تطایر کتب در قرآن چگونه توصیف شده؟
تَطایرِ کُتُب، از جایگاه های قیامت است که در آن آدمی نامه اعمال خود را مشاهده می کند. این باور از اعتقادات اسلامی است و در احادیث به آن تصریح شده است.
مفسران بر اساس احادیث معصومین، این اصطلاح را برگرفته از آیات ۱۳ و ۱۴ سوره اسراء دانسته و فقها تصدیق اجمالی آن را واجب می دانند. تطایر در لغت به معنای پریدن، پراکنده شدن و منتشر شدن است.
گرچه اصطلاح تطایر کتب در قرآن ذکر نشده، اما مفسران با استناد به احادیثی از پیامبر اکرم و امامان علیهم السلام، این اصطلاح را بر گرفته از آیه سیزدهم و چهاردهم سورهاسراء دانسته اند.
که طبق آن، کردارنیک و بد هر انسانی را همچون طوقی به گردنش می آویزند (اَلْزَمْن’اهُ طائِرَهُ فی عُنُقِهِ) و در روز قیامت برای او نامه ای گشاده بیرون می آورند تا در آن بنگرد.
گرچه اصطلاح تطایر کتب در قرآن ذکر نشده، اما مفسران با استناد به احادیثی از پیامبر اکرم و امامان علیهم‌السلام، این اصطلاح را بر گرفته از آیه سیزدهم و چهاردهم سوره اسراء دانسته‌اند.
که طبق آن، کردار نیک و بد هر انسانی را همچون طوقی به گردنش می‌آویزند (اَلْزَمْن’اهُ طائِرَهُ فی عُنُقِهِ) و در روز قیامت برای او نامه‌ای گشاده بیرون می‌آورند تا در آن بنگرد.
مفسران در تفسیر واژه «طائر» در این آیه، دو وجه ذکر کرده اند:
۳ – وجه اول
وجه اول آنکه، طائر از طیر مشتق شده است؛ مردم عرب برای شناخت نیک و بد اعمالی که قصد انجام دادن آن‌ها را داشتند، از پراندن طیر (پرنده ) الهام می‌گرفتند و کثرت تکرار این عمل سبب شد که خودِ نیک و بد، از باب تسمیه شی ء به اسم لازم آن، طائر نامیده شود.
۳.۱ – وجه دوم
وجه دوم، قول ابوعُبَیده است که طبق آن مرادِ اَعراب از طائر، نصیب «حَظ » است که در فارسی به آن «بَخت » گویند. در ادامه این آیه خداوند خبر می‌دهد که در قیامت همین طائر، نامه اعمال بندگان را، که در دنیا آن را ندیده‌اند، بیرون می‌آورد و در مقابل آن‌ها می‌گشاید.
همین موقف و جایگاه است که در روایات از آن به تطایر کتب یا تطایر صحف تعبیر شده است.
۴ – سه موقف قیامت در حدیثی از پیامبر
در حدیثی که عایشه از پیامبر نقل کرده، آمده است که آدمی در سه موقف از مواقف قیامت هیچکس را نمی‌شناسد و به یاد نمی‌آورد: میزان، تطایر صحف / تطایرکتب، و صراط.
۵ – معنای طایر از نگاه امام باقر
از امام باقر علیه‌السلام نیز در توضیح این آیه روایت شده که طایر به معنای خیر و شری است که همیشه همراه انسان است تا روز قیامت که نامه اعمالش را به دستش دهند.
بنابراین، می توان گفت که مأموران الاهی کردارهای آدمیان را، از نیک و از بد، در دنیا ثبت و ضبط می کنند. و در قیامت، در موقف تطایر کتب، این مطالب همچون نامه یا کتابی در مقابلشان گشوده می‌شود و به بهیتشان می‌رسد.
۶ – نظر فقها در مورد تطایر کتب
متکلمان و فقیهان تصدیق اجمالی تطایر کتب را به عنوان موقفی از مواقف قیامت، به سبب امکان عقلی آن، و نیز خبردادن قرآن از آن، واجب شمرده‌اند. به همین سبب فقها اقرار به حق بودن آن را در شمار مطالبی آورده اند که در قبر به میت تلقین می شود.