اهل بیت (ع) الگوهای شایسته در نظام خانواده
زن و مرد جهت رسیدن به آرامش جسمی و روانی نیازمند خانواده‌ای سالم، پویا، فعال، با نشاط و متعادل هستند و در این زمینه هر دو باید برای رسیدن به اهداف متعالی زندگی تلاش کنند.
اسلام نمونه‌ها و الگوهای مناسبی از خانواده را معرفی نموده است. همچنان‌که زنان و مردان ناپاکی را هم در طول تاریخ برای عبرت گرفتن افراد توصیف کرده است. بنابراین انسان‌های عاقل و سالم به دنبال الگوهای صحیح دینی و اسلامی هستند و به طور حتم می‌توانند علیرغم پیشرفت‌های دنیوی و مادی زندگی معنوی و اخلاقی خود را بر اساس الگوهای صحیح پایه‌گذاری کنند.
یکی از این نمونه‌ها ازدواج علی(ع) با حضرت زهرا(س) است که درتاریخ اسلام از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و لازم است تا به دقت به همه زوایای این زندگی پاک و بی‌آلایش توجه شود. ازدواج این دو الگو و اسوه نمونه عالم، منشأ خیرات و برکات زیادی در طول قرون متمادی زندگی بشر بوده و هست.
انتخاب همسری نمونه، پاکدامن و نسلی پاک و مطهر، جهیزیه ساده و فقیرانه با پول فروش زره و پیراهن جنگی علی(ع) ، مهریه کم، مراسم جشن ساده ازدواج، خرید لوازم ازدواج و لباس و زیورآلات در حد بسیار کم، چنان‌که وقتی وسایل جهیزیه را نزد پیامبر۶ بردند، فرمود: بارک‌الله لاهل‌البیت. خداوند این وسایل را برای اهل خانه مبارک گرداند.
در تاریخ اسلام آمده‌است که از زمان عقد تا زمان ازدواج حدود یک‌ماه گذشته بود و علی(ع) در این‌باره چیزی به پیامبر(ص)عرض نکرد تا اینکه زنان پیامبر(ص) پیشقدم شدند و این مطلب را بیان کردند و گفتند که علی(ع) دوست دارد تا همسرش را به خانه‌اش ببرد، چشم فاطمه را به دیدار شوهرش روشن کن و دیده ما را نیز به این امر، روشن فرما.
و پیامبر(ص) نیز موافقت فرمود و دستور داد تا یکی از اتاق‌های مجاور منزل خود را برای این زوج آسمانی مهیا سازند. آنگاه دستور دادند تا غذایی تهیه نموده و مردم را به تناول آن دعوت نمایند.
از نشانه‌های الهی بودن این ازدواج و این جشن مبارک و پرخیر و عظمت این است که علیرغم کم بودن حجم غذا، تعداد زیادی از مردم (در تاریخ حدود چهارهزار نفر نقل نمودند) از آن غذا خوردند و از غذا چیزی کم نیامد.
زمانی که زوج آسمانی به منزل ساده اما خدایی خود عزیمت کردند پیامبر(ص) برای بیان تبریک خود به حضور عروس و داماد جوان رفتند و برای آن دو دعا کردند و فرمودند:
«خدایا این دختر من است که محبوب‌ترین خلق در نزد من می‌باشد، خدایا و این علی برادر من و محبوب‌ترین خلق نزد من است، خدایا او را ولی و یاور خود گردان و اهل او را بر او مبارک کن»
سپس به علی(ع) رو کردند و فرمودند:
به اهل خود نزدیک شو. خدا به تو مبارک کند، رحمت برکات خداوند بر تو باد که خدا شایسته حمد و سپاس و تقدیر است.
فاطمه(س) در خانه شوهر به عنوان بانویی نمونه و مادری مهربان و دلسوز عمل کرد و هیچ‌گاه اهل خانه را در مشکلات و سختی‌ها رها نکرد و با فقر و محرومیت و نداری شوهرش، کاملاً سازگار بود و خم به ابرو نمی‌آورد.
