معنای سلام بر اباعبدالله (ع) در زیارت عاشورا
زیارت عاشورا از جمله زیارت های مأثور (روایی) شیعه محسوب می‌شود. این زیارتنامه اولین بار در کتاب کامل الزیارات جناب شیخ قولِوِیه و بعد مصباح المتهجد شیخ طوسی به نقل از امام باقر علیه السلام نقل شده است.
طی این روایت، «علقمه می‌گوید: به امام باقر علیه‌السلام عرض کردم: دعایی به من آموزش بده که اگر در آن روز امام حسین علیه‌السلام را از نزدیک زیارت کردم، آن را بخوانم و اگر نتوانستم از نزدیک زیارت کنم، از شهرهای دور و از خانه‌ام به سوی او با سلام اشاره کرده و آن دعا را بخوانم.
امام فرمود: هر گاه که دو رکعت را به جا بیاوری و بعد از آن با سلام به سوی آن حضرت اشاره کردی، در حال اشاره تکبیر بگویی و بخوانی این زیارت را، همان دعایی را خوانده‌ای که فرشتگان در هنگام زیارت آن حضرت می‌خوانند؛ یَا عَلْقَمَهُ اِذَا اَنْتَ صَلَّیْتَ الرَّکْعَتَیْنِ بَعْدَ اَنْ تُومِئَ اِلَیْهِ بِالسَّلَامِ فَقُلْ بَعْدَ الْاِیمَاءِ اِلَیْهِ مِنْ بَعْدِ التَّکْبِیرِ هَذَا الْقَوْلَ فَاِنَّکَ اِذَا قُلْتَ ذَلِکَ فَقَدْ دَعَوْتَ بِمَا یَدْعُو بِهِ زُوَّارُهُ مِنَ الْمَلَائِکَهِ وَ کَتَبَ اللَّهُ لَکَ مِائَهَ اَلْفِ اَلْفِ دَرَجَهٍ وَ کُنْتَ کَمَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ الْحُسَیْنِ (علیه‌السّلام) حَتَّی تُشَارِکَهُمْ فِی دَرَجَاتِهِمْ وَ لَا تُعْرَفُ اِلَّا فِی الشُّهَدَاءِ الَّذِینَ اسْتُشْهِدُوا مَعَهُ وَ کَتَبَ لَکَ ثَوَابَ زِیَارَهِ کُلِّ نَبِیٍّ وَ کُلِّ رَسُولٍ وَ زِیَارَهِ کُلِّ مَنْ زَارَ الْحُسَیْنَ (علیه‌السّلام) مُنْذُ یَوْمَ قُتِلَ (علیه‌السلام) وَ عَلَی اَهْلِ بَیْتِهِ.»
فرازهای ابتداییِ این زیارت شریف را با سلام آغاز می‌کنیم و می‌گوییم: «اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَباعَبْدِاللَّهِ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ رَسُولِ اللَّهِ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا خِیَرَهَ اللَّهِ و َابْنَ خِیَرَتِهِ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ اَمیرِالْمُؤْمِنینَ و َابْنَ سَیِّدِ الْوَصِیّینَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ فاطِمَهَ سَیِّدَهِ نِساَّءِ الْعالَمینَ»؛ سلام بر تو ای ابا عبداللّه، سلام بر تو ای فرزند رسول خدا، سلام بر تو ای برگزیده خدا و فرزند برگزیده‌اش، سلام بر تو ای فرزند امیر مؤمنان و فرزند سید اوصیاء، سلام بر تو ای فرزند فاطمه (س) سرور زنان دو عالم.
«سلام» یکی از مفاهیم زیبای قرآنی و از ریشه «سَلَم» به معنای سلامتی و امنیت است. خداوند در قرآن این مفهوم را در جاهای مختلف به کار برده است، از جمله آنکه سرزمین ظهور را با عنوان دارالسلام یاد می‌کند، به انبیای خویش سلام می‌فرستد، مفهومی است که ملائک موت، آن را برای مؤمنان در هنگام جان ستاندن به کار می‌گیرند، در سوره قدر آن را به شب قدر تا طلوع فجر قائم عجل الله تعالی فرجه نسبت می‌دهد و سایر مواردی که در آیات متعددی از قرآن دیده می شود.
در احادیث اهل بیت علیهم السلام، «سلام» هم احکامی فقهی و شرعی دارد و هم به عنوان مفهومی معرفتی معرفی می‌شود؛ به عنوان نمونه جواب «سلام» واجب است، حتی اگر شخص در نماز باشد و به او سلام داده شود. ابتدا کردن به «سلام» نیز مستحب است. در این باره رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود «السلامُ تَطَوُّعٌ و الرَّدُّ فَریضَهٌ»؛ سلام کردن، مستحب است و جواب سلام ، واجب. اینها نشان از اهمیت مفهوم سلام دارد.
