مقایسه قرآنی رسالت انبیاء و فلسفه انقلاب اسلامی

در میان تمام انقلاب هایی که در جوامع انسانی به وقوع پیوسته انقلاب اسلامی از جایگاهی ممتاز و بی بدیل برخوردار است؛ چرا که جنس و ماهیت انقلاب اسلامی تفاوتی ماهوی با سایر انقلاب های رایج دنیا دارد. در واقع پایه و اساس انقلاب هایی همچون انقلاب روسیه، انقلاب فرانسه، انقلاب شین‌های، انقلاب کوبا، انقلاب ۱۸۴۸، انقلاب هائیتی،…بیشتر رویکرد مادی و دنیوی داشته و تلاش داشته است برخی از اصلاحات مادی و دنیوی را در جهت دست یابی به رفاه و برخی ایدئولوژی های مادی در اختیار جامعه بشری قرار دهد، این در حالی است که با اندکی دقت و تأمل در ساختار انقلاب اسلامی و اصول و ارکان آن به این مهم دست می یابیم که استراتژی این انقلاب فراتر از انتظارات سایر انقلاب های رایج جهان بوده است. در این نوشتار تلاش داریم به مقایسه ای قرآنی میان رسالت انبیاء و فلسفه انقلاب اسلامی اشاره داشته باشیم.

مقایسه ای قرآنی میان رسالت انبیاء و فلسفه انقلاب اسلامی

۱-انسان سازی دینی و الهی

با اندکی دقت و تأمل در آیات الهی به خوبی می توان به یکی از اهداف و راهبردهای مهم و الهی و فلسفه وجودی رسالت انبیاء در انسان سازی دست یافت. در واقع انبیاء الهی تلاش داشتند با ارائه برنامه و راهکارهای اصولی و کاربردی جامعه انسانی را در مسیری قرار دهند که در نهایت به کمال و سعادت واقعی دست پیدا نماید، کمال و سعادتی که در سایه پرورش روح و روان انسانی محقق می شود. خدای متعال در قرآن کریم این چنین بیان فرموده است: «هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفی‏ ضَلالٍ مُبینٍ؛[۱] و کسى است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولى از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها مى ‏خواند و آنها را تزکیه مى‏ کند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت مى‏ آموزد هر چند پیش از آن در گمراهى آشکارى بودند!» در واقع انبیاء و اولیای الهی تلاش داشتند با در اختیار گذاشتن ساز و کارهای رسیدن به سعادت گامی مؤثر و هوشمندانه در جهت تکامل روحی و معنوی انسان برداشته و در این خصوص کمک شایانی به انسان سازی در جامعه انسانی نمایند.

با اندکی دقت و تأمل در سیرت و صورت انقلاب اسلامی به این مطلب ازدعان خواهیم داشت که انقلاب اسلامی نیز تلاش راسخ داشته است گامی مؤثر در جهت تقویت این هدف مهم (انسان سازی) بردارد. محتوی سازی هایی که در مراکز علمی و دانشگاهی صورت گرفته و تلاش برای کادر سازی انسان های مؤمن و متعهد در مراکز علمی و اهتمام به برنامه سازی های دینی و مذهبی در انواع رسانه های دیداری و شنیداری اعم از صدا و سیما و همچنین روزنامه ها و نظارت و پیگیری بر تولیدات فاخر همه و همه در این جهت صورت گرفته است که محتوی مسموم برخلاف اهداف انسان سازی در جامعه تولید و منتشر نشود، با این هدف که بتواند زمینه های تقویت روحی و روانی انسان را در جامعه نهادینه نماید.
انبیاء الهی علاوه بر تلاش برای جلوگیری و ممانعت از گسترش بدی ها همواره تلاش داشته اند با فرهنگ سازی معارف وحیانی خوبی ها را در میان جوامع انسانی فراگیر نمایند.

