جایگاه آراستگی و استعمال عطر در سبک زندگی اسلامی

یکی از مواردی که در دین اسلام، جهت آراستگی انسان، به آن تاکید و توصیه بسیار شده است، استعمال بوی خوش است؛ به صورتیکه استعمال عطر از امور همیشگی زندگی معصومین محسوب شده است. با ما همراه باشید.

استعمال عطر از امور جدایی ناپذیر زندگی معصومین (ع) به شمار می آمده است.

دین اسلام جهت آراسته بودن مسلمانان مجموعه کاملی از دستورات را در سه محور آراستگی سر و صورت، آراستگی بدن و آراستگی پوشش ارائه کرده است که برای روشن شدن نحوه آراستگی در اسلام، باید هر یک از این محورها به تفصیل بررسی گردد. در این نوشتار، به جایگاه استعمال عطر در آراستگی بدن می پردازیم.

استعمال عطر در سیره معصومین

اسلام، آراستگی را محدود در امور ظاهری قرار نداده، بلکه استعمال بوی خوش را نیز یکی از عوامل آراستگی محسوب می کند؛ از همین روست که استعمال بوی خوش از امور جدایی ناپذیر زندگی معصومین (ع) به شمار می آمد. رسول گرامی اسلام(ص) نیز هزینه ای را که برای بوی خوش صرف می کردند، بیشتر از هزینه غذایشان بود.[۱] آن حضرت تمشک دانی خوشبو داشتند که چون وضو می ساختند با دست تر از آن مشک به کار می بردند و چون حضرت از منزل بیرون می آمدند همه از آن بو می فهمیدند که حضرت تشریف می آورند.[۲]
ائمه اطهار نیز در معطر کردن خود اهتمام داشتند. امام صادق(ع) چنان از عطر استفاده میکردند که مکان نمازگزاردن ایشان در مسجد از بوی خوش عطر شان قابل تشخیص بود.[۳]

در خصوص آداب و رسوم استعمال عطر در سبک زندگی اسلامی نیز می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

۱. عطرهای توصیه شده

بر اساس روایات، «مشک» که از نافه نوعی آهوی خاص گرفته می شده، «عنبر» که در شکم یک نوع ماهی با همین نام وجود دارد،[۴] «غالیه» که عطری مرکب از مشک و عنبر و عود و روغن بوده، «عود قماری» نوعی عود، «زعفران»، «گلاب» و «عطر بنفشه»، مورد استفاده و سفارش معصومین(ع) بوده است.[۵]
در احادیث میخوانیم که پیغمبر(ص) با «مشک» خود را خوشبو می فرمودند، چندان که «مشک» بر فرق سرشان برق می زد و به عطرهای بی رنگ که مناسب مردان است، مثل «مشک» و «عنبر» خود را معطر می فرمودند و نیز با «غالیه» و «عود قماری» خود را خوشبو می کردند و در شب تاریک پیش از آنکه دیده شوند از بوی عطرشان شناخته می شدند. چنان که رهگذر می گفت: این پیغمبر است.[۶]
در سیره امام رضا آمده است که ایشان با عود هندی تر بخور میکردند، و به دنبالش «گلاب» و «مشک» به کار می بردند.[۷]در روایت دیگری نیز پیامبر توصیه کرده اند:
ادَّهِنُوا بِالْبَنَفْسَجِ فَإِنَّهُ بَارِدٌ فِی الصَّیْفِ وَ حَارٌّ فِی الشِّتَاءِ- وَ قَالَ (ع) فَضْلُ الْبَنَفْسَجِ عَلَى الْأَدْهَانِ کَفَضْلِ الْإِسْلَامِ عَلَى سَائِرِ الْأَدْیَانِ؛[۸]
با بنفشه عطر بزنید که خنک است در تابستان و گرم است در زمستان. و نیز فرمودند: برتری عطر بنفشه بر دیگر عطرها چون برتری اسلام است بر دیگر دین ها.

