تحقیقی پیرامون همسر و فرزندان امام عصر(عجل الله تعالی فرجه)

با توجه به فلسفه غیبت و این که آن حضرت به شیوه ناشناس زندگی می کند و کسی ازمکان وی آگاه نیست، آیا ازدواج و فرزند داشتن آن حضرت، با این مسأله سازگار است؟

منابعی که در اختیار است، یا اشکال سندی دارند و یا ابهام دلالی و نظر قاطعی را ارائه نمی دهند. در این جا، سه احتمال وجود دارد:

۱) اساساً حضرت مهدی(عج) ازدواج نکرده است.

۲) ازدواج انجام گرفته، ولی اولاد ندارد.

۳) ازدواج کرده و دارای فرزندانی نیز هست.

اگر احتمال اول را بپذیریم، لازمه اش این است که امام معصوم(علیه السلام) یکی از سنّتهای مهم اسلامی را ترک کرده باشد و این با شان امام سازگار نیست. اما از طرفی دیگر چون مسائله غیبت، اهمّ است و ازدواج مهم، ترک ازدواج، با توجه به آن امر مهم تر، اشکالی را ایجاد نمی کند و گاهی برای مصلحت بالاتر، لازم و واجب نیز هست.

اما احتمال دوّم که اصل ازدواج را بپذیریم بدون داشتن اولاد، جمع می کند بین انجام سنت اسلامی و عدم انتشار مکان و موقعیت حضرت.

اما باز این اشکال باقی است که اگر قرار باشد، آن حضرت شخصی را به عنوان همسر برگزیند، یا باید بگوییم که عمر او نیز مانند عمر حضرت طولانی است که بر این امر دلیلی نداریم، یا این که بگوییم مدتی با حضرت زندگی کرده و از دنیا رفته است که در این صورت، حضرت به سنت حسنه ازدواج عمل کرده و پس از آن، تنها و بدون زن و فرزند زندگی را ادامه می دهد.

احتمال سوم آن است که آن حضرت ازدواج کرده و دارای اولاد نیز هست و اولاد آن حضرت نیز فرزندانی دارند و…

این مسأله، افزون بر آن که دلیل محکمی ندارد، اشکال اساسی آن این است که این همه اولاد و اعقاب، بالاخره روزی در جست و جوی اصل خویش می افتند و همین کنجکاوی و جست و جو، مسأله را به جایی باریک می کشاند که با فلسفه غیبت حضرت، نمی سازد.

اشکال اساسی آن این است که این همه اولاد و اعقاب، بالاخره روزی در جست و جوی اصل خویش می افتند و همین کنجکاوی و جست و جو، مسأله را به جایی باریک می کشاند که با فلسفه غیبت حضرت، نمی سازد

البته برخی خواسته اند از روایات و بعضی از ادعیه، بر این احتمال اقامه دلیل کنند که اشاره ای به ادله آنان می کنیم:

۱) مفضل بن عمر گوید از امام باقر(علیه السلام) شنیدم که فرمود: صاحب الزمان (عج) را دو غیبت است: یکی از آن دو، به اندازه ای طولانی شود که بعضی گویند آن حضرت از دنیا رفته و برخی گویند کشته شده است و بعضی نیز بر این باور باشند که جز اندکی از یاران بر امامت وی ماندگار نماندند و کسی هم از مکان و جایگاه زندگی آن حضرت، آگاه نیست نه از فرزندان و نه دیگری، جز آن کسی که امور وی را پی می گیرد. [۱]

استدلال برای اثبات زن و فرزند برای حضرت، به جمله اخیر روایت است: (ولا یطلع علی موضعه احد من ولده…).

اما این استدلال از چند جهت اشکال دارد:

الف. این روایت را نعمانی در کتاب غیبت خود، نقل کرده و به جای کلمه (ولد) کلمه (ولی) آورده است، به این شکل: (ولا یطلع علی موضعه احد من ولی و لاغیره) [۲] . بنابراین، اعتمادی بر آن روایت، با توجه به این نقل نیست. دست کم، با وجود این احتمال، استدلال تمام نیست.

ب. در روایت نیامده است که الآن امام زمان(عج) دارای زن و فرزند است و از این جهت، اجمال دارد. شاید به فرزندانی که بعداً در آستانه ظهور و یا بعد از آن به دنیا خواهند آمد اشاره داشته باشد.

ج. شاید از باب مبالغه در خفاء باشد. یعنی اگر بر فرض آن حضرت اولاد هم می داشت، از جایگاه و سرّ غیبت او، آگاه نمی شدند  [3] با این احتمال نیز، استدلال به روایت برای اثبات اولاد برای امام زمان(عج)، ناتمام است.

۲) دلیل دیگر بر اثبات فرزند برای حضرت، روایتی است که ابن طاووس از امام رضا(علیه السلام) نقل کرده است:

( … اللهم اعطه فی نفسه واهله وولده وذریّته وجمیع رعیّته ما تقرّ به عینه وتسرّ به نفسه … )[۴]

الها! مایه چشم روشنی و خوشحالی امام زمان(علیه السلام) را در او و خانواده و فرزندان و ذریّه و تمام پیروانش فراهم فرما.

به این روایت هم نمی توان استدلال کرد، چون:

الف. از جهت سند قابل اعتماد نیست.

