تیغ «برندبازی» بر گلوی محصولات داخلی
این روزها برندبازی و استفاده از محصولات خارجی به‌شدت در جامعه فراگیر شده. پدیده‌ای که نشان از خلأ فرهنگی استفاده از تولیدات داخل دارد و تهدیدی جدی برای فرهنگ و اقتصاد کشور به شمار می‌رود.
آلودگی برخی از محصولات خارجی که اتفاقاً طرف‌داران بسیاری هم در دنیا از جمله ایران دارند، هشداری جدی برای همه کسانی است که با سرکوب محصولات باکیفیت داخلی، علاقه خاصی به استفاده از انواع محصولات مشابه وارداتی نشان می‌دهند و اصطلاحاً «خارجی بازی و برندبازی» را بخشی از کلاس کاری زندگی‌شان می‌دانند و معمولاً سلامت این محصولات، آخرین چیزی است که برایشان در اولویت قرار می‌گیرد؛ دیدگاهی که اگر نگوییم به فرهنگی عمومی تبدیل شده اما طیف وسیعی از جامعه را در برمی‌گیرد و بدون شک تبعات بزرگی برای جامعه به همراه دارد.
شاید تا چند دهه قبل، کشورمان در تولید برخی محصولات، ضعف‌هایی داشت و به‌ناچار مجبور بودیم از نمونه‌های مشابه خارجی استفاده کنیم اما طی یکی دو دهه اخیر به‌قدری در بخش فناوری و تولید از جمله مواد خوراکی جهش داشته‌ایم که امروز تقریباً از واردات انواع بسیاری محصولات خارجی بی‌نیاز هستیم و اقسام خوراکی‌ها با بالاترین سطح ایمنی و سلامت ممکن در اختیارمان قرار دارد، اما بااین‌حال شماری از مردم حالا دیگر نه از سر کمبود، بلکه به سبب یک خلأ فرهنگی، همچنان نسبت به استفاده از محصولات خارجی اصرار دارند و اگر در یخچال‌ها و قفسه‌های آشپزخانه‌شان، نشانی از انواع نوشیدنی‌ها، شکلات، روغن‌ها، ترشیجات و خلاصه انواع دیگر محصولات خارجی با آن برند و نوشته‌های خارجی چشم پرکنش نباشد، انگار در زندگی، چند قدم از اطرافیان خود عقب مانده و از ارزش‌هایشان کم شده است!
بنابراین حاضرند بابت یک محصول خارجی که حتی گاها کیفیت آن چندین درجه از نمونه داخلی پایین‌تر است، پول بسیار بیشتری پرداخت کنند اما برای اصلاح نوع تفکر خود قدمی برندارند که طبیعتا این خلا فرهنگی، فشارهای خودخواسته اقتصادی را به آن‌ها تحمیل می‌کند.
در همین راستا سمیرا سلطان کارشناس جامعه شناسی، ضعف‌های شخصیتی از جمله عزت نفس را بخشی از خلاهای این افراد دانسته وتوضیح می‌دهد: «علاقه به استفاده از محصولات خارجی و یا برندها خیلی اوقات اصلا به خاطر کیفیت آن محصولات نیست و تمایل به تجمل گرایی منجر به این اتفاق می‌شود. درواقع خیلی‌ها دوست دارند از این طریق دیده شده و تایید دیگران را داشته باشند، زیرا متاسفانه در جامعه امروز، استفاده از برندها و اجناس خارجی به عنوان معیار سنجش شخصیت افراد رواج پیداکرده و همین نیز آسیب‌های مختلفی به همراه دارد، اما اگر استفاده از کالای ایرانی به یک ارزش تبدیل شود که اصلاً هم کار آسانی نیست و طرح‌ها و اقدامات فرهنگی گسترده‌ای را می‌طلبد، آن وقت است که فرهنگ استفاده از تولیدات داخلی در بین همه‌جا می‌افتد و تمایل به برندبازی باانگیزه دیده‌شدن رنگ می‌بازد.»
باید فرهنگ مصرف تولید داخلی در ذهن مردم جا بیفتد
فرهنگ استفاده از تولید داخل از مباحثی است که نه صرفاً به سبب دستاوردهای اقتصادی بلکه به سبب حفاظت از ارزش‌های فرهنگی غالب بر جامعه، توصیه می‌شود و اتفاقاً همواره نیز توسط رهبر انقلاب آسیب‌شناسی شده و ارتقا آن، مورد تأکید ایشان بوده، به‌طوری‌که رهبر انقلاب به طور مکرر در بیانات مختلف به آن اشاره کرده‌اند. مثلاً در بیاناتی در خصوص فرهنگ استفاده از محصولات خارجی و ریشه و علل آن فرموده‌اند: «در کشور ما متأسفانه فرهنگِ کاملاً منحرفی از گذشته پایه‌گذاری شده که هنوز آثارش از بین نرفته؛ متأسفانه این فرهنگ ریشه‌کن نشده و وجود دارد؛ این به دلیل نبود خودباوری است. اینکه شما ملاحظه می‌کنید فلان مارکِ جنس خارجی پول بیشتری طلب می‌کند، اما طرف‌دار بیشتری هم در بین یک طبقه‌ای دارد، درحالی‌که جنس مشابه داخلی گاهی کیفیتش بهتر از آن است، به‌خاطر همین نگاه است؛ این یک بیماری است، این یک آفت است.»
