عوامل تاثیرگذار در ایجاد آسیبهای اجتماعی در کشور
آسیب اجتماعی چیست؟
به طور کلی، آسیب اجتماعی به گونه‌ای از رفتار‌های فردی و یا گروهی گفته می‌شود که با اصول اخلاقی و همچنین چارچوب قانونی جامعه مغایرت داشته و باعث ایجاد آشفتگی و بی‌نظمی در آن جامعه می‌شود. در واقع می‌توان از آسیب اجتماعی به عنوان مجموعه‌ای از ناهنجاری‌ها یاد کرد که سبب ایجاد نارضایتی و رنجش افراد و بروز رفتار‌های خلاف عرف در جامعه می‌شوند.
عوامل مؤثر در ایجاد آسیبهای اجتماعی در ایران
بر اساس تحقیقات و مطالعات انجام شده، عوامل بسیاری در ایجاد آسیبهای اجتماعی در ایران نقش دارند. شناسایی این عوامل و سعی در اصلاح آنها، از امور مهمی است که از وظایف فردی و اجتماعی افراد جامعه محسوب می‌شود.
عواملی که در ایجاد آسیب اجتماعی نقش فراوانی دارند به شرح زیر می‌باشند:
۱. اختلاف طبقاتی: نابرابری‌هایی که برای طبقات مختلف جامعه وجود دارد، سبب قرار دادن افراد در موقعیت‌هایی می‌شود که نمی‌توانند نقش‌های اجتماعی خود را به درستی پیدا کنند.
در نتیجه، این امر باعث ایجاد اختلاف در هنجارهای جامعه می‌شود. این اختلاف سبب‌ساز ایجاد تفاوت در معیار‌های افراد و در نتیجه، نداشتن تعهد به اصالت و قوانین جامعه خواهد شد.
این امر به نوبه خود نقش فراوانی در ایجاد اختلافات و بروز آسیب اجتماعی دارد.
۲. رفاه مالی و اقتصادی خانواده: خانواده‌هایی که دارای سطحی مالی بسیار خوب و درآمد بیش از حد هستند، دارای روابط عاطفی ضعیف‌تری نسبت به قشر متوسط جامعه می‌باشند. زیرا این افراد همواره سعی در تفریحات و خوش‌گذرانی‌های نامتعارف و معمولاً خارج از خانواده، در داخل و یا خارج از کشور دارند.
این خوش‌گذرانی‌ها به نوعی سبب کاهش ارتباطات و عواطف خانوادگی شده و همچنین زمینه‌ساز استفاده از مواد مخدر و مشروبات الکلی می‌شوند.
۳. فقر و مشکلات مالی: از عوامل مهم در ایجاد آسیبهای اجتماعی در ایران، فقر و مشکلات مالی خانواده می‌باشد. از فقر به عنوان اساس و مبنای ایجاد آسیب اجتماعی نیز یاد می‌شود. بسیاری از جرائم مانند دزدی، اعتیاد، خودکشی و … در طبقات فقیر جامعه به وقوع می‌پیوندند.
زیرا شکاف بسیار بزرگی در میان سطح مالی و تمایلات و نیاز‌های افراد جامعه به وجود آمده و باعث ایجاد انحرافات اجتماعی در میان جوانان قشر فقیر می‌گردند.
۴. بیکاری: بیکاری از مهم‌ترین معضلاتی است که باعث ایجاد بسیاری از انحرافات می‌باشد. افراد جامعه به ویژه جوانان، در صورتی که شغلی نداشته باشند، سعی در گذراندن اوقات خود در پارک‌ها و سایر اماکن عمومی دارند. در نتیجه، این اماکن به مناسب‌ترین مکان‌ها برای ایجاد ناهنجاری‌های اجتماعی تبدیل شده‌اند.
۵. پیشرفت صنعت و رشد تکنولوژی: در جامعه‌ای که به سرعت در حال رشد و ترقی باشد و درآمد حاصل از این ترقی به طور عادلانه در میان افراد جامعه تقسیم نشود، این امر باعث بروز آسیب اجتماعی برای اقشار مختلف جامعه خواهد شد.
۶. مشاجره والدین: معمولاً والدینی که همواره در نزاع و دعوا با یکدیگر هستند، منزل را به محیطی ناامن و متشنج برای فرزندان تبدیل می‌کنند. در نتیجه، افراد برای فرار از این محیط، سعی در گذراندن بیشترین وقت خود در بیرون از منزل دارند.
