامی در بخشی از بیانیۀ گام دوم، یکی از روش های رسانه ای دشمن را مأیوس سازی مردم و مدیران عنوان نموده و می فرمایند: «توصیۀ من امید و نگاه خوش بینانه به آینده است. بدون این کلید اساسی همۀ قفل ها، هیچ گامی نمیتوان برداشت. در طول این چهل سال و اکنون مانند همیشه – سیاست تبلیغی و رسانه ای دشمن و فعّال ترین برنامه های آن، مأیوس سازی مردم و حتّی مسئولان و مدیران ما از آینده است. خبرهای دروغ، تحلیل های مغرضانه، وارونه نشان دادن واقعیت ها، پنهان کردن جلوه های امیدبخش، بزرگ کردن عیوب کوچک و کوچک نشان دادن یا انکار محسنات بزرگ، برنامه همیشگی هزاران رسانۀ صوتی و تصویری و اینترنتی دشمنان ملّت ایران است و البتّه دنباله های آنان در داخل کشور نیز قابل مشاهده اند که با استفاده از آزادیها در خدمت دشمن حرکت میکنند»[۱۶]

ترویج سبک زندگی غربی

دومین روش دشمنی غرب در بیانیۀ گام دوم، تهاجم فرهنگی و تحمیل سبک زندگی غربی بر دیگر

ملت ها، ازجمله جمهوری اسلامی است. رهبر معظم انقلاب این مورد را در بیانیۀ گام دوم آورده و میفرمایند:

«دنیای غرب به برکت دانش خود بود که توانست برای خود ثروت، نفوذ و قدرت دویست ساله فراهم کند و با وجود تهیدستی در بنیان های اخلاقی و اعتقادی، با تحمیل سبک زندگی غربی به جوامع عقب مانده از کاروان علم، اختیار سیاست و اقتصاد آنها را به دست گیرد»[۱۷]

مشخصه های دشمنی در عصر حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) و حضرت امام خامنه ای (مدّظلّه العالی)

جنگ سخت

بعد از پیروزی انقلاب مردمی ایران به رهبری حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) دشمنیها علیه این نظام نوپا شروع شد. این دشمنی که تاکنون ادامه داشته، در طول زمان حیات نظام اسلامی روند ثابتی نداشته است. اوایل انقلاب که دشمنان این انقلاب آن را ازنظر ساختارهای دفاعی و امنیتی ضعیف میدیدند. دشمنیها ازطریق ابزار سخت عملی میشد. اولین شکل عملی مقابلۀ استکبار با نظام اسلامی به صورت جنگ سخت و حمله نظامی بود که با تحریک رژیم بعثی عراق و پشتیبانی همه جانبه از سوی آمریکاییها به وقوع پیوست. جنگ تحمیلی عراق علیه ایران یا دفاع مقدس، طولانیترین جنگ متعارف در قرن بیستم میلادی و دومین جنگ طولانی این قرن پس از جنگ ویتنام توسط آمریکاییها بود که نزدیک به هشت سال به طول انجامید…. این جنگ مهم ترین ابزار مقابلۀ استکبار با نظام نو پای اسلامی بود که با درایت و تدابیر حکیمانۀ حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) و جان فشانی مردم غیور و نیروهای مسلح قهرمان به دلیل عدم وصول به هدف های ازپیش تعیین شده استکبار با شکست مواجه شد.

جنگ نیمه سخت

«جنگ نیمه سخت ابزاری مابین جنگ سخت و نرم است که منطبق بر معیارهای تهدیدات سه گانۀ سخت، نیمه سخت و نرم است. بعضی معتقدند؛ متغیر طبقه بندی تهدیدها به سخت، نیمه سخت و نرم، صلابت و خشونت است. او هدف در جنگ سخت، نیمه سخت و نرم را به ترتیب تصرف سرزمین، تصرف حکومت و تصرف مردم میداند»[۱۸] از ابتدای پیروزی انقلاب، عناصر باقیمانده از عوامل طاغوت و بعضی کشورها با تحریک جریان های معارض داخلی در داخل کشور و استان های مرزی، اقدام به ایجاد ناامنی و شورش نمودند که بخشی از آنها در قالب تشکیل گروه ها و تشکل های صنفی و قومی – قبیله ای اتفاق افتاد و ازطرفی عناصر نفوذی داخلی نیز بر این وضعیت تأثیر گذاشتند و در بعضی مقاطع، نافرمانیهای مدنی، شورش و ناامنیهایی که موجب تضعیف انسجام ملّی، وحدت و مشارکت مردم میگردد نیز به آن اضافه شد.

در مهروموم های اخیر نیز ترفندی برای دشمنی دشمنان با نظام مقدس جمهوری اسلامی زده شده که راه اندازی اردوکشی خیابانی در انتخابات ریاست جمهوری که ازطریق تحریک و هدایت دشمنان صورت گرفت، از این قبیل است.

