معصومیت مادر حضرت ولى عصر (عج) / مادران پیشوایان معصوم
بزرگ ترین فضیلت برای حضرت نرجس خاتون سلام‌الله‌علیها، مادر امام زمان علیه السلام بودن است، اگر ما از شخصیت و زندگانی این بانوی بزرگوار هیچ چیزی جز همین یک فضیلت ندانیم، کافی است که به عظمت و بزرگی شخصیت او آگاه گردیم.
مادر امام زمان علیه السلام بودن بیانگر آن است که آن بانو از شایستگی و لیاقتی برخوردار بود که از سوی خداوند برای پرورش چنین فرزندی انتخاب گردید، مادران پیشوایان معصوم علیهم السلام بر اساس آنچه در زیارت نامه هایشان می خوانیم، هرگز به گناه و ناپاکی آلوده نمی گردند و این بیانگر مرتبه ای از مقام عصمت و مصونیت برای آنان است.
آیا مادر حضرت ولى عصر (عج) معصوم هستند؟
از نگاه شیعه فقط انبیا و جانشینان آنها، دارای مقام عصمت مصطلح؛ یعنی منزه بودن از هر گونه سهو و نسیان و عصیان در کل عمر، در مراحل فهم و ابلاغ و اجرای وحى هستند و غیر از آن بزرگواران هیچ کس از چنین مقامی برخودار نیست. گر چه ممکن است برخى دیگر از انسانها نیز به مقام کمال انسانیت بار یافته و بهرهاى از ولایت الهى و عصمت نسبى برخوردار گردند. چنانچه برخى امام زادگان مثل حضرت زینب، على بن جعفر الصادق، حضرت معصومه (علیها السلام) و برخى علما ی وارسته بدین مقام بار یافتهاند.
از این رو غیر از حضرت زهرا (علیها السلام) که به عنوان “عترت و اهل بیت” معرفى شده اند، هیچ یک از مادران ائمه (علیهم السلام)، از مقام عصمت (به آن معناى عالى) برخوردار نبوده اند. به خصوص که برخى از ایشان کنیزکانى بودند که پس از اسارت، به جامعه ی اسلامى راه یافته و فیض راهیابى به بیت وحى و تطهیر در این بیوت و آمادگی برای حمل از معصوم (علیه السلام) و تولد معصومی دیگر را تحصیل نموده اند؛ یعنی در بخشى از عمر خود، مسلمان و چه بسا موحّد نبوده اند. از جمله این دسته – بنا به نقل تواریخ – مادر امام زمان (عج) است. پس ایشان معصوم به آن معناى مصطلح نبوده و مقام ایشان همسان مقام اهل بیت (علیهم السلام) نیست، لیکن در خانه ی امام، طهارت و قابلیت لازم براى تولد منجى بشریت (عج) یافته اند و در ایام بارورى و حمل و شیردهى و تربیت موعود بشریت از کمال خلوص و طهارت برخوردار بوده اند.
نتیجه این که والده ی حضرت حجت (عج) به آن معنایى که در ۱۴ معصوم (علیهم السلام) مصطلح است، معصوم نبوده، لکن پس از ورود به خانه ی معصوم (امام حسن عسکرى) از عصمت نسبى برخوردار گشته اند، تا قابلیت حمل معصوم (عج) و شیردهى و کفالت او را از آنِ خود نموده و بر سایر زنان شرافت یافته اند و براى ائمه (علیهم السلام) و شیعیان از احترام و جایگاه ویژهاى برخوردارند
شرح بیشتر پاسخ:
“عصمت” در لغت به معناى مصون و محفوظ بودن و در اصطلاح به معناى مصون و محفوظ بودن از خطا و لغزش و گناه است. این مصونیت از خطا و عصیان دو گونه فرض است.
الف: مصونیت و معصومیت کلى، در تمامى ادوار عمر (از بد و تولد تا آخر) از تمامى سهو و نسیان و عصیان و خطا در فراگیرى و تعلیم و اجرا ی دین الهى. این امر تنها در انبیا و ائمه (علیهم السلام) تحقق یافته و بر تحقق آن در دیگران، (غیر از مَلَک)، دلیلى نداریم. ( مصباح یزدى، محمد تقى، معارف قرآن (راه و راهنماشناسى)، ج ۴ و ۵، ص ۲۱۲ – ۱۴۷)
ب: اما عصمت نسبى، قابل شدت و ضعف و در افراد مختلف، متفاوت و متغیّر است و در امور دین چه بسا پس از تلاشها و ریاضت ها و تهجدهاى عدیده تا حدودى فراهم و به واسطه ی همانها حفظ میگردد، بدون این که تضمینى براى حفظ آن تا آخر عمر باشد. از این رو عصمت نسبى را با توجه به شدت و ضعف آن مىتوان به سایرین نیز نسبت داد. از این حالت در افراد عادى با عنوان “ملکه ی عدالت” یاد مىشود؛ یعنى شخص به گونهاى است که لغزش عمدى و کبیره از او دیده نمىشود.