بیرون ماندن از محیط منزل، باعث می‌شود تا صیادان و افراد ناباب از موقعیت استفاده نموده و افراد را به سمت انواع آسیبهای اجتماعی در ایران سوق دهند. لازم به ذکر است افزایش نزاع خانوادگی سبب افزایش انحرافات اجتماعی در فرزندان خانواده نیز می‌شود.
۷.روش‌های تربیتی والدین: نتایج حاصل از تحقیقات، نشان‌دهنده ارتباط مستقیم در شیوه تربیت والدین با رفتار کودکان و همچنین نوجوانان دارد. در صورتی که والدین، فرزندان خود را بر اساس اصول مذهبی و دینی تربیت نمایند و از روش‌های تربیتی اسلامی برای این کار استفاده نمایند، باعث ایجاد رفتار مطلوب و به دور از آسیب در فرزندان خود خواهند شد.
۸. نبود آگاهی و بینش درست در والدین: بر اساس علم جامعه‌شناسی، عدالت در آموزش افراد، یکی از روش‌های مهم در پیشگیری از آسیب اجتماعی است. به همین جهت افرادی که از تحصیل محروم شده‌اند و دیدگاه و اطلاعات درستی از جامعه و اصول تربیتی ندارند، مستعد کشیده شدن به انواع انحرافات اخلاقی و قانونی می‌باشند.
نتیجه یک نظرسنجی
در کنار این آمار، اگر به نتایج یک نظرسنجی نگاه کنیم، وضعیت احساس مردم کشور نسبت به بحث امنیت اجتماعی و هنجارهای اجتماعی، بیشتر روشن می شود. از دیدگاه علوم اجتماعی و روانشناسی اجتماعی در یک جامعه مطلوب، مردم باید احساس آسایش، رفاه و رضایت نمایند.
احساس امنیت غیر از امنیت است. احساس مردم، بسیار حائز اهمیت است. (۷) گاهی احساس نسبت به مسائل اجتماعی از واقعیت آنان مهم تر است، یعنی ممکن است امنیت در جامعه باشد، ولی مردم احساس امنیت نداشته باشند.
در آن صورت همین احساس، خود عاملی برای بی ثباتی و عدم آرامش جامعه خواهد بود. احساس امید برای آینده، عدالت، دوستی و همبستگی در جامعه، عزت و احترام، اعتماد و تعیّن اجتماعی، همه اینها جزو عواملی هستند که نشان می دهد جامعه در حال تعادل مطلوب است یا خیر.
این نظرسنجی در اواخر سال ۱۳۷۹ انجام شده که وزارت ارشاد آن را در سال ۱۳۸۰ منتشر کرده است. در این نظرسنجی می توان احساس مردم را نسبت به موارد مهم هنجارهای اجتماعی ملاحظه کرد. (۸)
برای مثال از مردم راجع به صداقت و یا انصاف سؤال شده است که آیا در جامعه احساس صداقت و راستگویی و یا انصاف می کنند یا نه؟ پاسخ مردم در این موارد بسیار جالب است. این آمار مربوط به ۲۸ استان کشور است و آنچه در اینجا مطرح می شود، جمع بندی و میانگین نظرسنجی استان های مختلف کشور است، چون آمار در هر یک از استان ها متفاوت است.
یکی از موضوعات مورد سؤال، «صداقت» بود. از مردم سؤال کرده اند که آیا در جامعه احساس صداقت می کنند و یا نه؟ ۵۰ درصد پاسخ دهندگان جواب منفی داده و گفته اند صداقت در جامعه وجود ندارد و یا خیلی کم است.