آن‌حضرت خودشان، کارهای خود و رسیدگی به فرزندان را به عهده داشت و گاهی بر اثر کار زیاد به شدت خسته می‌شد، ولی هیچ وقت شکایتی از زندگی نداشت. علی(ع) نیز علاوه برکارهای خارج از خانه، در کار منزل به او کمک می‌کرد و از هیچ کاری دریغ نمی‌نمود، حتی در آسیاب کردن و آماده کردن نان و غذای کودکان.
حضرت زهرا(س) نه تنها در خانه‌داری، بلکه در انجام عبادات نیز نمونه و اسوه کامل یک زن مسلمان بود. چنان‌که برخی بزرگان نقل می‌کنند که در امت اسلام هیچ‌کس عابدتر از حضرت زهرا(س) نبود، آن‌حضرت آن‌طور به عبادت ایستاد که پاهایش ورم کرد. آن‌حضرت در دعاهای خود همیشه دیگران را مقدم می‌داشت. حضرت علیرغم همه فشارها و سختی‌های دوران زندگی خود هیچ‌گاه در حمایت از امام معصوم و مظلوم خود کوتاهی نکرد و تمام تلاش خود را برای اثبات حقانیت امام و همسرش به کار گرفت و در این راه حتی جان خود را نثار کرد.
سراسر زندگی این مرد و زن الهی، الگوی همه جهانیان است و شایسته است محور و ملاک اصلی زندگی همه انسان‌ها در طول تاریخ و نسل‌های آینده باشد تا همه بتوانند یک خانواده آسمانی و زندگی سعادتمند را برای خود، فرزندان و آیندگان به ارمغان آورند.توجه و دقت در تمام لحظات زندگی آن دو اسوه علم و تقوی و معرفت الگوی مناسبی برای همسران است.
در این قسمت به گوشه ای از زندگی حضرت زهرا(س) و بخش‌هایی از سیره تربیتی آن‌حضرت در زندگی مشترک اشاره می‌نماییم؛
۱_ ایمان به خدا
پیامبر گرامی اسلام(ص) روزی از دخترش پرسید:
فاطمه! هم اکنون فرشته وحی در کنار من است و از طرف خدا پیام آورده است تا هر چه بخواهی تحقق پذیرد، چه درخواستی و حاجتی از خداوند داری؟
فاطمه پاسخ دادند؟
«شغلنی عن مسئلته لذه خدمته، لا حاجه لی غیر النظر الی وجهه الکریم»
لذتی که از خدمت حضرت حق می‌برم، مرا از هر خواهشی باز داشته است. حاجتی جز این ندارم که پیوسته ناظرجمال زیبا و والای خداوند باشم.
پیامبر (ص) پس از ازدواج علی(ع) و فاطمه(س) پرسیدند: همسرت فاطمه را چگونه یافتی؟
امام پاسخ دادند: نعم العون علی طاعه الله. خوب یار و یاوری است در اطاعت کردن از خدا.
۲_ اخلاص در عبادت
عبادت پسندیده است، اما اخلاص در عبادت پسندیده‌تر. باید با اخلاص و توجه لازم، به عبادت خدا پرداخت تا از ثمرات آن بهره‌مند شد.
فاطمه زهرا (س) در این‌باره می‌فرماید: «من اصعد الی الله خالص عبادته اهبط الله عزوجل الیه افضل مصلحته».
کسی که عبادت‌های خالصانه خود را به سوی خداوند بفرستد، پروردگار بزرگ، برترین مصلحت او را به سوی او خواهد فرستاد.
۳_ اخلاق نیکو
آن‌حضرت روش صحیح برخورد با پرهیزکاران را خوشرویی دانسته و می‌فرماید:
«بِشر فی وجه المؤمن یوجب لصاحبه الجنه.» پاداش خوشرویی در برابر مؤمن بهشت است.
معیار و میزان بخشش ارزشمندی انسان از دیدگاه حضرت، روابط شایسته با مردم و خانواده است. آن‌حضرت می‌فرماید:
«خیارکم الینکم مناکبه و أکرمهم لنسائهم»، بهترین شما کسی است که در برخورد با مردم نرم و مهربان باشد و ارزشمند‌ترین مردم کسانی هستند که با همسرانشان مهربان و بخشنده باشند.
