امکان زیارت امام زمان / قطعیت امکان دیدار در روایات

با توجه به فراوانی و تعداد افرادی که در دوران غیبت صغرا و کبرای امام عصر(علیه السلام) آن حضرت را زیارت کرده‌اند، شکی نیست که دیدار امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) امری شدنی و ممکن است.

در این فراز، نظر برخی از علمای بزرگ شیعه را در این باره مورد توجه قرار می دهیم: مرحوم «سید مرتضی» در کتاب تنزیه الأنبیاء در جواب کسی که پرسید اگر امام غایب باشد و کسی نتواند به خدمت او برسد و از برکات وجودش بهره ببرد، پس چه فرقی بین وجود و عدم آن حضرت است، نوشته است: «اول چیزی که در پاسخ می گویم این که ما قطع نداریم که کسی خدمت او نرسد و آن حضرت را ملاقات نکند… این امری است که قطعی نشده… و نیز در جواب می توان گفت: هرگاه علت پنهان شدن امام، خوف از ظالمان و تقیه از معاندان باشد، این علت در حق موالیان و شیعیان زایل می گردد.» [۱]

عارف واله و بزرگ قرن اخیر، در پاسخی عارفانه به این سۆال که آیا دیدار امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در دوران غیبت امکان دارد، فرموده است: «وقتی خدا را می شود دید، امام را که مخلوق خداست، چگونه نمی شود دید؟» [۲]

و اینک پاسخ این پرسش را از زبان مبارک خود امام زمان(عج) جویا می شویم.

علامه حلی طی سفری از حله به کربلا، به محضر نورانی امام عصر می رسد، اما حضرت را نمی شناسد. در طول مسیر، عصا از دست علامه به زمین می افتد. امام زمان(عج) خم می شوند، عصای علامه را برمی دارند و به دست ایشان می دهند. در همین هنگام سۆالی در ذهن علمه القا می شود و از محضر امام(عج) می پرسد: در این عصر و زمان که دوره غیبت کبراست، آیا می توان حضرت صاحب الامر(عج) را ملاقات کرد؟ حضرت در پاسخ می فرمایند:

چگونه نمی توان و حال آن که دست او هم اکنون در دست توست؟!

به محض این که علامه این پاسخ را می شنود، بی اختیار خود را به زمین می اندازد تا پای مبارک حضرت را ببوسد که در این هنگام از کثرت شوق مدهوش می شود. [۳]

انواع دیدار

دیدار امام زمان(عج) در دوران غیبت برای همگان در یک سطح و مرتبه اتفاق نمی افتد، بلکه بر دو گونه تحقق می یابد: الف) عام (ملاقات بدون شناخت)، ب) دیدار خاص (ملاقات امام همراه با شناخت). ناگفته نماند که هرگونه دیدار خود دارای مراتب و درجاتی است که هر مرتبه ای بستگی تامی به شخص دیدارکننده و سطح کمالی او دارد.

الف) دیدار عام (ملاقات بدون شناخت):

امام زمان(عج) علاوه بر حضور روحانی در تمام عوالم، در سراسر اقطار عالم مادی نیز حضور جشمانی دارند؛ چنان که قطب عرفان ـ مولانا امیرالمۆمنین، علی(علیه السلام) ـ در این باره می فرماید:

صاحب این امر در میان آن ها راه می رود، در بازارهایشان رفت و آمد می کند، روی فرش هایشان گام برمی دارد، ولی او را نمی شناسند، مگر خداوند به او اجازه دهد تا خودش را به ایشان معرفی کند. [۴]

بدین سان غیبت امام زمان(عج) به معنای نفی دیدار آن حضرت نیست، بلکه می تواند به معنای نفی شناخت آن حضرت باشد. چه بسیار افرادی که در دوران غیبت آن حضرت به شرف دیدارش نایل می شوند، ولی او را نمی شناسند. چه بسیار افرادی که سلام جان فزای آن حضرتش را می شنوند و حتی به سلام حضرتش پاسخ می گویند اما صاحب سلام را نمی شناسند: «به پروردگار علی سوگند! حجت خدا در میان آنان است، در کوچه و بازار ایشان گام بر می دارد، بر خانه های آنان وارد می شود، در شرق و غرب عالم به سیاحت می پردازد. گفتار مردمان را می شنود، بر اجتماعات ایشان وارد می شود و سلام می دهد. او مردمان را می بیند در حالی که دیده نمی شود…» [۵]

شبیه همین گفتار از امام صادق(علیه السلام) به ما رسیده است که فرمود:

چگونه این امت انکار می کنند که خداوند بزرگ و عزیز با حجت خویش آن گونه رفتار می نماید که با یوسف رفتار کرد؟ (امام زمان(عج) به شکل ناشناس) در بازارهایشان حرکت می کند و بر فرش هایشان گام می نهد تا این که خداوند در این باره به او اجازه ظهور دهد. [۶]

