چگونه باور کنیم که قرآن کلام خداوند است؟
در پاسخ به سوال چگونه می توان برای یک شخص عادی در عصرحاضر اثبات کرد که قرآن از جانب خدا نازل شده است، علما اینطور پاسخ میدهند که:
1- از سوی خدا بودن آیات نازل شده بر پیامبر (ص)، به واسطه اثبات معجزه بودن آن صورت می گیرد و حقیقت معجزه این است که مدّعی نبوت، عمل خارق العاده ای را انجام دهد و دیگران را برای انجام همانند آن دعوت کند. اما از آوردن مانند آن عاجز و ناتوان باشند.(آیت الله سبحانی، الإلهیات علی هدی الکتاب و السنه و العقل، قم، المرکز العالمی للدراسات الإسلامیه، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص ۶۹)
2- قیود و شرایط مذکور در قرآن مجید دیده می شود، یعنی پیامبر اسلام (ص) با معجزه قرآن ادعای نبوت کرد و مردم را به هماوردی (تحدّی) فرا خواند تا جایی که حاضر شد کافران تنها یک سوره بیاورند و از تمام جهانیان برای ساختن سوره کمک بگیرند. (بقره (۲) آیه ۲۳)
دقت در اعجاز قرآن، دلیل اثبات آن است
توجه بر إعجاز قرآن عاملی است تا هر انسانی به حقیقی بودن آن پی ببرد؛ اعجازی که مهمترین آنها به شرح زیر است:
اعجاز محتوایی
یکی دیگر از جلوه‌های اعجاز قرآن، خالی بودن آن از عیوب، تناقضات و اختلافات است، در حالی که ویژگی آثار بشری معمولاً شامل نواقص، عیب‌ها و تضادها می‌باشد.
انسان در طول زندگی خود در حال تکامل است و تحت تأثیر شرایط متنوعی قرار دارد. هر گام از این تکامل نیازمند تغییر و تحول‌های مختلف است. به همین دلیل، نویسندگان، شاعران و هنرمندان به طور مستمر آثار خود را مورد بازنگری، نقد و اصلاح قرار میدهند و در پی بهبود و تکامل آنها هستند.
آناتول فرانس، نویسنده بزرگ فرانسوی گاهی هنگام پیرایش، هفت بار یک جمله را تغییر میداده است و تولستوی نویسنده روسی، کتاب «جنگ و صلح» را بیست بار بازنویسی کرده. (عرفان، حسن، اعجاز در قرآن کریم، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، ۱۳۷۹، ص ۱۱۳)
با این حال، قرآن که در طول بیست و سه سال نازل شده است، به رغم شرایط کاملاً متضاد حاکم بر مسلمانان در این مدت، گاهی در ضعف و گاهی در قدرت، گاهی در صلح و گاهی در جنگ، و همچنین گاهی در مکه به عنوان یک اقلیت تحت فشار و زمانی در مدینه به عنوان یک حاکم، سبک و شیوه بیان مفاهیم آن همواره هماهنگ و بدون هیچ‌گونه اختلافی باقی مانده است.
قرآن مجید برای اثبات هرچه بیشتر حقیقت خود با تکیه بر این نکته می فرماید:
أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلافاً کَثِیراً (سوره نساء آیه ۸۲)
چرا قرآن را نمیکاوند، اگر قرآن از سوی خدا نبود ناهمگونی های بسیار در آن مییافتند.
در این آیه شریف، به تأمل و تدبّر دعوت شده است، زیرا با تفکر در آیات قرآن، اختلافاتی که به ظاهر وجود دارند، برطرف می‌شوند. نکته دیگری که مطرح شده این است که خداوند فرموده است:اگر این اثر از سوی غیر خداوند بود، در آن اختلافات فراوانی می‌یافتید. به عبارتی، آثار انسانی نه تنها دارای تناقضات هستند، بلکه این تناقضات نیز بسیار متعدد و گوناگون‌اند.
إعجاز بیانی
شیوه بیان قرآن به گونه‌ای است که با آنچه بشر تاکنون شنیده یا گفته، تفاوت زیادی دارد. هیچ کلامی در زیبایی و شیوایی به پای قرآن نمی‌رسد. آنچه ادب‌شناسان از آن به عنوان فصاحت و بلاغت یاد می‌کنند، در بالاترین سطح خود در قرآن وجود دارد.
«فصاحت» به معنای شیوایی کلمات، روانی تلفظ و خوش‌آهنگ بودن سخن، و «بلاغت» به معنای رسایی، گویایی و دقت تعابیر در القای مقصود است.