ب. به زمان ولادت فرزندان اشاره ندارد که پیش از ظهور است یا بعد از آن. از این جهت مجمل است.

۳) روایت دیگری نیز ابن طاووس از امام رضا(علیه السلام) نقل کرده است که فرمود:

اللهم صل علی ولاه عهده والائئمه من ولده [۵] .

این روایت، بنا بر تصریح ابن طاووس، متن دیگری دارد به این شکل:

اللهم صل علی ولاه عهده و الائمه من بعده [۶] .

بنابراین، روشن نیست که مقصود فرزندان بعد از او مراد است، یا امامان پس از او. علاوه بر این که این دو روایت مربوط به بعد از ظهور حضرت است نه پیش از آن.

اگر قرار باشد، آن حضرت شخصی را به عنوان همسر برگزیند، یا باید بگوییم که عمر او نیز مانند عمر حضرت طولانی است که بر این امر دلیلی نداریم، یا این که بگوییم مدتی با حضرت زندگی کرده و از دنیا رفته است که در این صورت، حضرت به سنت حسنه ازدواج عمل کرده و پس از آن، تنها و بدون زن و فرزند زندگی را ادامه می دهد

۴) امام صادق می فرماید:

( … کائنی اری نزول القائم فی مسجد السهله بائهله وعیاله … )[۷]

این روایت نیز گذشته از ضعف سند، دلالتی بر اثبات فرزند برای امام زمان(عج) پیش از ظهور ندارد. بنابراین، این گونه از روایات که بدان اشارت کردیم، در حدی نیستند که وجود زن و فرزند را برای امام زمان(عج) پیش از ظهور اثبات کنند. از سوی دیگر، روایاتی داریم که با صراحت، وجود فرزند را از آن حضرت نفی می کند از آن جمله: مسعودی نقل می کند: علی بن حمزه، ابن سراج و ابن ابی سعید مکاری بر امام رضا(علیه السلام) وارد شدند، علی بن حمزه به حضرت عرض کرد: از پدرانت نقل کرده ایم که هیچ امامی از دنیا نمی رود، تا فرزندش را ببیند؟

امام رضا فرمود:

آیا در این حدیث، روایت کرده اید: مگر قائم [۸] .

برخی خواسته اند با تمسک به داستان (جزیره خضراء) بگویند که امام عصر(عج)، فرزندانی دارد و بر آن جزیره، زیر نظر وی، جامعه نمونه و تمام اعیار اسلامی را تشکیل داده اند [9] .

لکن با بررسیهای گسترده ای که انجام گرفته، جزیره خضراء، افسانه ای بیش نیست و هیچ واقعیت ندارد. [۱۰]

علامه مجلسی این داستان را جداگانه در نوادر بحار نقل کرده و می نویسد:

چون در کتابهای معتبر بر آن دست نیافتم، آن را در فصلی جداگانه آوردم [۱۱] .

شیخ آقا بزرگ تهرانی این داستان را داستانی تخیلی و رمانتیک شمرده است [۱۲] .

افزون بر این، داستان به گونه ای است که نمی توان آن را پذیرفت:

تناقضات فراوان، سخنان بی اساس و… در سلسله سند آن، افراد ناشناخته ای وجود دارند که نمی توان بر آنان اعتماد کرد [۱۳] . بنابراین، از این راه نمی توان زن و اولادی برای حضرت مهدی(عج) ثابت کرد.

پی نوشت:

[۱] کتاب الغیبه شیخ طوسی ۱۶۲

[۲] کتاب الغیبه نعمانی ۱۷۲.

[۳] تاریخ الغیبه الکبری محمد صدر: ج۶۵:۲ مکتبه الامام امیرالمۆمنین(ع) العامه اصفهان.

[۴] جمال الاسبوع ابن طاووس ۵۱۰: به نقل از (دراسه فی علامات الظهور والجزیره الخضراء) سید جعفر مرتضی عاملی:۲۶۰ نمونه.

[۵] جمال الاسبوع ابن طاووس ۵۱۰: به نقل از (دراسه فی علامات الظهور والجزیره الخضراء) سید جعفر مرتضی عاملی:۲۶۰ نمونه.

[۶] جمال الاسبوع ابن طاووس ۵۱۰: به نقل از (دراسه فی علامات الظهور والجزیره الخضراء) سید جعفر مرتضی عاملی:۲۶۰ نمونه.

[۷] بحار الانوار ج۳۱۷:۵۲.

[۸] اثبات الوصیّه مسعودی ۲۲۱.

[۹] نجم الثاقب یا زندگی مهدی موعود محدث نوری :۲۵۲ ـ ۲۶۰ جعفریو مشهد.

[۱۰] دراسه فی علامات الظهور و الجزیره الخضراء سید جعفر مرتضی عاملی: ۲۶۳.

[۱۱] بحار الانوار ج۵۲ ۱۵۹.

[۱۲] الذریعه الی تصانیف الشیعه شیخ آقا بزرگ تهرانی ج: ۵  ص: ۱۰۸ دارالاضواء بیروت (طبقات اعلام الشیعه) شیخ آقا بزرگ تهرانی قرن هشتم ۱۴۵.

[۱۳] دراسه فی علامات الظهور والجزیره الخضراء استاد جعفر مرتضی عاملی.