۴_ ایثار و از خودگذشتگی
همسر ایده‌آل، برای گرم نگهداشتن کانون خانواده، باید مهربان و ایثارگر باشد، دیگران را بر خود مقدم بدارد، با سختی‌های زندگی بسازد و با لبخند شاد آفرین خود، تاریکی حزن و اندوه را از دل شوهر بزداید.
نقل می‌کنند صبح یکی از روزها، امام علی(ع) فرمود: فاطمه جان! آیا غذایی داری تا رفع گرسنگی کنم.
آن‌حضرت پاسخ دادند: نه، به‌خدایی که پدرم را به نبوت و شما را به امامت برگزید سوگند، دو روز است که در منزل غذای کافی نداریم، آنچه بود به شما و فرزندانم «حسن و حسین» دادم و خود از غذای اندک موجود، استفاده نکردم.
امام با تأسف فرمودند: فاطمه جان چرا به من اطلاع ندادی تا به‌دنبال تهیه غذا بروم؟
فاطمه (س) فرمود: «یا ابالحسن انی لاستحیی من الهی ان اکلف نفسک ما لا تقدر علیه»
ای ابالحسن! من از پروردگار خود حیاء می‌کنم که چیزی را که تو بر آن توان و قدرت نداری از تو درخواست کنم.
۵_ انفاق در راه خدا
عرب تازه مسلمانی در مسجد مدینه از مردم کمک خواست، پیامبر به اصحاب خود نگریست، سلمان فارسی برخاست تا نیاز آن فقیر را برطرف سازد، هر جا رفت با دست خالی برگشت، با ناامیدی به طرف مسجد می‌آمد که چشمش به منزل حضرت زهرا افتاد. با خود گفت: فاطمه و منزل فاطمه سرچشمه نیکوکاری است. درب خانه را کوبید و داستان عرب مستمند را شرح داد. حضرت فرمود:
ای سلمان! سوگند به خداوندی که حضرت محمد را به پیامبر برگزید، سه روز است که غذا نخورده‌ایم، فرزندانم حسن و حسین از شدت گرسنگی بی‌قراری می‌کنند و خسته و مانده به خواب رفته‌اند، اما من نیکی و نیکوکاری را که درب منزل من را کوبیده است، رد نمی‌کنم.
آنگاه پیراهن خود را به سلمان داد تا در مغازه مرد یهودی گرو گذاشته، مقداری خرما و جو قرض بگیرد. سلمان می‌گوید: پس از دریافت جو و خرما به منزل فاطمه آمدم و گفتم: مقداری از این غذاها را برای فرزندان گرسنه بردار. پاسخ داد:
«یا سلمان هذا شیء امضیناه لله عزوجل لسنا نأخذ منه شیئا»
ای سلمان! این کار را فقط برای خداوند عزوجل انجام دادیم و هرگز از آن استفاده نخواهیم کرد.
۶_ اطاعت از پدر
فاطمه(س) همواره احترام رسول خدا و اطاعت از ایشان را هم به‌عنوان نبی و هم به عنوان پدر بر خود فرض دانسته و خلاف خواسته آن‌حضرت عمل نمی‌کردند.
پیامبر اسلام(ص) در ازدواج فاطمه (س) با علی(ع) به مشورت و تبادل نظر با دخترش پرداخت و فرمود:
دخترم فاطمه! پسرعمویت علی، از تو خواستگاری نموده است، پاسخ تو چیست؟
فاطمه(س) به پدر احترام می‌کند و می‌گوید: نظر شما چه می‌باشد؟ پیامبر(ص) فرمود: «اذن الله خیر من السماء» خداوند از آسمان اجازت فرمود.
۷_ احترام به شوهر و حمایت همیشگی از او
زهرای مرضیه در دوران زندگی خود لحظه‌ای نافرمانی شوهر خود علی (ع) را نکرد و از او اطاعت نمود و هیچ‌گاه در مشکلات و سختی‌ها آن‌حضرت را تنها نگذاشت و او امام خود را همیشه اطاعت و دفاع می‌کرد.