۲-آخرت سازی و معنویت گرایی

یکی از اهداف راهبردی که انبیاء الهی در برنامه های دینی و راهبردی خود به آن اهتمام جدی داشته اند، مسأله سعادت و شادکامی آخروی است. در واقع انبیاء با توجه به علم و اشرافی جامع ای که به نیازهای حیات انسانی داشته اند، غافل از حیات ابدی انسان ها نبوده اند، از اینرو تمام تلاش خود را به این امر اختصاص دادند که در ادامه برنامه های انسان سازی در نهایت حیات واقعی و پایدار و ابدی انسان را سامان دهند تا اینکه انسان بتواند در سرای ابدی زندگی سعادت بخش و پایداری را داشته باشد. برای دست یابی به این امر مهم نهادینه کردن توحید در جامعه انسانی را در راستای برنامه های خود قرار داده اند: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّکُمْ وَافْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛[۲] ای کسانی که ایمان آورده‌اید! رکوع کنید، و سجود بجا آورید، و پروردگارتان را عبادت کنید، و کار نیک انجام دهید، شاید رستگار شوید!»

ماهیت و رسالت انقلاب اسلامی نیز فارغ از مباحث آخرت گرایی نبوده است، از اینرو مدیران و برنامه سازان این نظام اسلامی تمام تلاش خود را به این مهم متمرکز کرده اند که با ارائه محتوا در جهت فرهنگ و گفتمان سازی معارف دینی و اسلامی آن امر مهم در حیات انسان محقق شود و در نهایت جامعه انسانی حیات توأم با سعادت و کمال را نصیب خود نماید در واقع برای دست یابی به این مهم با بستر سازی ها و گند زدایی از آسیب هایی که می تواند آن حیات پایدار را تهدید نماید تلاش داشته است سعادت واقعی را برای جامعه انسانی به ارمغان آورد.

۳-جامعه سازی دینی

باید به این مهم توجه جدی داشته باشیم که انبیاء الهی تنها به دنبال انسان سازی نبوده اند، به عبارتی برخلاف بسیاری از مکاتب دینی و عرفانی که در برنامه های خود تک بعدی بوده و برنامه های آنها فقط به دنبال ارائه برنامه های ریاضتی به افراد بوده، انبیاء الهی تلاش داشتند علاوه بر انسان سازی رویکردی جدی در تعالی روحی و معنوی کل جامعه ارائه دهند، برنامه ای که آنها ارائه داده اند تنها ناظر به فرد نبوده، بلکه جامعه انسانی را به عنوان یک کل و کلی در نظر گرفته اند. بسیاری از دستورات تعزیراتی و مجازاتی برای جلوگیری از فساد در جامعه ناظر به جامعه سازی دینی بوده است. این که سارقان در امنیت نتوانند دست به تجاوز به دارایی مردم بزنند، برای آنها قوانین و مجازات های سختگیرانه ای وضع شده، و یا اینکه برای جلوگیری از فساد در جامعه همه افراد اعم از فردی و کلی موظف به امر به معروف و نهی از منکر در جامعه هستند،همه و همه در راستای جامعه سازی دینی است. برنامه های اقتصادی که در چارچوب و موازین دینی و شرعی است به طور مستقیم مرتبط با سامان دادن نظام اقتصادی و در نهایت جامعه سازی دینی است. در ادامه به برخی از اصول و شاخص های جامعه سازی دینی که هم در دستور کار انبیاء الهی قرار داشته و هم انقلاب اسلامی تلاش داشته است در جامعه اسلامی آن را پیاده سازی نماید، اشاره خواهیم کرد.

