قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران/ نگرانی قدرت‌های غربی
برای تشریح قدرت‌نرم جمهوری اسلامی و ارزیابی این قدرت، باید به این سؤال پاسخ داد که اساساً رابطه‌ی بین «قدرت‌نرم» و «انقلاب اسلامی» چه نوع رابطه‌ای است؟ این سؤال در مورد همه‌ی انقلاب‌های بزرگ مطرح است.
احساس نگرانی قدرت‌های غربی از جمهوری اسلامی، به خاطر قدرت‌نرم ایران
برای تشریح قدرت‌نرم جمهوری اسلامی و ارزیابی این قدرت، باید به این سؤال پاسخ داد که اساساً رابطه‌ی بین «قدرت‌نرم» و «انقلاب اسلامی» چه نوع رابطه‌ای است؟ این سؤال در مورد همه‌ی انقلاب‌های بزرگ مطرح است. ما در این مقاله به بررسی قدرت‌نرم جمهوری اسلامی خواهیم پرداخت.
منشاء تحولات
معمولاً یکی از ویژگی‌های انقلاب‌های بزرگ، تحت‌تأثیر قرار دادن دیگر جوامع بشری است. عمدتاً انقلاب‌های بزرگ، همانند انقلاب فرانسه، انقلاب روسیه و انقلاب چین، منشاء تحولات فکری، فرهنگی و سیاسی در دیگر جوامع بوده‌اند. این تأثیرگذاری انقلاب‌ها بر دیگر کشورها و ملت‌ها به معنای تولید قدرت‌نرم برای کشوری است که در آن، انقلاب به وقوع پیوسته است. با توجه به تعریف قدرت که توانایی نفوذ در رفتار دیگران برای گرفتن نتیجه‌ی مطلوب است، قدرت‌نرم بر جذابیت و کشش مبتنی است و از طریق جذابیت‌های فرهنگی و ایده‌های سیاسی صورت می‌گیرد. عامل فرهنگی، مهم‌ترین عامل تولید قدرت‌نرم است و به همین دلیل انقلاب‌هایی که دارای ماهیتی فرهنگی باشند، همانند انقلاب اسلامی، در واقع تابلوی تمام نمای قدرت‌نرم خواهند بود. بنابراین، وقوع انقلاب اسلامی در ایران، قدرت‌نرم جمهوری اسلامی ایران را به صورتی خاص افزایش داد. اساساً آن‌چه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران تحت‌عنوان «صدور انقلاب» مطرح شد، در واقع با پشتوانه‌ی قدرت‌نرم انقلاب‌ها صورت می‌پذیرد. انقلاب اسلامی با ایدئولوژی اسلامی و مخاطب قرار دادن بیش از یک میلیارد مسلمان در بیش از پنجاه کشور جهان و با آرمان الهی سعادت نوع بشر در کره‌ی زمین، تمامی انسان‌های آزاده و آزادی‌خواه، محرومان و مستضعفان و عدالت‌خواهان را مخاطب قرار داد.
تأثیر‌پذیری ملت‌های آزادی‌خواه از انقلاب اسلامی و شخصیت برجسته و استثنایی حضرت امام(رضوان الله علیه) چنان قدرت‌نرم جمهوری اسلامی را افزایش داد که ابرقدرت‌ها از ناحیه‌ی انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی احساس خطر کردند و بر همین اساس، توطئه‌های بسیاری از سوی این قدرت‌ها برای شکست دادن انقلاب اسلامی و ساقط کردن جمهوری اسلامی، یکی پس از دیگری طراحی شد و به مرحله‌ی اجرا در آمد. در واقع، احساس نگرانی قدرت‌ها و به‌ویژه قدرت‌های سلطه‌گر غربی از جمهوری اسلامی، نه به خاطر قدرت سخت ایران، بلکه به خاطر قدرت‌نرم ایران است.