ایشان همچنین در سخنان دیگری با انتقاد نسبت به استفاده از محصولات خارجی این چنین گفته‌اند: «دستگاه‌های حاکمیتی سعی کنند هیچ تولید غیرایرانی را مصرف نکنند؛ همت را بر این بگمارند. آحاد مردم هم مصرف تولید داخلی را بر مصرف کالاهایی با مارک‌های معروف خارجی که بعضی فقط برای نام و نشان، برای پزدادن، برای خودنمائی کردن، در زمینه‌های مختلف دنبال مارک‌های خارجی می‌روند، ترجیح بدهند. خود مردم راه مصرف کالاهای خارجی را ببندند. اگر بخواهیم مصرف تولیدات داخلی به معنای واقعی کلمه تحقّق پیدا کند، باید فرهنگ [مصرف] تولید داخلی در ذهن مردم جا بیفتد؛ اگر بخواهیم مردم اسراف نکنند، بایستی این باور مردم بشود؛ این یعنی فرهنگ…» در واقع تمام این سخنان به‌روشنی هرچه تمام اهمیت ارتقا فرهنگ استفاده از کالای ایرانی را نشان می‌دهد که باید به شکل ویژه موردتوجه قرار گیرد.
فرهنگ و اقتصاد، قربانیان اصلی محصولات خارجی
طبیعتاً استفاده از محصولات داخلی اثرات مثبت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را به همراه دارد و تلاش برای نهادینه‌کردن این فرهنگ بسیار حائز اهمیت است. بدیعی است که ورود محسوس محصولات خارجی، اثری مستقیم بر تهاجم فرهنگی و چرخه تولیدات داخلی می‌گذارد و گاهی آن‌قدر قدرتمند عمل می‌کند که نبض فرهنگ و بازار کشور را در دست می‌گیرد و همین نفوذ تعیین می‌کند که مردم یک جامعه، چه بخورند، چه بپوشند و از چه تولیدکننده‌ای خرید کنند و این یعنی غلبه فرهنگ وارداتی بر فرهنگ مورد انتظار کشوری ایرانی- اسلامی و همچنین آسیب‌هایی که دامن تولیدکننده و در نتیجه اقتصاد کشور را می‌گیرد. در همین راستا رهبر انقلاب نیز همواره نسبت به این مباحث و اثرات سوء کالای خارجی بر فرهنگ و اقتصاد کشور تأکید داشته‌اند. مثلاً در جایی فرموده‌اند: «عزیزان من! شما وقتی که یک جنس داخلی را خرید می‌کنید به‌جای جنس تولید خارجی، هم به همین اندازه کار و اشتغال ایجاد کرده‌اید، هم کارگر ایرانی را وادار کرده‌اید به اینکه ابتکار خودش را بیاورد میدان؛ جنس داخلی که مصرف شد، آن کنندهٔ کار، ابتکاراتی دارد، این ابتکارات را روزبه‌روز افزایش خواهد داد؛ شما وقتی که جنس داخلی مصرف می‌کنید، ثروت ملّی را افزایش داده‌اید.»
تولیدکنندگان هم مسئولیت‌هایی دارند
حالا با تمام این تفاسیر و با علم اینکه استفاده بی‌حساب‌وکتاب از محصولات خارجی می‌تواند چه تبعاتی به همراه داشته و چطور فرهنگ و اقتصاد یک جامعه را نشانه بگیرد، باید به این نکته نیز اشاره کنیم که تولیدکنندگان نقش مهمی در ارتقا فرهنگ استفاده از تولید داخل ایفا می‌کنند، زیرا هرچقدر کیفیت، تنوع و قیمت محصولات داخلی قابلیت بیشتری برای رقابت با محصولات خارجی داشته باشد، طبیعتاً استقبال از محصول داخلی نیز بیشتر می‌شود. چه بسا که طی سال‌های اخیر بسیاری از انواع خوراکی‌ها، پوشاک، لوازم‌خانگی و… در فضایی رقابتی با محصولات خارجی توانسته‌اند، جای خود را در میان مردم بازکرده و بیش از پیش نمونه‌های خارجی را کنار بزنند، بنابراین برای جاانداختن این فرهنگ عمومی با اثرات گسترده آن، به همان اندازه که نهادهای فرهنگی مسئولیت دارند، مسئولیت‌هایی نیز برعهده تولیدکنندگان است تا با تولیداتی درخور و امتیازاتی انگیزشی به‌ویژه صرفه اقتصادی بتوانند مردم حتی برندبازها را به خرید کالای ایرانی ترغیب کنند. در حال حاضر بسیاری از محصولات ایرانی علاوه بر کیفیت و قیمت، به لطف بسته‌بندی‌های شکیل از محصولات خارجی پیشی گرفته‌اند که مجموع این اقدامات متناسب باسلیقه مشتری می‌تواند پلی باشد برای ارتقا فرهنگ خرید کالای ایرانی و از میدان به‌درکردن برندهایی که نفس تولیدکنندگان داخلی را بند آورده‌اند.