۱-برپایی عدالت اجتماعی در جامعه

یکی از رسالت های مهم دینی و اجتماعی که انبیاء الهی به دنبال تحقق آن در جامعه بوده اند، موضوع فراگیر کردن عدالت بوده است. موضوع بسیار مهمی که اگر درجامعه محقق شود زندگی توأم با سعادت و رفاه برای جامعه انسانی و حیات ابدی آن محقق خواهد شد. «لَقَد أَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَیِّناتِ وَأَنزَلنا مَعَهُمُ الکِتابَ وَالمیزانَ لِیَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ؛[۳]ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم، و با آنها کتاب (آسمانی) و میزان (شناسایی حقّ از باطل و قوانین عادلانه) نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند؛» عدالت از چنان گستردگی برخوردار است که جنبه های مختلف زندگی فردی و اجتماعی انسان را در بر می گیرد، از جمله اقسام و انواع را آن می توان عدالت قضایی، عدالت اقتصادی، عدالت آموزشی، عدالت رفاهی، … برشمرد. انقلاب اسلامی نیز از بدو شکل گیری خود تمام تلاش و همت خود را بر این موضوع راهبردی معطوف داشته است که بتواند با برنامه های علمی و جامع این شاخص ضروری در جامعه محقق شود.

۲-مبارزه با منکر (ظلم، طاغوت و استکبار)

یکی دیگر از ابعاد وجودی رسالت بسیاری از انبیاء و فرستادگان الهی مبارزه با مظاهر کفر، طاغوت و استکبار بوده است. این موضوع را به خوبی می توان در فعالیت اجتماعی انبیاء الهی مشاهده کرد. مبارزه حضرت موسی(علیه السلام) با فرعون نمونه مبارزه با طاغوت و استکبار است. که در قرآن کریم به آن اشاره شده است. «وَ إِذْ نادى‏ رَبُّکَ مُوسى‏ أَنِ ائْتِ الْقَوْمَ الظَّالِمینَ؛[۴] (به خاطر بیاور) هنگامى را که پروردگارت موسى را ندا داد که به سراغ قوم ستمگر برو …» حکومت و انقلاب اسلامی نیز از بدو شکل گیری خود بر مبنای مبارزه با ظلم و ستم رژیم ستم شاهی شکل گرفته است. این آرمان انقلابی تنها معطوف به زمان شکل گیری نبوده کما اینکه در مدت این چهل سال همواره در خط مقدم مبارزه با استکبار جهانی قرار داشته است.

۳-گسترش و فراگیری خوبی ها

انبیاء الهی علاوه بر تلاش برای جلوگیری و ممانعت از گسترش بدی ها همواره تلاش داشته اند با فرهنگ سازی معارف وحیانی خوبی ها را در میان جوامع انسانی فراگیر نمایند. خوبی هایی از جنس ایثار، اخلاص، سخاوتمندی، دستگیری از فقرا و نیازمندان، دفاع از مستضعفان و مظلومان، نوع دوستی و اخلاق مداری، …این موضوع در عنوان کلی به اسم امر به معروف شناخته شده است: «الَّذینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الَّذی یَجِدُونَهُ مَکْتُوباً عِنْدَهُمْ فِی التَّوْراهِ وَ الْإِنْجیلِ یَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوف‏؛[۵] همانها که از فرستاده (خدا)، پیامبر «امّى» پیروى مى‏ کنند؛ پیامبرى که صفاتش را، در تورات و انجیلى که نزدشان است، مى ‏یابند؛ آنها را به معروف دستور مى‏ دهد.» انقلاب اسلامی نیز از ابتدا با ایده و طرح اسلامی شکل گرفته است که معارف دینی و اسلامی را در میان جوامع انسانی نهادینه نماید. و فضایل و مکارم اخلاقی را در میان مردم فرهنگ سازی نماید، هر چند هیچ کسی مدعی نیست که این انقلاب توانسته باشد تمام خوبی ها را به طور فراگیر فرهنگ سازی کرده باشد، ولی با این وجود آنچه در این خصوص اهمیت دارد این است که این دغدغه مهم و دینی در میان مسئولان نوعاً وجود دارد و آنها تلاش داشته اند که به این اهداف آرمانی دست یابند.

پی نوشت ها:
[۱]. سوره مبارکه جمعه، آیه ۲.
[۲].سوره مبارکه حج، آیه ۷۷.
[۳]. سوره مبارکه الحدید آیه ۲۵.
[۴]. سوره مبارکه شعراء، آیه ۱۰.
[۵]. سوره مبارکه اعراف، آیه ۱۵۷.