قدرت‌نرم ایران که با انقلاب اسلامی شکل گرفت، نظام ظالمانه و استکباری حاکم بر جهان را مورد هجوم قرار داد و این قدرت‌نرم با توفیق در بیداری اسلامی و آگاه‌سازی ملل محروم و مستضعف جهان، تحولات بزرگی را رقم زد که در مقطع کنونی، جنبش‌ها و قیام‌های کشورهای اسلامی و عربی در خاورمیانه و شمال آفریقا بخشی از آن است. در این جا، قدرت‌نرم جمهوری اسلامی براساس عناصر پنج‌گانه‌ی قدرت‌نرم که پیش از این تشریح شد، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. (جوانی، ۱۳۹۰)
۱. عنصر فرهنگی
مهم‌ترین عنصر قدرت‌نرم جمهوری اسلامی ایران، عنصر فرهنگی است. انقلاب اسلامی در واقع، یک انقلاب فرهنگی برای ایجاد تحول و دگرگونی در نوع نگرش انسان‌ها در تمامی موضوعات است. انقلاب اسلامی همانند انقلاب صدر اسلام که از سوی پیامبر اکرم(ص) به پیروزی رسید، از دو ویژگی برجسته برخوردار است: ویژگی اول، مخاطب قرار دادن همه‌ی انسان‌ها در تمامی دوره‌ها فارغ از رنگ، زبان و نژاد است و ویژگی دوم، انطباق تعالیم و آموزه‌های اسلامی با فطرت بشری است که ارزش‌های آن را پایدار می‌سازد.در حوزه‌ی سیاسی، ولایت فقیه را باید یکی از اساسی‌ترین عوامل قدرت‌نرم جمهوری اسلامی ایران دانست. در اندیشه‌ی سیاسی شیعی، نظام‌سیاسی، مبتنی بر امامت و امت تعریف می‌شود. امام، پیشوا، رهبر و محور حرکت است و همه‌ی مردم مأموم و پیرو خواهند بود. عدالت، تقوا، دین شناسی، شجاعت، مدیریت و آگاه بودن به مسائل روز جهان سبب می‌شود که ولی فقیه در رأس جامعه‌ی اسلامی از محبوبیت استثنایی برای هدایت کلی جامعه به سوی آرمان‌ها و اهدافش برخوردار باشد.
حضرت امام خمینی(رضوان الله علیه) در بیانات خود این ویژگی‌های انقلاب اسلامی را این‌گونه تشریح می‌فرمایند: «نهضت ما اسلامی است، قبل از آن‌که ایرانی باشد. نهضت مستضعفین سراسر جهان است، قبل از آن که به منطقه‌ای خاص متعلق باشد. نهضت ایران مخصوص به خودش نبوده و نیست، برای این که اسلام، اختصاص به طایفه‌ای خاص ندارد. ما که نهضت کردیم، برای جمهوری اسلامی بوده است. نهضت برای اسلامی نمی‌تواند محصور به یک کشور باشد و نه حتی به تمام کشورهای اسلامی، امروز این انقلاب از درون مردم می‌جوشد و از فطرت آنان بر می‌خیزد.» (مجرد، ص ۸۷)
روژه گارودی که از اندیشمندان مسلمان اروپایی است و خود تحت‌تأثیر انقلاب اسلامی قرار گرفته، در خصوص قدرت‌نرم فرهنگی انقلاب اسلامی می‌گوید:
«انقلابی که به رهبری امام خمینی(رضوان الله علیه) روی داد، متعلق به تمدن بشری بود و به یک جامعه و ملت خاص اختصاص نداشت. این انقلاب، هم‌چون نهضت انبیا مختص همه‌ی انسان‌ها و همه‌ی جوامع است.» (امیدوار و یکتا، ص ۲۴)
جمهوری اسلامی براساس آموزه‌های دین در قبال تمامی انسان‌های جهان احساس مسئولیت کرده و بر همین اساس در اصل ۱۵۰ قانون اساسی، آرمان ملت ایران این‌گونه تعریف شده است: «جمهوری اسلامی ایران، سعادت انسان در کل جامعه‌ی بشری را آرمان خود می‌دانند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه‌ی مردم جهان می‌شناسد. بنابراین در عین خودداری کامل از هرگونه دخالت در امور داخلی ملت‌های دیگر، از مبارز‌ه‌ی حق‌طلبانه مستضعفین در برابر مستکبران در هر نقطه از جهان حمایت می‌کند.»
پروژه‌ی اسلام‌هراسی غرب طی سال‌های اخیر، نشان‌دهنده‌ی تأثیر قدرت‌نرم انقلاب اسلامی در ترویج ارزش‌های دینی و اسلامی بیداری اسلامی، ایجاد حس و روح خودباوری و اعتمادبهنفس در میان مستضعفان برای ایستادگی در برابر قدرت‌های استکباری و عوامل وابسته به آن‌ها است. گرایش به اسلام در اروپا، آمریکا، شرق آسیا و جمهوری‌های شوروی سابق، از موقعیت انقلاب اسلامی در عرصه‌ی بین‌الملل برای تقویت اسلام نشان دارد.
