اردوغان مهیای رویارویی با اسرائیل می‌شود؟
رئیس‌جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان در سخنرانی‌ای در اوایل ماه جاری اعلام کرد: «هدف ما ترکیه‌ای بزرگ و قدرتمند است. مأموریت ما ساخت قرن ترکیه با تمام شکوه آن است.
قطب‌نمای ما، ارزش‌های کهنی هستند که ما را شکل داده‌اند». در واقع، اردوغان با این سخنان قدرت‌های دیگر خاورمیانه – یعنی عربستان سعودی، ایران و اسرائیل – را به هم‌آوردطلبی می‌خواند.
مخالفت دیرینه با اسرائیل
به نوشته نشنال اینترست، این مسیر مدت‌هاست در حال شکل‌گیری است. مخالفت اردوغان با اسرائیل ریشه‌دار است؛ از زمانی که او در جوانی عضو شاخه جوانان حزب اسلام‌گرای نجات ملی (MSP) به رهبری نجم‌الدین اربکان، پدر اسلام سیاسی ترکیه بود. اردوغان همچنین نویسنده، کارگردان و بازیگر نمایشی به نام «ماس-کوم-یه» (ماسون-کمونیست-یهودی) بود. حمایت اردوغان از حماس، که او آن را «نه سازمانی تروریستی، بلکه گروهی برای رهایی و مجاهدانی که در حال دفاع از سرزمین و مردم خود هستند» می‌داند، به دعوت رسمی او از خالد مشعل، رهبر حماس، برای سفر به آنکارا در سال ۲۰۰۶ برمی‌گردد.
اردوغان اعتراضات پارک گزی در سال ۲۰۱۳ را، که نخستین تهدید جدی علیه حکومت او بود، به «لابی نرخ بهره» نسبت داد. حتی دادگاهی در ترکیه عثمان کاوالا، فعال مدنی و عضو مؤسس بنیاد جامعه باز در ترکیه (وابسته به جورج سوروس، یهودی مشهور مجارستانی) را به حبس ابد محکوم کرد و او را مسئول پشت پرده این اعتراضات دانست.
اردوغان در مستندی دو ساعته با عنوان «مغز متفکر» که در سال ۲۰۱۵ از یک شبکه حامی دولت پخش شد، حضور دارد؛ این مستند مدعی است که یک مغز متفکر با منشأ اسرائیلی برای سلطه بر جهان برنامه‌ریزی می‌کند. ویدیویی چهار دقیقه‌ای با عنوان «سیب سرخ» که در سال ۲۰۲۰ توسط اداره ارتباطات ریاست‌جمهوری ترکیه منتشر شد، اهداف آشکار ترکیه را به نمایش می‌گذارد. در این ویدیو، اردوغان آیات ابتدایی سوره فتح را تلاوت می‌کند و ویدیو با نمایی از مسجدالاقصی – که اردوغان وعده داده آن را از دست اسرائیل «آزاد» خواهد کرد – به پایان می‌رسد.
در پایان مارس ۲۰۲۵ و در خطبه عید فطر در مسجد چاملیجا – بزرگ‌ترین مسجد ترکیه که توسط حزب عدالت و توسعه ساخته شده – اردوغان خطاب به نمازگزاران گفت: «خداوند اسرائیل صهیونیست را نابود و ویران کند».
تقویت بی‌وقفه قدرت نظامی
همان‌طور که پل ایدون، تحلیل‌گر حوزه دفاعی، می‌نویسد، در حالی که ایران و اسرائیل درگیر جنگ دوازده‌روزه بودند، رجب طیب اردوغان بی‌وقفه به تقویت قابل‌توجه نیروهای مسلح ترکیه ادامه می‌داد.
اصلی آیدین‌تاش‌باش، مدیر پروژه ترکیه در اندیشکده بروکینگز، معتقدست که ترکیه و اسرائیل در حال حرکت به سوی تقابل قرار دارند؛ چرا که هم‌زمام با این‌که دولت اردوغان بر لحن اسلام‌گرای سُنی و ملی‌گرای خود می‌افزاید، اسرائیل به دنبال تثبیت سلطه نظامی در لبنان، غزه و سوریه است.
همه این‌ها در حالی است که نقش ایالات متحده در منطقه نیز تضعیف شده است؛ هم به دلیل خروج از توافق هسته‌ای برجام و هم به واسطه حملات هوایی به تأسیسات هسته‌ای ایران. همچنین این پرسش مطرح است که آیا آمریکا آماده کنار گذاشتن حمایت خود از متحدان کُرد در شمال سوریه هست یا نه.