ولید بن مغیره، یکی از بزرگ‌ترین ادبای دوران جاهلیت، درباره قرآن گفت:
از محمد سخنی شنیدم که نه شباهت به گفتار انسانها دارد و نه پریان. گفتار او شیرینی خاصی دارد». اما او برای خنثی کردن تأثیر قرآن گفت:«بگویید پیامبر ساحر است. (طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲ ش، ج۱۱، ص ۵۸۳)
اعجاز طریقی
قرآن کریم که حاوی معارف عالی، مفاهیم ژرف، سخنان حکیمانه و دانش‌های متنوع است، توسط فردی ارائه شده است که سواد خواندن و نوشتن نداشت. این ویژگی، یکی از جنبه‌های اعجاز قرآن به شمار می‌آید و در آیات قرآن نیز بر این امر تأکید شده و این موضوع در چند آیه مطرح شده است.
وَ ما کُنْتَ تَتْلُوا مِنْ قَبْلِهِ مِنْ کِتابٍ وَ لاتَخُطُّهُ بِیَمِینِکَ إِذاً لَارْتابَ الْمُبْطِلُونَ»
و تو هرگز پیش از این کتابی نمیخواندی، و با دست خود چیزی نمینوشتی، مبادا کسانی که در صدد (تکذیب و) ابطال سخنان تو هستند، شک و تردید کنند.» این آیه دلالت دارد که اعجاز قرآن، با توجه به امی بودن پیامبر(ص) به گونه ای به کرسی مینشیند که حتی برای یاوه گویان نیز زمینه تردید باقی نمیگذارد. (سوره عنکبوت آیه ۴۸)
اعجاز علمی، مهمترین اعجاز قرآن
طبق پژوهش‌های انجام شده، قرآن کریم به مسائلی در زمینه‌های مختلفی چون کیهان‌شناسی، زیست‌شناسی، پزشکی و سایر علوم اشاره کرده است. با پیشرفت علوم تجربی، این حقایق روشن‌تر و واضح‌تر شده‌اند. به برخی از این موارد اشاره می‌کنیم:
کیهان‌شناسی: قرآن به آفرینش آسمانها و زمین و مراحلی که در این فرایند طی شده‌اند، اشاره کرده است که با نظریه‌های علمی مانند بیگ بنگ هم‌خوانی دارد.
زیست‌شناسی: در قرآن به مراحل مختلف خلقت انسان و تکامل او اشاره شده است، از جمله آفرینش از “طین” و “نطفه”، که با تحقیقات در زمینه جنین‌شناسی تطابق دارد.
پزشکی: در آیات قرآن به موضوعاتی چون بهداشت و سلامت، نوشیدن آب و خوردن غذاهای سالم و حرام و حلال اشاره شده است که امروزه در علم پزشکی نیز مورد توجه قرار دارند.
زمین‌شناسی: اشاره به کوهها به عنوان عوامل ثبات زمین، که با نظریه‌های زمین‌شناسی و زلزله‌نگاری سازگار است.
آیاتی که اعجاز علمی قرآن را تشریح میکند را در ادامه خواهیم داشت.
جاذبه های عمومی قرآن
در سوره رعد خداوند متعال می فرماید:
اللَّهُ الَّذی رَفَعَ السَّماواتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها
خدا همان کسی است که آسمانها را، بدون ستونهایی که برای شما دیدنی باشد، برافراشت. (سوره رعد آیه ۲)
حرکت زمین
از آیات متعددی می توان این مسئله را کشف نمود و از جمله آنها این آیه است که می فرماید:« وَ تَرَی الْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَهً وَ هِیَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ»(سوره نمل آیه ۸۸)
و میبینی کوهها را و گمان میکنی که ایستادهاند در حالی که آنها مانند ابرها در حرکت هستند.