۲. عنصر سیاسی
با پیروزی انقلاب اسلامی و شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی مبتنی بر خواست و رأی اکثریت مردم ایران، نظام مردم‌سالاری دینی به عنوان یک نظام‌سیاسی منحصر به فرد در ایران پایه‌گذاری شد. پیوند ملت و دولت در ایران طی ۳۲ سال گذشته، عامل اصلی عبور جمهوری اسلامی از تمامی توطئه‌ها بوده است. مشارکت ۸۵ درصدی مردم در آخرین انتخابات در سال ۱۳۸۸ نشان داد که نظام اسلامی از حمایت توده‌های مردم برخوردار است. حماسه‌ی ۹ دی و ۲۲ بهمن سال ۸۸ و حماسه‌ی حضور ده‌ها میلیونی مردم در ۲۲ بهمن سال ۱۳۸۹، نشان داد که مردم ایران با نظام اسلامی، پیوندی ناگسستنی دارند. برخورداری نظام‌سیاسی ایران از پشتوانه‌ی عظیم مردمی، قدرت‌نرم جمهوری اسلامی را به‌شدت افزایش داده است. نظام اسلامی با این پشتوانه از همه‌ی موانع می‌تواند عبور کند.
در حوزه‌ی سیاسی، ولایت فقیه را باید یکی از اساسی‌ترین عوامل قدرت‌نرم جمهوری اسلامی ایران دانست. در اندیشه‌ی سیاسی شیعی، نظام‌سیاسی، مبتنی بر امامت و امت تعریف می‌شود. امام، پیشوا، رهبر و محور حرکت است و همه‌ی مردم مأموم و پیرو خواهند بود. عدالت، تقوا، دین شناسی، شجاعت، مدیریت و آگاه بودن به مسائل روز جهان سبب می‌شود که ولی فقیه در رأس جامعه‌ی اسلامی از محبوبیت استثنایی برای هدایت کلی جامعه به سوی آرمان‌ها و اهدافش برخوردار باشد. نظام اسلامی مبتنی بر ولایت فقیه، می‌تواند بر همه‌ی مشکلات و موانع غلبه کرده و به راحتی توطئه‌ها و فتنه‌ها را خنثی کند. رابطه‌ی مردم با ولایت در نظام ولایی، یک رابطه‌ی دینی و اعتقادی است. مردم تبعیت از ولی فقیه را یک وظیفه‌ی دینی و شرعی می‌دانند و بر همین اساس، همواره و تحت هر شرایطی از دستورات او پیروی می‌کنند. نظریه‌ی شیعی ولایت فقیه، کارآمدی خود را در بیش از سه دهه در صحنه‌ی عمل به اثبات رسانده است. اگر در طول این سه دهه، بحران‌های تحمیل‌شده به جمهوری اسلامی را به دقت تجزیه و تحلیل کنیم، آنگاه نقش اساسی رهبری در مدیریت این بحران‌ها روشن می‌شود، اکنون به دلیل همین نقش محوری ولی فقیه در نظام اسلامی به عنوان قدرت‌نرم جمهوری اسلامی، دشمنان و تمامی جریان‌های ضدانقلابی به این نتیجه رسیده‌اند که برای شکست و تضعیف جمهوری اسلامی، هیچ راهی جز تضعیف رهبری ندارند. آنان می‌دانند تا زمانی رهبری اسلامی، مقتدر است و در جایگاه خود قرار دارد، نمی‌توانند به این نظام آسیب برسانند. در واقع دشمنان به رمز و راز این جمله‌ی حضرت امام خمینی(ره) پی برده‌اند که فرمودند: «پشتیبان ولایت فقیه باشید تا به مملکت‌تان آسیب نرسد.»
۳. عنصر اجتماعی
کشوری دارای قدرت‌نرم بیشتر از نظر اجتماعی است که از انسجام ملی و وحدت ملی بالایی برخوردار باشد. جمهوری اسلامی با وجود برخورداری از تنوع جمعیتی، اقوام و مذاهب گوناگون، کشوری است که از میزان بالای انسجام اجتماعی برخوردار است. در مذاهب گوناگون، کشوری است که از میزان بالای انسجام اجتماعی برخوردار است. در دوران دفاع مقدس که ایران اسلامی مورد هجوم بیگانگان قرار گرفت، در جهبه‌ها در دفاع از سرزمین ایران، همه‌ی مردم، مسلمان و غیرمسلمان، شیعه و سنی، فارس، کرد، لر، عرب، آذری و ترکمن در کنار هم قرار گرفتند و از ایران دفاع کردند. در مناسبت‌های گوناگون و به‌ویژه در انتخاب‌ها و در یوم الله‌هایی چون ۲۲ بهمن، همه‌ی ایرانیان با هر گرایش فکری، دینی، قومی و مذهبی در کنار هم قرار می‌گیرند و از آرمان‌ها و اهداف مشترک دفاع می‌کنند. این وحدت، همبستگی و همدلی ایرانیان در دفاع از کشور و پیشبرد اهداف، نشان از عشق و علاقه‌ی آنان به ایران اسلامی دارد و چنین حالتی، قدرت‌نرم جمهوری اسلامی ایران را افزایش می‌دهد.