چه بسیار مردمی که امام زمان(عج) را در طول مراسم حج دیده اند ولی نشناخته اند. چه بسیار افرادی که آن حضرت را به هنگام حضورش به یاد می آورند و می گویند به خدا سوگند او را بارها در مکان های متعدد دیده ایم، اما نشناخته ایم:

به خدا سوگند که صاحبین امر در مراسم حج هر سال حضور می یابد و یکایک مردمان را می بیند و می شناسد، مردم نیز آن حضرت را می بینند، ولی نمی شناسند.[۷]

از امام صادق(علیه السلام) نقل است که فرمود: «مردم امام خویش را نمی یابند. پس امام هنگام حج در مراسم حج حضور می یابد و ایشان را می بیند ولی آن ها وی را نمی بینند.»[۸]

دیدار خاص (ملاقات همراه با شناخت)

دانستیم که آن چه عموم مردمان در دوران غیبت امام عصر(عج) از آن محروم می مانند، شناخت آن حضرت است و نه دیدار او. [۹]

دلباختگانی چون سید عبدالکریم کفاش، چنان غرق عشق روی یار می گردند که امام عصر(عج) هر هفته به دیدارشان می آیند و ایشان را می نوازند، چرا که به اعتراف خودشان: اگر هفته ای بر من بگذرد و روی مولایم را نبینم، به خدا سوگند که جان می دهم. [۱۰]

«به پروردگار علی سوگند! حجت خدا در میان آنان است، در کوچه و بازار ایشان گام بر می دارد، بر خانه های آنان وارد می شود، در شرق و غرب عالم به سیاحت می پردازد. گفتار مردمان را می شنود، بر اجتماعات ایشان وارد می شود و سلام می دهد. او مردمان را می بیند در حالی که دیده نمی شود…»

عارفانی چون آیت حق سید علی آقای قاضی(ره)، چنان مست شهود و معرفت می گردند که به دیدار آن طلعت رشید بار می یابند و ناباوران را با این گفتار تأدیب می کنند: «کور است چشمی که صبح از خواب بیدار شود و در اولین نظر نگاهش به امام زمان(عج) نیفتد.» [۱۱]

با نگاهی گذرا به شرح حال کسانی که در طی دوران غیبت کبرای مولا امام زمان(علیه السلام)، سعادت شرفیابی به محضر مقدمش را یافته و یا از کرامات و عنایات حضرتش بهره مند گشته اند، می توان دریافت که دیدار امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) بیش از آن که به شخص، زمان یا مکانی خاص بستگی داشته باشد، به عوامل روحی و معنوی ویژه ای وابسته است که مهم ترین آن ها در حصول این توفیق الهی، توجه قلبی، مواظبت عملی، رعایت تقوا و استمرار بر گونه ای خاص از عبادت خداوند و اطاعت اولیائش بوده است. با این همه، نقش زمان های خاص چون شب های جمعه، نیمه شعبان، نیمه رجب و مکان هایی خاص چون مکه مکرمه، مدینه منوره، مسجد سهله، مسجد کوفه و مسجد جمکران را برای حصول دیدار خاص و ملاقات همراه با شناخت قائم آل محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) و بهره مندی از عنایات و الطاف ویژه آن حضرت، نباید نادیده گرفت.

آخرین تحلیل ما نکته ای عرفانی است، و آن این که، در واقع امام(عج) را هیچ کس به آن گونه که هست درک نمی کند زیرا او در قالبی نگنجد. مرحوم حاج آقا اسماعیل دولابی(ره) از این زاویه به این مسئله عالی نگریست که فرمود: «این که در روایت آمده است که هر کس ادعای مشاهده امام زمان(عج) را کرد تکذیبش کنید، به این معناست که آن چه دیده است فقط پرتو مختصری از امام زمان(عج) است و مطلب خیلی بالاتر از این است. از طرف دیگر کسی که چیزی را دید، نباید به دیگران بگوید. لذا ما وظیفه تکذیب داریم، گرچه ممکن است راست بگوید.»[۱۲]

پی نوشت:

۱. میرزا حسین نوری، نجم الثاقب: در احوال حضرت ولی عصر(ع)، ص۷۲۱.

۲. مهدی طیب، مصباح الهدی، ص۳۱۸.

۳. تنگابنی، میرزا محمد، قصص العلماء، ص۳۵۵ـ۳۶۴.

۴. مجلسی، همان، ج۵۲، ص۲۵۵.

۵ کلینی، الکافی، ج۸، کتاب الحجّه، ص۱۲۴، ح۸۸۵.

۶. مجلسی، همان.

۷. همان، ج۵۱، ص۳۵۰.

۸. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۸، ص۹۶، ج۹.

۹. مجلسی، همان، ج۵۲، ص۱۶۹.

۱۰. حسین گنجی، ارتباط معنوی با حضرت مهدی(ع)، ص۲۲.

۱۱. مهدی طیب، همان، ص۳۲۱.

۱۲.اهل بیت مشتاق دیدار مهدی (ع)مرتضی آقاتهرانی ، صفحه ۲۰