امام علی(ع) عصر جاهلیت را چگونه توصیف می نماید؟

امام علی(ع) در توصیف عصر «جاهلیّت» می فرماید: «گواهى مى دهم که محمد(ص) فرستاده اوست؛ و او را زمانى مبعوث کرد که مردم غرق گناه بوده و در بین امواج حیرت سرگردان بودند و افسار هلاکت آنها را به هر سو می کشید و قفل هاى نادانى و گمراهى بر قلبهایشان زده شده بود».

بر این اساس حضرت با تشبیهاتی گویا به ترسیم وضعیت عصر جاهلی می پردازد؛ آری به راستى تا انسان با مشکلات فکرى، عقیدتى و اخلاقى این دوره آشنا نشود، به عظمت مقام پیامبر(ص) و خدمات آن حضرت در تبدیل جامعه جاهلى به جامعه اسلامى پى نخواهد برد.

امام علی(علیه السلام) در بخشی از خطبه ۱۹۱ «نهج البلاغه» که به رسالت پیامبر(صلى الله علیه وآله) اختصاص یافته، قیام آن حضرت در جامعه جاهلی را در چند جمله کوتاه و پرمعنا تشریح مى کند تا اهمّیّت این دعوت الهى آشکارتر و ملموس تر شود، حضرت مى فرماید: (گواهى مى دهم که [محمّد(صلى الله علیه وآله)] بنده و فرستاده اوست؛ او را زمانى مبعوث کرد که مردم غرق گناه و جهل بودند و در میان امواج حیرت و سرگردانى دست و پا مى زدند، افسار هلاکت، آنها را به هر سو مى کشید و قفل هاى نادانى و گمراهى بر قلبهایشان زده شده بود)؛ «وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ؛ ابْتَعَثَهُ وَ النَّاسُ یَضْرِبُونَ فِی غَمْرَهٍ، وَ یَمُوجُونَ فِی حَیْرَهٍ، قَدْ قَادَتْهُمْ أَزِمَّهُ الْحَیْنِ، وَ اسْتَغْلَقَتْ عَلَى أَفْئِدَتِهِمْ أَقْفَالُ الرَّیْنِ».
امام(علیه السلام) با چند تشبیه، گویا وضع مردم را در عصر جاهلیّت کاملا ترسیم فرموده؛ گاه آنها را به کسى تشبیه مى کند که در گرداب وحشتناکى افتاده و پیوسته فریاد کشیده و کمک مى طلبد، و گاه به حیواناتى تشبیه کرده که زمام آنها به دست افراد فاسد و مفسدى است که آنان را به سوى پرتگاه مى کشند، و گاه دل هاى آنها را شبیه مخزنى مى داند که قفل محکمى بر درِ آن خورده و هیچ علم و دانش و آگاهى و فضیلتى وارد آن نمى شود.
به راستى تا انسان به وضع مردمى که در عصر جاهلیّت مى زیستند از نظر فکرى و عقیدتى و اخلاقى و اجتماعى و سیاسى آگاه نشود، به عظمت مقام پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) و دعوت او آشنا نخواهد شد، به همین دلیل امام(علیه السلام) در خطبه هاى متعدّدى از نهج البلاغه با تعبیرهاى بسیار گویا وضع آن زمان را براى نسل هایى که آن عصر را درک نکرده بودند و یا درک کرده و به فراموشى سپرده بودند، یادآور مى شود از جمله:
در خطبه دوم مى فرماید: «أرْسَلَهُ بِالدِّینِ الْمَشْهُورِ… وَ النّاسُ فی فِتَنٍ انْجَزَمَ فِیهَا جَعْلُ الدّینِ…». در خطبه ۲۶ مى فرماید: «إنّ اللهَ بَعَثَ مُحَمّداً… وَ أنْتُمْ مَعْشَرُ الْعَرَبِ فِی شَرِّ دِینٍ وَ فِی شَرِّ دَارٍ…». در خطبه ۵۹ مى فرماید: «بَعَثَهُ وَ النّاسُ ضُلّالٌ فِی حَیْرَهٍ وَ حَاطِبُونَ فِی فِتْنَهٍ…» و در خطبه ۱۹۵ مى خوانیم: «أَرْسَلَهُ وَ أعْلَامُ الْهُدَى دارِسَهٌ وَ مَناهِجُ الدِّینِ طَامِسَهٌ…».
هرگاه مجموعه عبارات امام(علیه السلام) را در مجموع این خطبه ها، کنار هم قرار دهیم، ترسیم بسیار گویایى از وضع زمان جاهلیّت و مشکلات عظیم مردم آن زمان در مسائل عقیدتى و اجتماعى و اخلاقى در برابر ما مجسّم مى شود و آنگاه به اهمّیّت اسلام و خدمات رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در تبدیل جامعه جاهلى به جامعه اسلامى پى خواهیم برد.