آسیبهای فرهنگی و اجتماعی که شبکه‌های اجتماعی ایجاد می کند
در این مبحث براساس نظریه‌های روانشناسی تحولی، روانشناسی اجتماعی و جامعه شناسی به بررسی روند شکل گیری هویت نوجوانان در فضای مجازی پرداخته می شود.
نوجوانان در قرن بیست ویکم طی فرایند اکتشاف هویت خود با منبع جدیدی برای هویت یابی – یعنی اینترنت – سر و کار دارند. اینترنت به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای ارتباطی و اطلاعاتی به دلیل ویژگی های خاص خود، فرصت ها و چالش‌هایی را پیش روی فرایند هویت یابی نوجوانان قرار داده است. برخی نظریه پردازان معتقدند فضای مجازی این امکان را فراهم می ند که افراد به خاطر ناشناختگی در اجتماع مجازی برای خود هویت‌های ساختگی دست و پا کنند. این هویت‌های ساختگی آنان را وادار به رفتار کردن براساس همین هویت می نماید و زمانی که به دنیای واقعی خود برمی گردند مجبور می شوند به شکل واقعی رفتار کنند. رفت و برگشت بین هویت مجازی و هویت واقعی زمینهای برای اختلال هویت و ناسازگاری هویتی است و افراد به شکل نا آگاهانه ای در این شرایط فشارهایی را تحمل می کنند. از این رو برای روانشناسان و جامعه شناسان ضرورت توجه به این چالش ها و ارائه راهکارهایی برای تقویت هویت ایرانی – اسلامی در این فضا بیش از پیش احساس می گردد.
در این پژوهش ضمن مروری بر انواع تعاریف موجود درباره هویت، جریان شکل گیری هویت در فضای مجازی به طور ویژه ای مورد بحث قرار می گیرد و آسیب های پیش روی نوجوانان طی این فرایند تشریح می گردد. در پایان راهکارهایی مانند ارتقاء سطح آگاهی های جامعه، خانواده ها و نوجوانان از نحوه استفاده از اینترنت، استفاده از نظام ارزشی ملی و دینی در تولید محتوای اینترنتی، ایجاد فضاهای جذاب در تولید اینترنت ملی برای ارضای سلیقه مخاطبان نسل جدید و … برای حذف اثرات نامطلوب اینترنت روی فرایند هویت یابی نوجوانان ارائه شد.
شبکه‌های اجتماعی مجازی از نگاه دیوید بل (۲۰۰۱) شبکه‌هایی هستند که فقط مجموعه ای از سخت افزار نیست بلکه مجموعه ای از تعاریف نمادین است که شبکه ای از عقاید و باورها را در قالب داد و ستد بیت رد و بدل می کنند. این شبکه ها علاوه بر مزایایی که در قالب محدودیت ها و چارچوب های مشخص و کنترل شده ممکن است داشته باشند از جمله تبادل اطلاعات، افزایش دانش و برقراری ارتباطات سازنده و … ، در صورت عدم برنامه ریزی درست، عدم تلاش برای فرهنگ سازی مناسب و آموزش های لازم می توانند به شدت موجب بروز آسیب های جدی در تمامی زمینه ها به خصوص از بعد فرهنگی در جوانان گردند.
این مقاله به روش توصیفی پیمایشی و با هدف بررسی آسیب های فرهنگی شبکه‌های اجتماعی فیس بوک تهیه گردیده است. جامعه آماری این تحقیق دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال (دانشکده مدیریت و علوم اجتماعی بوده که با توجه به حجم جامعه و فرمول نمونه گیری کو کران ۱۲۰ نفر به عنوان نمونه انتخاب گردیده اند. اطلاعات جمع آوری شده از طریق پرسشنامه، پس از تجزیه و تحلیل های آماری توصیفی و استنباطی منتج به یافته های زیر به عنوان آسیب های فرهنگی شبکه‌های اجتماعی مجازی گردید.
شبکه اجتماعی فیس بوک باعث تخریب: ۱- سرمایه اجتماعی به ویژه در بعد اعتماد می گردد. ۲- موجب از هم گسیختگی خانواده و دوری و تنهایی جوانان می گردد. ۳-نشاط و شادابی را از جوانان می گیرد. ۴- باعث احساس پوچی و بیهوده بودن جوانان می گردد. ۵- برخی از ارزش ها و باورهای غلط و تأیید نشده توسط فرهنگ خودی را رواج میدهد. ۶- باعث کاهش ارتباط چهره به چهره و مجاری شدن روابط می شود. ۷- روابط نادرستی در بین جوانان ایجاد می کند. ۸- سرمایه فرهنگی جوانان را خصوصا در بعد ذهنی با مشکل مواجه می کند. ۹- به سبک زندگی ایرانی – اسلامی آسیب می زند. ۱۰- موجب استحاله فرهنگی جامعه‌ایرانی شده است.
در نهایت راهکارهایی در راستای کاهش آسیب ها از جمله دوره های آموزش کاربردی خاص، آگاه سازی خانواده ها، ایجاد کارگاه ها و کارگروهایی در دبستان ها و مدارس راهنمایی و دبیرستان ها به اقتضای شرایط و… پیشنهاد شده است.
پایبندی به آموزه‌های دینی و داشتن تقیدات مذهبی سد محکمی در برابر آسیب های اجتماعی، انحرافات اخلاقی و تأثیرات تهاجم فرهنگی است. ارتباطات میان فردی نشانه هویت و تکامل آدمی است. انسان موجودی اجتماعی است به همین خاطر به روابط میان فردی نیاز دارد. با توجه به این نکته که سلامت روانی – اجتماعی جامعه در گرو سلامت خانواده است تکنولوژی های جدید ارتباطی موجب سست شدن قدرت فرهنگ ملی و متقابلا تحکیم قدرت و نفوذ فرهنگ غرب در عرصه های زندگی خانواگی شده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی آسیب پذیری فرهنگی خانواده در فضای مجازی و تأثیر آموزه‌های دینی بر سلامت خانواده انجام پذیرفته است.
زمینه جهان واقعی با زمینه جهان مجازی متفاوت است. تجربیات فرد و حافظه فرهنگی او در جهان واقعی با تجربیات و حافظه فرهنگی در جهان مجازی، خصوصا با توجه به نو بودن این فضا، متفاوت است. لذا بازخوردهای رفتاری متفاوت هم از بعد ادراکی هم از بعد احساسی ایجاد می شود. شاید بتوان ادعا کرد که ظهور تکنولوژی ها و رسانه‌های جدید و دگرگونی ها و تغییرات ناشی از آن، تأثیر عمیقی بر جوانان دارد که از آن جمله می توان ناامیدی نسبت به آینده، دوری از معنویات، سست شدن بینانهای خانوادگی، ایجاد شکاف بین والدین و فرزندان، بحران هویت، تغییر الگوها، بحران ارزشی، دوری از ارزش های دینی و تعارض خانوادگی اشاره نمود.
نتیجه گیری: شکی نیست که مبدأ تغییرات ارزشی و هدف تهاجمات فرهنگی خانواده است در این میان کسانی پایبندی بیشتری به تقیدات مذهبی دارند از سلامت خانوادگی بیشتری برخوردارند.