این مسئله بسیار مهم است که ۵۰درصد افرادی که در این نظرسنجی مورد سؤال قرار گرفته اند، پاسخ داده اند در جامعه ما صداقت نیست و یا خیلی کم است. ۳۱ درصد گفته اند که صداقت و راستگویی در جامعه ما در حد متوسط است و فقط ۱۷درصد مردم گفته اند نسبت به موضوع صداقت و راستگویی، وضع جامعه ما مطلوب است. (۹)
در موضوع «انصاف»، ۵۳ درصد مردم پاسخ داده اند. در جامعه ما انصاف اصلاً وجود ندارد و یا بسیار کم است. ملاحظه می کنید اگر اکثر مردم جامعه معتقد به انصاف نباشند، چه تأثیرات مخربی را در رفتار و عکس العمل آنها به وجود خواهد آورد! ۲۹ درصد پاسخ داده اند انصاف در حد متوسط وجود دارد و فقط ۱۶ درصد گفته اند که مردم جامعه ما منصف هستند. احساس مردم بسیار مهم است. ما باید بدانیم که مردم کشورمان دارای چه نوع احساس و قضاوتی هستند. (۱۰)
راجع به موضوع «امانتداری»، ۳۸ درصد پاسخ دهندگان اظهار نموده اند در جامعه ما امانتداری نیست و یا بسیار کم است. ۳۵ درصد پاسخ داده اند در حدّ متوسط است و فقط ۲۶ درصد مردم گفته اند که مردم ما امانتدار هستد. واقعاً جای تأسف است، اگر مردم ما، افراد جامعه خودشان را امانتدار ندانند و احساس خیانت از طرف دیگران نمایند، همواره زندگی آنها با اضطراب و نگرانی توأم خواهد بود. (۱۱)
در موضوع «گذشت»، ۴۷درصد پاسخ دهندگان گفته اند در جامعه ما گذشت نیست و یا خیلی کم است. ۲۹ درصد گفته اند در حدّ متوسط شاهد گذشت هستند و فقط ۲۲ درصد گفته اند در جامعه ما«گذشت» وجود دارد. (۱۲)
بنابراین، احساس جامعه این است که آستانه تحمل پذیری مردم بسیار پایین است و مردم آماده عکس العمل های تند و شدید هستند و معمولاً اهل عفو و گذشت نیستند و کمتر بزرگواری در مردم مشاهده می شود.
در بحث«خیرخواهی و کمک»، ۳۶درصد پاسخ دهندگان اظهار داشته اند حسّ کمک و نوع دوستی بسیار کم است. ۳۴ درصد گفته اند در حد متوسط است و فقط ۲۲ درصد گفته اند که شاهد خیرخواهی و کمک مردم در حد مطلوب هستند. مردم ایران که از لحاظ فرهنگی همواره نوع دوست و اهل احسان و کمک و دستگیری افراد گرفتار و نیازمند بوده اند، متأسفانه در شرایط فعلی، اکثریت مردم چنین احساسی را در جامعه ندارند. (۱۳)
در زمینه«پایبندی به قول و قرار» در جامعه، فقط ۲۹درصد گفته اند پایبندی مردم به قول و قرار خودشان مطلوب و خوب است. ۴۲ درصد پاسخ داده اند که وضع ما بسیار بد است و ۳۷ درصد نیز گفته اند وضع ما متوسط است. (۱۴)
نسبت به صفات منفی، نتایج نظرسنجی معکوس است و اکثریت مردم احساس می کنند که متأسفانه این صفات به فراوانی در جامعه وجود دارند. برای مثال نسبت به موضوع دورویی و تظاهر، ۶۴درصد مردم پاسخ داده اند در جامعه ما نفاق و دورویی خیلی زیاد است.
فقط ۲۰ درصد مردم گفته اند تظاهر و نفاق کم است و ۱۴ درصد پاسخ دهندگان آن را در حد متوسط ارزیابی کرده اند. وقتی اکثریت مردم به سخنان و رفتار مردم جامعه اعتماد ندارند و آن را توأم با نفاق و دورویی می دانند، پیداست نحوه رفتار مردم چگونه تنظیم می شود. (۱۵)
نسبت به موضوع«تملق و چاپلوسی»، ۶۵درصد مردم گفته اند چاپلوسی در جامعه بسیار زیاد است و فقط ۱۷درصد پاسخ دهندگان گفته اند تملق کم است و ۱۷ درصد نیز گفته اند در حد متوسط است. (۱۶)
نسبت به موضوع «کلاهبرداری»، ۷۰درصد پاسخ دهندگان معتقدند کلاهبرداری زیاد و فقط ۱۷ درصد مردم گفته اند کم است. ۱۳درصد نیز پاسخ داده اند در حد متوسط است. (۱۷)
اگر ۷۰درصد مردم، افراد جامعه خودشان را دزد و کلاهبردار می دانند، پیداست در این جامعه، اعتماد و دوستی و صمیمیت وجود نخواهد داشت و همه در اطراف خودشان احساس می کنند با افراد کلاهبردار و دزد مواجه هستند.
با توضیح این بخش از این نظرسنجی، می توان نسبت به وضع روحی جامعه تصویر بهتری داشت. اینکه احساس مردم با واقعیت جامعه دقیقاً منطبق باشد و یا نباشد، بحث دیگری است. اما خود احساس مردم، بسیار مهم است.
اینکه مردم احساس کنند در جامعه ما صداقت، راستگویی، گذشت و عدالت هست و یا نه، و یا احساس کنند در جامعه توجه به امانتداری و قول و قرار وجود دارد و یا نه، بسیار حائز اهمیت است.