در تفسیر نمونه میخوانیم:
مسلما حرکت کوهها بدون حرکت زمینهایی دیگر که به آنها متصل است معنا ندارد و به این ترتیب معنای آیه چنین می‌شود که:زمین با سرعت حرکت میکند. همچون حرکت ابرها. طبق محاسبات دانشمندان امروز، سرعت سیر حرکت زمین، به دور خود نزدیک به ۳۱ کیلومتر در هر دقیقه است و سیر آن در حرکت انتقالی، به دور خورشید از این هم بیشتر است به هر حال آیه فوق، از معجزات علمی قرآن است. زیرا حرکت زمین توسط گالیله ایتالیائی و کپرنیک لهستانی در حدود قرن هفده میلادی کشف شد در حالی که قرآن حدود هزار سال قبل از آن سخن گفته است.»( آیت الله مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۳۷۴ش، ج۱۵، ص ۵۶۹)
در قرآن کریم، در آیات متعددی به مفهوم زوجیت اشاره شده است. زوجیت به معنای وجود دو نوع مختلف، مانند نر و ماده، در موجودات زنده است. این مفهوم نه تنها در گیاهان بلکه در تمامی موجودات و اشیاء اطراف ما مشاهده می‌شود. در تکمیل این توضیح، قرآن می فرماید:
وَ مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فِیها زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ
و از هر گونه میوهای در آن [زمین] جفت جفت قرار داد. روز را به شب پوشاند. قطعا در این [امور] برای مردمی که تفکر می‌کنند نشانه های وجود دارد. (سوره رعد آیه ۳)
انسان تا قرنها گمان می‌کرد که مسأله زوجیت و وجود جنس نر و ماده فقط در مورد بشر و حیوانات و برخی گیاهان مثل خرما صادق است. امّا کارل لینه (۱۷۱۷- ۱۷۸۷ م) گیاهشناس معروف سوئدی نظریه خود را مبنی بر وجود نر و ماده در بین همه گیاهان در سال ۱۷۳۱ م ارائه کرد و مورد استقبال دانشمندان قرار گرفت. امّا پس از مدتی «لینه» توسط ارباب کلیسا توقیف شد و کتابهای او به عنوان کتابهای ضلال اعلام گردید.
سپس دانشمندان کشف کردند که ماده از تراکم انرژی به صورت ذرات بینهایت ریزی که اتم نامیده می‌شود تشکیل یافته است و پس از گذشت مدتی مسأله زوجیت به همه اشیاء سرایت داده شد. چرا که دانشمندان کشف کردند که واحد ساختمانی موجودات یعنی اتم از الکترونها (با بار منفی) و پروتونها (با بار مثبت) تشکیل شده است.(رضائی اصفهانی، محمد علی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، رشت، کتاب مبین، ۱۳۸۱ش، ص ۲۷۸)
بیان اخبار غیبی
در قرآن، پیشگویی‌های متعددی وجود دارد که نشان‌دهنده اعجاز این کتاب آسمانی است. یکی از این پیشگویی‌ها، خبر از پیروزی روم بر ایران بعد از شکستی است که مسلمانان در آن زمان مشاهده کردند.
این پیشگویی به وضوح در سوره روم (سوره ۳۰) بیان شده است:
خداوند در آیه ۲-۴ این سوره میگوید که رومیان شکست خوردند. در سرزمین نزدیک، و آنها بعد از شکست خود، به زودی پیروز خواهند شد.
این پیشگویی در زمانی نازل شده است که اوضاع به شدت به نفع ایران و خسرو پرویز بود و به نظر می‌رسید که امپراتوری روم، با مشکلات داخلی و خارجی جدی مواجه است و احتمال پیروزی‌اش چندان قوی به نظر نمی‌رسید. با این حال، در آینده‌ای نزدیک، همان‌طور که قرآن پیش‌بینی کرده بود، روم توانست بر ایران پیروز شود.
این پیروزی نه تنها نشان‌دهنده قدرت و عظمت خداوند است، بلکه تأکیدی بر حقیقت و صداقت پیام قرآن به شمار می‌آید. زمانی که مسلمانان با تردید و نگرانی به آینده می‌نگریستند، این آیه امید و تعهدی را به قلب‌های آنان می‌بخشید و آنان را ترغیب می‌کرد که به وعده‌های الهی ایمان داشته باشند.
این نوع پیشگویی‌ها به عنوان نمونه‌ای از ابعاد اعجاز قرآن در نظر گرفته می‌شوند و نشان‌دهنده پیوندی عمیق بین علم غیب و واقعیت‌های تاریخی هستند. قرآن با این پیشگویی‌ها، علاوه بر آگاهی از آینده، به تأکید بر اراده و تدبیر الهی در تاریخ نیز می‌پردازد.
آنچه بیان شد شمه ای از وجوه اعجاز قرآن کریم بود که در سایه آن فرا بشری بودن قرآن و اینکه از سوی خداوند متعال نازل شده روشن و هویدا می گردد.(آیت الله مصباح یزدی، قرآن شناسی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۱ ش، ج۱، ص۱۱۷ تا ص ۱۸۸)