دوران امامت امام رضا (ع) را به چگونه می‌توان توصیف کرد؟
سى و پنج سال از عمر پُربرکت على بن موسى الرضا(ع) سپرى شده بود که به سوگ پدر نشست و از همان سال ( ۱۸۳ ق) عهده دار امامت شیعه شد. شیعیان تا سال ۲۰۳ هجرى که ایشان در توس به شهادت رسید ، از امامت ایشان برخوردار بودند.
امام هشتم، در دوره بیست ساله امامت خویش، هفده سال را در مدینه و سه سال را در خراسان سپرى کرد. این دوران، هم زمان با حاکمیت هارون الرشید، امین و مأمون بود. هارون و مأمون، از مشهورترین خلفاى عبّاسى بوده اند.
هارون به یارى وزیران توانمند بَرمَکى، مقتدرانه توانست آرامشى نسبى را بر سرزمین هاى اسلامى حاکم کند و با رَصَد دقیق، هر مخالفى را به شدّت، سرکوب مى کرد. بى تردید، در یک حکومت کاملاً نظامى و دیکتاتورى، زندگى یک گروه عقیدتى مخالف، مانند علویان، بسیار دشوار مى نمود و بیش از همه، حرکت هاى پیشواى شیعیان ، یعنى امام کاظم(ع) نیز به شدّت کنترل مى شد. در چنین حکومتى، دستگیرى ها و زندانى کردن هاى گوناگون امام هفتم و سرانجام به شهادت رساندن ایشان، امرى اعجاب آور نمى نمود. تعبیر رساى یکى از یاران امام هشتم، یعنى محمّد بن سِنان، از شخصیّت هارون، به خوبى بیانگر آن است که در قلمرو بسیار گسترده حکومت عبّاسى، جز خفقان، چیز دیگر حکم فرما نبوده است. او مى گوید:
از شمشیر هارون، خون مى چکد .
این سختگیرى ها پس از شهادت امام کاظم(ع) نیز بر شیعیان ادامه داشت؛ ولى تعرّضات جدّى بر امام رضا(ع) در دوره هارون، نه تنها گزارش نشده، بلکه در متون روایى آمده است که امام رضا(ع) مکرّر پیشگویى کرده بودند که: «هارون، توان صدمه زدن بر من را ندارد». این گزارش ها بیانگر آن است که شیعیان نسبت به جان امام(ع) بیمناک بوده اند و ایشان با این سخن ، آنان را آرام مى ساخته است. تاریخ از بیان دقیق و تبیین زوایاى گوناگون جهت گیرى هاى امام رضا(ع) در مدت حکومت هارون و حتّى دوران پنج ساله درگیرى امین و مامون، باز مانده است؛ ولى پیامد عملکرد ایشان، صیانت مکتب تشیّع از گزند دشمنان بوده است.
در شرایطى که ادریسیان حسنى مغرب با عبّاسیان و خلافتشان درگیرى داشتند ، و از جمله عبّاسیان ، نسب ادریس بن ادریس (ادریس دوم) را انکار مى کردند ، امام رضا(ع) نه تنها نسب او را تأیید فرمود ، بلکه او را دلاور خاندان خود شمرد که همانندى در این خاندان ندارد . این تأیید سیاسى ضمنى براى حکومت ادریس نیز محسوب مى شد .
در دوره مأمون، قیام هاى متعدّد ناراضیان از سادات علوى تا گروه هاى رقیب عبّاسیان، جامعه را ملتهب ساخت. گذشته از اوضاع حاکمیت، جامعه شیعه با شهادت امام کاظم(ع) با دوگانگى بسیار مهم و چالش واقفیان روبه رو شد. جمعى از وکیلان ائمّه و عالمان شیعه، از امامت امام هشتم روى گردانده ، پرچمدار فرقه اى خودساخته شدند. بخش قابل توجّهى از فتنه گران واقفى، تنها به اندیشه مال اندوزى و طمع در اموال باقى مانده از دستگاه وکالت، چنین انحراف بزرگى را در تاریخ شیعه رقم زدند.
وزارت برمکیان تا سال ۱۸۸ هجرى ادامه یافت. در این سال، هارون بر آنان غضب نموده و آنان را نابود کرد. مرگ هارون را در سال ۱۹۳ هجرى گزارش کرده اند.از سال وفات وى تا سال ۲۰۰ هجرى، بین فرزندان هارون (امین، مأمون و قاسم) جنگ و خون ریزى بود؛ امّا در این سال، سپاه مأمون بر سپاه امین، ظفر یافت و با قتل امین، نزاع در بین عبّاسیان، فروکش کرد. مأمون، امام رضا(ع) را در سال ۲۰۱ هجرى به خراسان، فرا خواند و در رمضان همان سال براى ولایت عهدى ایشان از مردم، بیعت گرفت. امام(ع) تا پایان عمر خود ، یعنى حدود دو سال و پنج ماه ، در خراسان اقامت داشت.