جنگ نرم

استکبار جهانی به سرکردگی آمریکا بر این باور بوده و هست که کانون بیداری اسلامی در منطقۀ خاورمیانه و منشأ طوفان بزرگ علیه منافع استکبار و استعمار، انقلاب اسلامی ایران است و بر این اساس، استراتژی خود را بر براندازی نظام اسلامی پیریزی کرده و در طول سه دهۀ گذشته در سه جبهۀ سخت، نیمه سخت و نرم، علیه انقلاب فعّالیت و پس از شکست در جبهۀ سخت و نیمه سخت، حرکت خود را روی جنگ نرم استوار ساخته است. دشمن در جبهۀ جنگ نرم از هر ابزار و وسیله ای برای استحاله و براندازی نظام استفاده خواهد کرد.[۱۹]

رهبر معظم انقلاب، حضرت امام خامنه ای (مدّظلّه العالی) فرمودند: «جنگ نرم، راست است، این یک واقعیت است؛ یعنی الآن جنگ است.. . من دارم میبینم صحنه را، ما میبینیم تجهیز را، میبینیم صف آراییها را، میبینیم دهان های با حقد و غضب گشوده شده و دندان های با غیظ به هم فشرده شده علیه انقلاب و علیه امام و علیه همۀ این آرمان ها و علیه همۀ آن کسانی که به این حرکت دل بسته اند را. آنچه امروز به او جنگ نرم گفته میشود. در دنیا، دشمن به سراغ سنگرهای معنوی میآید که آنها را محو کند؛ به سراغ ایمان ها، معرفت ها، عزم ها، پایه ها و ارکان اساسی یک نظام و یک کشور؛ دشمن به سراغ این ها میآید که اینها را منهدم بکند و نقاط قوت را در تبلیغات خود به نقاط ضعف تبدیل کند؛ فرصت های یک نظام را به تهدید تبدیل کند. یکی این است که نشانه های امید را مخدوش کنند؛ مورد خدشه قرار بدهند،… سعی شد این نقطۀ قوت انتخابات را تبدیل کنند به نقطۀ ضعف؛ این مایۀ امید را تبدیل کنند به مایۀ تردید، مایه یأس، این کار خصمانه ای است.[۲۰]

با بررسی تفاوت دشمنیها در عصر حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) و عصر حضرت امام خامنه ای (مدّظلّه العالی) و ذکر مشخصه های دشمنی در عصر هر دو بزرگوار، میتوان نتیجه گرفت که در عصر حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) برای دشمنان نظام اسلامی جنگ سخت اولویت داشته و به دلیل نوپا بودن نظام، امید شکست انقلاب را داشته اند ولی بعد از مقاومت های جانانۀ مردم شریف ایران، دشمن به تدریج از تهدیدات سخت به تهدیدات نرم روی آورده است و به تدریج در عصر حضرت امام خامنه ای (مدّظّله العالی) جنگ نرم را در دستورکار خود قرار داده است. البته جنگ نیمه سخت در هر دو عصر، کنار سایر ابزارها مطمع نظر دشمنان بوده است.

پی نوشت ها:

[۱] بند چهار؛ عناوین سیاست های کلی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران

[۲] سعیدی شاهرودی، علی (۱۳۹۵)، «جریان شناسی نفوذ در انقلاب ها»، چاپ پـنجم ، تهـران : نشر زمزم هدایت: ۶۵.

[۳] جمشیدی، محمدحسین (۱۳۷۸)، «رفتارشناسی آمریکا در قبال نهضت ملی ایران (۱۳۸۷-۱۳۲۹)»، چاپ اول ، تهران : انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی: ۱۹.

[۴] امام خمینی (رحمت الله علیه)، سید روح الله (۱۳۸۵)، «مجموعۀ صحیفه نور»، تهران : مؤسسـه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمت الله علیه)، ج ۱۴: ۴۹.

[۵] نگارش ، حمید (۱۳۸۹)، «دشمن شناسی از دیدگاه امام خمینی (رحمت الله علیـه)»، چـاپ هفتم ، قم : انتشارات زمزم هدایت: ۱۹.

[۶] روزنامۀ کیهان، ۳۱ شهریور ۱۳۹۱: ۶.

[۷] امـام خامنـه ای (مدّظلّـه العالی)، سـید علـی (۱۳۶۸- ۱۳۹۵)، «حـدیث ولایـت (مجموعـه رهنمودها)»، تهران : موسسۀ نشر آثار. بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار با مردم،۱۳/۱۱/۱۳۷۸.

[۸] بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار با نیروهای شرکت کننده در مانور طریق القدس، ۰۳/۰۲/۱۳۷۶.

[۹] مظفری، آیـت (۱۳۸۹)، «راهبردهای بصیرت از دیدگاه مقام معظم رهبـری»، چـاپ اول ، قم : انتشارات زمزم هدایت: ۵۲.

[۱۰] جواهرالکلام، ج ۳۸: ۱۹۴.

[۱۱] بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار با دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی، ۲۲/۰۲/۱۳۸۲.

[۱۲] مجموعۀ صحیفه نور امام خمینی، ج ۱: ۱۷۸.

[۱۳] گام دوم، ۱۳۹۸: ۲۷و۲۸.

[۱۴] همان: ۲۹.

[۱۵] همان.

[۱۶] همان: ۳۳.

[۱۷] همان: ۳۵.

[۱۸] (نائینی، ۱۳۸۹: ۱۵۵ – ۱۷۷).

[۱۹] (سعیدی،۱۳۰:۱۳۹۰).

[۲۰] (بیانات مقام معظّم رهبری، مهر ۱۳۸۸).