پس از ماجرای سقیفه، عده‌ای از سران آن خواستند تا به گونه‌ای از آن‌حضرت دلجویی کنند؛ لذا اجازه ملاقات خواستند، ولی حضرت موافق نبود تا اینکه روزی علی(ع) وارد منزل شد و فرمود: فاطمه جان آنان پشت درب خانه منتظر اجازه ورود هستند، نظر شما چه می‌باشد؟
حضرت زهرا(س) در برابر شوهر فرمودند: البیت بیتک والحره زوجتک افعل ما تشاء.
علی جان! خانه، خانه‌ی توست و من همسر تو می‌باشم، هر آنچه می‌خواهی انجام ده.
در حدیثی دیگر فرمود: علی جان! جانم فدای جان تو و جان و روح من سپر بلاهای جان تو. یا ابالحسن! همواره با تو خواهم بود اگر تو در خیر و نیکی به سر می‌بری، با تو خواهم زیست و یا اگر در سختی و بلاها گرفتار شدی، باز هم با تو خواهم بود.
۸_ پیوند ازدواج با معنویت
شب ازدواج و آغازین لحظه‌های شروع یک زندگی نوین برای هر زن و مردی شیرین و خاطره‌انگیز است. بسیاری این لحظه‌های شیرین را به انواع گناه آلوده می‌کنند. فاطمه زهرا(س) ، الگوی زنان عالم پس اینکه علی(ع) از نگرانی و گریان بودن ایشان سئوال فرمود:
«تفکرت فی حالی و امری عند ذهاب عمری و نزولی فی قبری … .» در پیرامون حال و رفتار خویش فکر می‌کردم، به یاد پایان عمر خویش و منزلگاه دیگر بنام قبر افتادم که امروز از خانه پدر به خانه شما منتقل شدم و روزی دیگر از اینجا به طرف قبر و قیامت خواهم رفت، در این آغازین لحظه‌های زندگی، تو را به خدا سوگند می‌دهم که بیا تا به نماز بایستیم تا با هم در این شب خدا را عبادت کنیم.
۹_ زهد و ساده‌زیستی
سلمان فارسی می‌گوید: روزی حضرت فاطمه(س) را دیدم که چادری وصله‌دار و ساده بر سر دارد، در شگفتی ماندم و گفتم: عجبا! دختران پادشاه ایران و قیصر روم بر کرسی‌هایی طلایی می‌نشینند و پارچه‌های زربافت به تن می‌کنند، وه این دختر رسول خداست که نه چادرهای گران قیمت بر سر دارد و نه لباس‌های زیبا.
فاطمه پاسخ داد: «یا سلمان! ان الله ذخر لنا الیاب و الکراسی لیوم آخر»
ای سلمان! خداوند بزرگ، لباس‌های زینتی و تخت‌های طلایی را برای ما در روز قیامت ذخیره کرده است. حضرت پس به خدمت پدر رفت و گفتی سلمان را مطرح کرد و فرمود:
ای رسول خدا، سلمان از سادگی من تعجب نمود، به خدایی که تو را مبعوث فرمود، مدت پنج سال است فرش خانه ما پوست گوسفندی است که روزها بر روی آن شترمان علف می‌خورد و شب‌ها بر روی آن می‌خوابیم و بالش ما چرمی است که از لیف خرما پرشده است.
۱۰_ تربیت دقیق و صحیح فرزند
روی پیامبر گرامی اسلام(ص) از یاران خود پرسید: در کدام لحظه زن به خدا نزدیک‌تر است؟ پاسخ مناسبی مطرح نشد، تا اینکه حضرت زهرا(س) سئوال پدر را شنید و پاسخ داد: «ادنی ما تکون من ربها ان تلزم قعر بیتها»، آن‌لحظه‌ای که زن در خانه خود می‌ماند و به امور زندگی و تربیت فرزند می‌پردازد به خدا نزدیک‌تر است.
