واجبات یا مستحبات اولویت با کدام است؟
درک تفاوت واجبات و مستحبات، سنگ بنای اصلی در سبک زندگی اسلامی است. شناخت صحیح واجبات و مستحبات و اولویت‌بندی آن‌ها، نقشه راهی برای جلوگیری از حسرت و رسیدن به سعادت ابدی است. این اصل به ما می‌آموزد که کدام اعمال ستون‌های دین و کدام یک تزئینات کمال‌بخش آن هستند و چگونه می‌توان کارنامه‌ای درخشان برای خود رقم زد.
به گزارش ثریا درک تفاوت واجبات و مستحبات، سنگ بنای اصلی در سبک زندگی اسلامی است. شناخت صحیح واجبات و مستحبات و اولویت‌بندی آن‌ها، نقشه راهی برای جلوگیری از حسرت و رسیدن به سعادت ابدی است. این اصل به ما می‌آموزد که کدام اعمال ستون‌های دین و کدام یک تزئینات کمال‌بخش آن هستند و چگونه می‌توان کارنامه‌ای درخشان برای خود رقم زد.
واجبات؛ ستون‌های فرو نریختنی خیمه دین
در فقه اسلامی، اعمال دینی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند. واجبات، پایه‌هایی هستند که ترک آن‌ها گناه کبیره محسوب شده و ایمان فرد را به خطر می‌اندازد. اعمالی چون نمازهای روزانه، روزه ماه رمضان، ادای خمس و زکات و رعایت حقوق مردم (حق‌الناس)، ستون‌های اصلی خیمه دین هستند که بدون آن‌ها، هیچ بنای معنوی دیگری استوار نخواهد ماند.
در مقابل، مستحبات اعمالی هستند که انجامشان ثواب دارد اما ترکشان عقاب ندارد؛ مانند نمازهای نافله، قرائت قرآن و صدقه دادن. این اعمال به منزله تزئینات و چراغ‌هایی هستند که به زندگی معنوی عمق و زیبایی می‌بخشند، اما ارزش آن‌ها همواره در گروی پابرجایی ستون‌های واجبات است.
اولویت قطعی واجبات؛ اصلی فراموش شده
مهم‌ترین اصل در این زمینه، اولویت مطلق واجبات بر مستحبات است. هیچ عمل مستحبی نمی‌تواند جایگزین یک واجب یا مجوزی برای ترک آن باشد. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «هیچ عملی نزد خدا محبوب‌تر از انجام واجبات و پرهیز از گناهان نیست.» این بدان معناست که پرداختن به مستحبات در حالی که در ادای واجبات کوتاهی می‌شود، مانند کسی است که به تزئین خانه‌ای می‌پردازد که ستون‌هایش در حال فروریختن است.
مصطفی شاهرضایی، عضو هیئت علمی دانشگاه و پژوهشگر قرآنی، با تأکید بر این موضوع می‌گوید: «در امتحان زندگی، باید فهمید کدام سؤال‌ها ضریب بالاتری دارند. واجبات همان اعمالی هستند که پایه‌اند و اگر نباشند، مستحبات بر آن‌ها سوار نمی‌شوند. اگر انسانی نماز نخواند اما روزه مستحبی بگیرد، عباداتش بر زمین فرو می‌ریزد.»
زمان‌شناسی؛ شرط قبولی اعمال نیک
این پژوهشگر قرآنی به عنصر «زمان» به عنوان یک اصل کلیدی اشاره کرده و می‌افزاید: «برخی کارها اگر دیر انجام شود، از اثر می‌افتد. این را باید از عاشورا یاد گرفت؛ یاری امام، در عصر عاشورا معنایی ندارد.» گاهی یک عمل خیر کوچک در زمان درست، وزنی دارد که هزاران عبادت بی‌موقع ندارد و یک تأخیر، می‌تواند رشته‌ای از خیرات را نابود کند.
قرآن کریم نیز نسبت به کسانی که تلاش می‌کنند اما راه را اشتباه می‌روند هشدار داده و آن‌ها را «زیانکارترین مردم» (کهف، ۱۰۳-۱۰۴) می‌خواند. این هشدار، تأکیدی بر اهمیت آگاهی در کنار عمل است. از سوی دیگر، قرآن مؤمنان را به شتاب در کارهای خیر فرا می‌خواند: «إِنَّهُمْ کَانُوا یُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ» (انبیا، ۹۰).
کارنامه ابدی؛ حاصل یک عمر اولویت‌بندی
در نهایت، سبک زندگی اسلامی بر پایه تعادل و اولویت‌شناسی بنا شده است. هر لحظه از زندگی فرصتی است که در کارنامه ابدی انسان ثبت می‌شود. فهم درست نقشه راه الهی و تقدم بخشیدن به واجبات فردی و اجتماعی، به‌ویژه حقوق الناس، کلید دستیابی به سعادت و جلوگیری از «حبط عمل» یا سوخته شدن اعمال نیک است.
خوشا به حال کسی که در روز حساب، با کارنامه‌ای درخشان از دست راست، با شوق فریاد برآورد: «هَاؤُمُ اقْرَؤُوا کِتَابِیَهْ» (بگیرید و کارنامه مرا بخوانید!). این سرانجام نیکو، پاداش کسانی است که با هوشمندی، ستون‌های زندگی خود را محکم ساختند و سپس آن را با نور مستحبات آراستند.