۲. استفاده مداوم از عطر

از توصیه های اکید معصومین درباره عطر، آن است که این عمل پسندیده ترک نگردد. امام رضا (ع) در این باره فرمودند:
لَا یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ أَنْ یَدَعَ الطِّیبَ فِی کُلِّ یَوْمٍ فَإِنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَیْهِ فَیَوْمٌ وَ یَوْمٌ لَا فَإِنْ لَمْ یَقْدِرْ فَفِی کُلِّ جُمُعَهٍ وَ لَا یَدَعْ ذلک؛[۹]
بر مرد سزاوار نیست که استفاده هر روزه از بوی خوش را ترک کند، پس اگر نتوانست، یک روز در میان و باز اگر نتوانست، در هر جمعه خود را خوشبو سازد و هیچگاه این عمل را رها نکند.
رسول خدا(ص) نیز بیان داشته اند:
قال لی حبیبی جبرئیل (ع): تطیب یوما و یوما لا، و یوم الجمعه لا بدّ منه و لا تترک له؛[۱۰]
دوست من جبرئیل (ع) به من گفت: یک روز در میان خود را معطر ساز، و روزهای جمعه عطر زدن را ترک مکن.

۳. استعمال عطر به هنگام نماز

عطر زدن هنگام نماز موجب فضیلت یافتن نماز گردیده و به کمال آن می افزاید. امام صادق(ع) در این باره می فرمایند:
صَلَاهُ مُتَطَیِّبٍ‏ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِینَ صَلَاهً بِغَیْرِ طِیب‏؛[۱۱]
نماز انسان عطر زده، بر هفتاد نمازی که بدون عطر زدن بخواند دارد.

۴. خواندن دعا به هنگام عطر زدن

یکی از آداب عطر زدن آن است که به هنگام استعمال عطر انسان دعای وارده از معصومین(ع)را بخواند. از امام صادق(ع) نقل گردیده: هرگاه خواهی عطری برداشته و به خود بمالی بگو:
اللهم إنی أسألک الزینه و الدّین و أعوذ بک من الشّین و الشّنان؛[۱۲]
بار خدایا! من از تو زینت و دین خواهم، و به تو پناه برم از زشتی و دشمنی.

۵. فرستادن صلوات هنگام عطر زدن

یکی دیگر از آداب استعمال عطر، فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد هنگام عطر زدن است. در حدیثی از پیامبر اسلام می خوانیم:.
َنْ مَسَحَ‏ وَجْهَهُ‏ بِمَاءِ الْوَرْدِ لَمْ یُصِبْهُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ بُؤْسٌ وَ لَا فَقْرٌ وَ مَنْ أَرَادَ التَّمَسُّحَ بِمَاءِ الْوَرْدِ فَلْیَمْسَحْ بِهِ وَجْهَهُ وَ یَدَیْهِ وَ لْیَحْمَدْ رَبَّهُ وَ لْیُصَلِّ عَلَى النَّبِیِّ(ص)؛[۱]
و ثمالی از آن حضرت روایت کرده که فرمودند: هر که گلاب به رویش زند، آن روز سختی و نداری نبیند، و هر که خواهد گلاب بمالد باید آن را به رخسار و دست هایش بمالد و پروردگارش را سپاس گوید، و صلوات بر پیغمبر فرستد.[۲]