۴. عنصر روان‌شناختی
ایجاد اعتمادبهنفس، روح خودباوری و عزت ملی در مردم ایران، از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی به‌شمار می‌آید. ایرانیان مردمی باهوش، خلاق و با پیشینه‌ی فرهنگی و تمدنی تاریخی هستند. متأسفانه حاکمان بی‌لیاقت و وابسته، در دویست سال گذشته تا مقطع پیروزی انقلاب اسلامی، یک سرخوردگی تاریخی و خودباختگی را بر مردم ایران تحمیل و عزت‌نفس آنان را پایمال کردند. انقلاب اسلامی که در واقع یک انقلاب برای برای بازگشت به هویت خویشتن بود، تمامی ارزش‌های مطرح در حوزه‌ی روان‌شناختی را به جامعه‌ی ایرانی بازگرداند. طی بیش از سه دهه‌ی گذشته مردم ایران در میان ملل جهان، مردمی با عزم و اراده ی پولادین، دارای غرور و عزت ملی، دارای روحیه‌ای سرشار از شادابی و امید به آینده شناخته شدند و همین ویژگی‌ها انقلاب اسلامی، جمهوری اسلامی و ملت ایران را به یک کانون الهام‌بخش برای دیگر ملت‌ها تبدیل کرده است. این خصلت‌های روان‌شناختی، قدرت نفوذ جمهوری اسلامی در میان سایر ملل را افزایش داده است. مردم ایران فعل «ما می‌توانیم» را صرف کردند و اکنون بسیاری از ملت‌های جهان به‌ویژه در کشورهای اسلامی، تحت‌تأثیر همین ویژگی قرار گرفته و برای ایجاد تحول در جوامع خود دست به قیام زده‌اند.
۵. عنصر علمی
پنجمین عنصر اصلی قدرت‌نرم هر کشوری، عنصر اصلی و اطلاعاتی است. با وقوع انقلاب اسلامی، در عرصه‌ی علم و آموزش، تحولی اساسی در ایران رخ داد. موارد زیر گویای این تحول و افزایش قدرت‌نرم جمهوری اسلامی ایران است:روژه گارودی که از اندیشمندان مسلمان اروپایی است و خود تحت‌تأثیر انقلاب اسلامی قرار گرفته، در خصوص قدرت‌نرم فرهنگی انقلاب اسلامی می‌گوید:
«انقلابی که به رهبری امام خمینی(رضوان الله علیه) روی داد، متعلق به تمدن بشری بود و به یک جامعه و ملت خاص اختصاص نداشت. این انقلاب، هم‌چون نهضت انبیا مختص همه‌ی انسان‌ها و همه‌ی جوامع است.»
– تعداد دانشگاه‌های کشور از سی دانشگاه در سال ۵۸ به بیش از ۱۲۰ دانشگاه جامع و بیش از سیصد واحد دانشگاه آزاد در سال ۱۳۸۹ افزایش پیدا کرده است.
– تعداد دانشجویان کشور از ۱۷۰هزار در سال ۵۸ به نزدیک چهار میلیون نفر در سال ۱۳۸۹ افزایش پیدا کرده است.
– تعداد اعضای هئیت علمی دانشگاه‌های کشور از ۴۰۰۰ نفر به بیش از ۵۵ هزار نفر افزایش یافته است.
– تعداد مقاله‌های بین‌المللی ایران از ۲۸ مقاله در سال ۵۸ به ۲۱ هزار مقاله فقط در شش ماهه‌ی اول سال ۱۳۸۹ افزایش پیدا کرده است.
مراکز پژوهشی و تحقیقاتی کشور نیز افزایش چشم‌گیری طی سالیان اخیر داشته و اکنون ایران اسلامی با سرعت زیادی در حال کم کردن فاصله‌ی علمی خود با کشورهای پیشرفته‌ی غربی است. چندی قبل، یک مؤسسه‌ی علم سنجی آمریکایی-کانادایی طی گزارشی، سرعت رشد علم در ایران را یازده برابر متوسط رشد علم در جهان ارزیابی کرد. پیشرفت‌های ایران در حوزه‌ی علم و فنون جدید، قدرت‌نرم جمهوری اسلامی ایران را افزایش داده است. ورود ایران به باشگاه هسته‌ای و باشگاه فضایی با وجود تمامی محدودیت‌ها و تحریم ها، برای بسیاری از صاحب‌نظران، غیرمنتظره و خیره‌کننده است.