شش سال پیش، اردوغان در جمع افسران یک آکادمی نظامی در آنکارا گفته بود: «اگر قدرت نظامی، سیاسی و اقتصادی کافی نداشته باشید، باید بدانید که هیچ‌کس شما را جدی نخواهد گرفت». با توجه به روند فعلی مسلح‌شدن ترکیه، دلایل زیادی برای جدی گرفتن این سخن وجود دارد.
در سال جاری، شاخص «قدرت آتش جهانی» ترکیه را در میان ده قدرت نظامی برتر جهان در جایگاه نهم قرار داده است. همچنین، نشریه فایننشال تایمز در یک گزارش نظامی، ترکیه را عنصری حیاتی برای امنیت اروپا توصیف کرده است. ترکیه نیز در بهره‌برداری از این فرصت تعلل نمی‌کند و پیگیر دو توافق دفاعی کلیدی است؛ تولید مشترک سامانه پدافندی SAMP/T با فرانسه و آلمان و خرید جنگنده‌های یوروفایتر تایفون.
حضور در ساختار امنیتی اروپا
برای دستیابی به توافق اول، اردوغان تلاش کرده است تا بر مخالفت‌های امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، فائق آید؛ مخالفت‌هایی که ناشی از تنش‌های ترکیه با یونان و قبرس در شرق مدیترانه است.
به نظر می‌رسد که آلمان از مواضع پیشین خود در مخالفت با فروش جنگنده‌های یوروفایتر عقب‌نشینی کرده است. بریتانیا نیز، که پس از برگزیت به‌دنبال توافق تجارت آزاد با ترکیه است، آمادگی دارد بُعد راهبردی این معامله را تقویت کند. در حالی که ابتکار نخست‌وزیر بریتانیا، کی‌یر استارمر، برای تشکیل یک نیروی حافظ صلح داوطلبانه برای اوکراین بی‌نتیجه مانده، هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه اعلام کرده که آنکارا خواهان حضور در ساختار امنیتی اروپا است.
در ماه مارس، اتحادیه اروپا طرحی به نام «آمادگی ۲۰۳۰» را معرفی کرد. بر اساس این طرح، بودجه دفاعی اروپا نزدیک به ۶۵۰ میلیارد یورو افزایش می‌یابد و ۱۵۰ میلیارد یورو وام اضافی برای آن تأمین می‌شود. طرح دفاعی جدید این امکان را می‌دهد که کشورهای ثالث، از جمله ترکیه به‌عنوان کشور نامزد عضویت، در تأمین مالی مشترک پروژه‌های دفاعی شرکت کنند – موضوعی که با توجه به رشد فزاینده صنعت دفاعی ترکیه، مورد توجه جدی آنکاراست.
با این حال، دو شرط اساسی برای مشارکت کشورهای ثالث در طرح‌های دفاعی اروپا وجود دارد. نخست، هیچ کشوری نباید منافع اتحادیه اروپا یا هیچ‌یک از کشورهای عضو را تهدید کند و دوم، پذیرش عضویت آن کشور نیاز به موافقت اجماعی تمامی اعضای اتحادیه دارد.
یونان اعلام کرده است که برای موافقت با پیوستن ترکیه، آنکارا باید تهدید به جنگی را که بیش از ۳۰ سال است علیه یونان مطرح می‌کند، به‌طور رسمی کنار بگذارد. با این حال، یاسار گولر، وزیر دفاع ترکیه این خواسته را رد کرده و آن را «کشاندن مناقشات دوجانبه به بسترهای چندجانبه» توصیف کرده است.
گذشته از تلاش ترکیه برای خرید ۴۰ فروند جنگنده اف-۱۶ از آمریکا – با وجود تحریم‌های قانون کاستا – آنکارا همچنان امیدوار است به برنامه ساخت جنگنده‌های اف-۳۵ بازگردد. تام باراک، سفیر آمریکا در ترکیه، احتمال حل این مسئله تا پایان سال جاری میلادی را مطرح کرده است.
در کنار ناو هواپیمابر تی‌سی‌جی آنادولو که اکنون به‌طور رسمی وارد ناوگان دریایی ترکیه شده، آنکارا با همکاری اسپانیا در حال ساخت دومین ناو هواپیمابر خود است. با در نظر گرفتن استراتژی گسترده دریایی ترکیه تحت عنوان «میهن آبی» (Mavi Vatan)، این روند برای یونان و قبرس چندان نویدبخش نیست.
با این حال، به نظر می‌رسد اروپا آماده است امنیت را بر اصول اولویت دهد، هرچند تردیدهای موجهی در این باره وجود دارد که ترکیه واقعاً در کدام سوی این معادله ایستاده است.