شیعه براى هیچ کس جز انبیا (علیهم السلام) و اهل بیت عصمت و طهارت (حضرت زهرا و ۱۲ امام) عصمت کلیه را قایل نیست. در عین این که کمال احترام را براى امام زادگان و وابستگان به آن بزرگواران و نیز علمای وارسته و فاضل قایل است و هیچ نسبت گناه یا کار ناپسندى را نسبت به آنان روا نمیدارد.
پس نفى عصمت کلیه از سایرین، به معناى نسبت گناه یا تهمت به ایشان نیست.
در مورد مادران ائمه (علیهم السلام) و خواهران و سایر برادران ایشان نیز چنین است؛ یعنى عصمت به آن معناى عالى، به آنها نسبت داده نمىشود، چنان چه نسبت دادن عصیان و طغیان نیز به ایشان مطرود است. در مورد مادران ائمه (علیهم السلام) از جمله مادر امام زمان (عج)، همین امر جریان دارد؛ زیرا بنا به نقل تواریخ، ایشان امهاى (کنیزی) بودند که بنا به نقلى: “ملیکه (صیقل) دختر یشوعا فرزند قیصر روم و مادرش از نوادگان شمعون بن حمون بن صفا، وصى عیسى (علیه السلام) بوده و به عنوان اسیر، توسط امام هادى (علیه السلام) براى امام حسن عسکرى (علیه السلام) خریدارى گردیده است.” و بنا به نقلى دیگر: “کنیزکى در منزل حکیمه بنت على الهادى (علیه السلام) بوده که توسط این خواهر به برادرش بخشیده شده است.” و به هر حال بخشى از عمر خویش را مسلمان نبوده و پس از اسارت و ورود به بیت وحى مسلمان شده و تربیت اسلامى یافته و از ارجاس شرک تطهیر گشته و شایستگى همسرى معصوم (علیهم السلام) و باردارى و تولد معصومى دگر را یافته اند. چنان چه سرنوشت برخى دیگر از مادران ائمه (علیهم السلام) نیز چنین است.
شیعه براى هیچ کس جز انبیا (علیهم السلام) و اهل بین عصمت و طهارت (حضرت زهرا و ۱۲ امام) عصمت کلیه را قایل نیست. در عین این که کمال احترام را براى امام زادگان و وابستگان به آن بزرگواران و نیز علمای وارسته و فاضل قایل است و هیچ نسبت گناه یا کار ناپسندى را نسبت به آنان روا نمىدارد
در عین حال شکى نیست که مادر معصوم بودن، لیاقت و شایستگى وافرى را طالب و خود امتیازى والاست. بلکه طهارت رحم مادران، یکى از امتیازات ائمه (علیهم السلام) محسوب مىگردد. از این رو در زیارت معصومین (علیهم السلام) شهادت مىدهیم که: “خداوند شما را با عنایت خود از اصلاب مطهر منتقل نمود و از ارحام مطهرات پدید آورد به گونهاى که پلیدىهاى جاهلیت و فتنه هاى خودپرستى شما را آلوده نکرد. شما پاک و منزهید، منشأ شما (پدران و مادران شما) نیز پاک و منزهند…” ( قمى، شیخ عباس، مفاتیح الجنان) در زیارتنامه ی مخصوص به ایشان (علیهاالسلام) در سامرا نیز چنین آمده است:
سلام بر مادر امام و به ودیعت گیرنده ی اسرار الهى و حمل کننده شریف ترین انسانها، سلام بر تو اى راستگوى مورد رضایت… سلام بر تو اى پاکیزه ی پرهیزگار… من شهادت مىدهم که تو کفالت امام مهدى (عج) را به خوبى انجام داده و امانت را ادا نمودهاى… پس خدا از تو خشنود باشد تو را راضى نماید و بهشت را منزل و جایگاه تو نماید، پس این عطایا و اولیتها که خدا به تو عنایت نموده، گواراى وجود باشد.”
نتیجه این که والده ی حضرت حجت (عج) به آن معنایى که در ۱۴ معصوم (علیهم السلام) مصطلح است، معصوم نبوده، لکن پس از ورود به خانه ی معصوم (امام حسن عسکرى) از عصمت نسبى برخوردار گشته اند، تا قابلیت حمل معصوم (عج) و شیردهى و کفالت او را از آنِ خود نموده و بر سایر زنان شرافت یافته اند و براى ائمه (علیهم السلام) و شیعیان از احترام و جایگاه ویژهاى برخوردارند.