آن‌حضرت تمام سعی و تلاش خود را معطوف تربیت فرزندان می‌نمود و آنان را با خداوند و ارزش‌های معنوی آشنا می‌ساخت و هیچ‌گاه بین فرزندان خود تبعیض قائل نمی‌شد. نقل می‌کنند پیامبر۶ درباره خطاطی به حسن و حسین(ع) سفارش فرمود: هر کس خط او زیباتر است قدرت او نیز بیشتر است، هر کدام خط زیبایی نوشتند، اما رسول خدا قضاوت نکرد و آن دو بزرگوار را به نزد مادرشان هدایت فرمود تا اگر از قضاوت نگرانی پدید آید، با عاطفه مادری جبران شود. حضرت زهرا(س) با خود می‌گفت هر دو خط زیباست، من چه می‌توانم بکنم و چگونه میان دو کودکم داوری کنم؟
سرانجام به فکرشان رسید قضاوت نهایی را به تلاش خودشان مربوط سازد. فرمود: ای نور دیدگانم! من دانه‌های این گردنبند را با پاره‌کردن رشته آن برسر شما می‌ریزم و میان شما پخش می‌نمایم، هر کدام از شما دانه‌های بیشتری بگیرید، خط او بهتر و قدرتش او بیشتر است.
۱۱_ حفظ پوشش و حجاب وعفاف
مردی نابینا پس از اجازه گرفتن وارد منزل آن‌حضرت شد. پیامبر(ص) مشاهده فرمودند که حضرت زهرا(س) برخاست و فاصله گرفت و خود را پوشاند. فرمود: دخترم! این مرد نابیناست. پاسخ داد: ان لم یکن یرانی فانی اراه و هو یسم الریح. پدر، اگر او مرا نمی‌بیند، من او را می نگرم! و او بوی زن را استشمام می‌کند! رسول خدا(ص) پس از شنیدن سخنان دخترش فرمود:
شهادت می دهم که تو پاره تن منی.
روزی رسول خدا به درب منزل دخترش آمد و اجازه ورود خواست. حضرت اجازه داد. پیامبر فرمود: آیا داخل منزل شوم با کسی که همراه من است؟ فاطمه(س) فرمود: اگر نامحرمی با شماست، وارد نشوید که چادری بر سر ندارم. کمی بعد چادری برسر کرد و فرمود داخل شوید. آنگاه رسول خدا با همراه خود وارد منزل شدند.
آن‌حضرت حتی نگران آشکارشدن حجم بدن زن پس از مرگ و در هنگام تشییع جنازه بودند؛ لذا دستور دادند تا تابوت سرپوشیده‌ای درست کنند و به اسماء فرمودند: بدن مرا بپوشان که خدا تو را از آتش جهنم باز دارد.
۱۲_ صبر و بردباری
فاطمه(س) در طول زندگانی کوتاه اما پربرکت خویش، سختی‌ها و ناملایمات فراوانی را مشاهده نموده و با صبر و تحمل فراوان با آنها مقابله کردند. آن‌حضرت مشکلات اقتصادی و سختی‌های بچه‌داری و گرفتاری‌ها را با صبر و بردباری تحمل می‌کرد و نزد کسی افشا نمی‌کرد. گاهی رسول خدا(ص) مصرانه می‌پرسید: چرا رنگ تو پریده و چرا رنگ فرزندانم حسن و حسین (ع) دگرگون شده است؟ ناچار می‌شد وضعیت زندگی را با پدر درمیان بگذارد و می‌فرمود:
پدرجان! سه روز است که غذا نخورده‌ایم و فرزندانم حسن و حسین(ع) از شدت گرسنگی بی‌تاب شده‌اند و هم اکنون به خواب رفته‌اند. روزی دیگر فرزندان فاطمه(س) جد بزرگوارشان را جلوی درب منزل دیدند و بر روی دوش آن‌حضرت جای گرفته و گفتند: ما گرسنه‌ایم، به مادرمان بگو قرص نانی به ما دهد تا رفع گرسنگی نماییم. حضرت به فاطمه(س) فرمود: به دو فرزندم طعام بده.
پاسخ شنید: پدرجان! در خانه ما چیزی به جز برکت وجود رسول خدا(ص)وجود ندارد. پدرجان صبح کردیم در حالی‌که چیزی در منزل ما نیست تا رفع گرسنگی نماییم و ما در هر حال خدای بزرگ را سپاسگزاریم.
امید است با آشنایی با سیره گفتار اهل بیت(ع) به‌ویژه بانوی دو عالم حضرت فاطمه(س) بتوانیم سعادت دنیا و آخرت خویش را با عمل به دستورات آنان و پیروی از سیره الهی آن بزرگواران تأمین و تضمین نماییم.