۶. عطر زدن زنان و آداب آن

آنچه که از فواید و فضایل عطر زدن در روایات ذکر گردیده، منحصر در مردان نیست. معطر بودن، هم برای زن و هم برای مرد خوب و پسندیده است، به ویژه در آداب همسرداری و خانواده، که استعمال بوی خوش از سوی زنان مورد تأکید فراوان دین اسلام قرار گرفته است. پیامبر خدا فرمودند:
وَ عَلَیْهَا أَنْ تَطَیَّبَ‏ بِأَطْیَبِ‏ طِیبِهَا وَ تَلْبَسَ أَحْسَنَ ثِیَابِهَا وَ تَزَیَّنَ بِأَحْسَنِ زِینَتِهَا وَ تَعْرِضَ نَفْسَهَا عَلَیْهِ غُدْوَهً وَ عَشِیَّهً؛[۳]
بر زن لازم است خود را با بهترین عطرش خوشبو کند، بهترین لباسهایش را بپوشد، به بهترین وجه زینت کند و با چنین وضعی صبح و شب با شوهرش ملاقات کند.
چنین اقدامی علاوه بر ارضای غرایز جنسی در مسیر صحیح خود، یعنی کانون خانواده و همسر شرعی، موجب تحکیم روابط خانوادگی نیز میگردد؛ اما گاهی برخی عوامل، غرایز جنسی را خارج از چارچوب خانواده تحریک و تشدید می کنند. تشدید ویژگی های بالا، باعث آسیب زایی غریزه جنسی و از هم پاشیدگی کانون خانواده می گردد که یکی از آن عوامل، استعمال عطرهای تند و تحریک کننده توسط بانوان در بیرون منزل و در برخورد با نامحرم است.
شریعت مقدس اسلام، برای زنان مسلمان حرمت فراوان قائل است و نمی خواهد زن بازیچه دست افراد هوسباز و آلوده شود و برای مصون ماندنش مقررات حجاب و عدم اختلاط زن و مرد را مقرر فرموده و از هر کاری که موجب جلب توجه اجنبی گردد نهی کرده است که از آن جمله استفاده از مواد خوشبو کننده در مقابل نامحرم است.[۴] از همین رو، در برخی احادیث به شدت از استعمال عطر از سوی زنان برای نامحرمان نهی شده است. رسول خدا فرمودند:
أَیُّ امْرَأَهٍ تَطَیَّبَتْ وَ خَرَجَتْ مِنْ بَیْتِهَا فَهِیَ تُلْعَنُ حَتَّى تَرْجِعَ إِلَى بَیْتِهَا مَتَى مَا رَجَعَتْ؛[۵]
هر زنی که خود را برای غیر شوهرش معطر کند و از خانه خود بیرون رود، تا زمانی که به خانهاش باز گردد مورد لعنت و نفرین قرار می گیرد
اما زنان چگونه می توانند با بوی بد بدن مقابله کنند، به گونه ای که علاوه در رفع این مشکل، چهارچوب موازین شرعی نیز رعایت گردد.

در این باره، توجه به دو موضوع بایسته است:

اول: رعایت نظافت و بهداشت فردی

هرچند دین مبین اسلام استفاده از عطرهای تند و تحریک کننده زنان را در برابر نامحرمان منع کرده، اما از سوی دیگر درباره رعایت بهداشت و نظافت بدن توصیه های اکیدی کرده است. رسول خدا(ص) در خصوص پاکیزه کردن بدن فرمودند:
طَهِّرُوا هَذِهِ الْأَجْسَادَ طَهَّرَکُمُ اللَّهُ فَلَیْسَ مِنْ عَبْدٍ یَبِیتُ طَاهِراً إِلَّا بَاتَ مَعَهُ مَلَکٌ فِی شِعَارِهِ لَا یَنْقَلِبُ سَاعَهً مِنْ لَیْلٍ یَسْأَلُ اللَّهَ شَیْئاً مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ إِلَّا أَعْطَاهُ إِیَّاه‏؛[۶]
بدن های خود را پاکیزه سازید تا خدا شما را پاکیزه گرداند. جز این نیست که وقتی بنده ای با بدن پاکیزه می خوابد، ملکی همراه لباس او در هر ساعتی از شب چیزی از امر دنیا و آخرت مسئلت می کند و خداوند به او عطا می کند.
علاوه بر دستورات کلی مبنی بر نظافت بدن، دستورات اختصاصی نیز درباره استحمام وارد گردیده، به گونه ای که یک روز در میان استحمام کردن جزو مستحبات معرفی شده و آن را سبب تقویت بدن برشمرده اند.[۷] لذا رعایت این موضوع از سوی زنان، علاوه بر حفظ سلامت و شادابی و نشاط، آنها را از پناه بردن به عطرهای تند جهت از بین بردن بوی عرق بی نیاز می کند.

دوم: استفاده از عطرهای ملایم

آنچه از سوی اسلام حرام اعلام گردیده و مراجع تقلید نیز بر آن تأکید کرده اند، استعمال عطر و ادکلن است که باعث خوشایندی و جلب توجه و استشمام نامحرم گردد[۸]؛ از این رو، استفاده از بعضی عطرها که فقط خود فرد، بوی خوش آن را احساس می کند (یعنی عطرهای ملایم و خفیف که دیگران آن را احساس نمی کنند) از لحاظ شرعی برای خانم ها اشکال ندارد؛ به خصوص اگر این عطرها مدتی قبل از خروج از منزل استفاده گردد و زنان از چادر استفاده کنند، چرا که وجود چادر مانع از پخش شدن بوی عطر بدن میگردد.