اما در لایه‌ای معرفت‌شناختی، وقتی به فردی «سلام» می‌دهیم، در واقع به او از جانب خودمان اطمینان می‌دهیم که در حیطه من، تو در امنیت و سلامت هستی و از جانب من به تو آسیبی نمی‌رسد. با این نگاه، «سلام» یک تعهد زبانی است تا به سایرین اعلام کنیم از گزند ما محفوظ‌اند و از سوی ما در سلامت هستند.
همچنین، سلام، ابتدای اذن ورود به مکانی است. امام حسین علیه‌السلام فرمود «لا تَأذَنُوا لأِحَدٍ حتّى یُسَلِّمَ»؛ در آیه ۲۷ سوره نور می‌خوانیم «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیُوتًا غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّىٰ تَسْتَأْنِسُوا وَ تُسَلِّمُوا عَلَىٰ أَهْلِهَا ۚ ذَٰلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ»؛ یعنی ای اهل ایمان، به خانه هایی غیر از خانه های خودتان وارد نشوید تا آنکه اجازه بگیرید، و بر اهل آنها سلام کنید، [رعایت] این [امور اخلاقی] برای شما بهتر است، باشد که متذکّر شوید.
همچنین سلام، اسباب برکت است؛ پیامبر خدا صلى الله علیه و آله «أفشِ السلامَ یَکثُر خَیرُ بَیتِکَ»؛ یعنی به همه سلام بده تا خیر و برکت خانه‌ات زیاد شود. از دیگر سو سلام موجبات مغفرت خدا را فراهم می‌آورد؛ آن حضرت در بیانی دیگر فرمود «إنَّ مِن مُوجِباتِ المَغفِرَهِ بَذلَ السلامِ و حُسنَ الکلامِ»؛ یعنی یکى از موجبات مغفرت، سلام کردن و سخن نیکو گفتن است.
«سلام» در یک نگاه دیگر نشانی از ابراز تجدید عهد و میثاق با شخص مقابل است که این معنا درباره پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت وحی علیهم السلام مصداق دارد. امام صادق علیه السلام در روایتی درباره مفهوم «سلام» فرمود: «وَ أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) عَلَى جَمِیعِ الْأَئِمَّهِ وَ شِیعَتِهِمُ الْمِیثَاقَ بِذَلِک إِنَّمَا السَّلَامُ عَلَیْهِ تَذْکِرَهُ نَفْسِ الْمِیثَاقِ وَ تَجْدِیدٌ لَهُ عَلَى اللَّهِ لَعَلَّهُ أَنْ یُعَجِّلَهُ جَلَّ وَ عَزَّ وَ یُعَجِّلَ السَّلَامَ لَکُمْ بِجَمِیعِ مَا فِیهِ؛ و پیامبر صلی الله علیه و آله از همه امامان و شیعیانشان نسبت به این امر (تبدیل زمین به ارض مقدس) میثاق گرفت و سلام بر آن حضرت، یادآورىِ این پیمان و تجدید آن است بر خداوند (تا خدا فرستادن سلام را بر آن حضرت تجدید کند) و تا شاید خداوند در رسیدن وقت این پیمان تعجیل کند و سلام را با تمام آنچه در پیمان بود، براى شما به شتاب آماده کند.»
بنابراین وقتی به امام حسین علیه السلام سلام می‌دهیم و در هر سلام، ایشان را منتسب به پیامبر، امیر مؤمنان و حضرت زهرا سلام الله علیها می‌کنیم، در واقع مجموعه ای از مفاهیم را در ذهن و قلبمان تداعی می‌کنیم، از جمله آنکه:
شما نسبت به من در سلامت و امنیت باش و بدان از من نسبت به شما گزندی به واسطه خطا و همچنین صفات و اخلاقیات منفی نمی رسد. من برای ورود به حریم شما باید سلام دهم، یعنی وجودم برای شما باید سلم و امنیت باشد.
وقتی به شما سلام می‌دهم، در واقع به وعده‌های خود نسبت به شما در عالم ذر پایبندم؛ وعده‌ای که طی آن عهد بستیم با شما و اهل بیت وحی باشیم و از این طریق به سمت امام زمان عجل الله تعالی فرجه برای تشکیل حکومتشان حرکت کنیم.