مدیریت و توانمندسازی حفاظت از ۱۷ یوزپلنگ پارک ملی توران
حسن اکبری معاون سازمان حفاظت از محیط زیست کشور می‌گوید طبق سونوگرافی انجام شده توسط دامپزشک بین‌المللی، رحم و تخمدان‌های «ایران» سالم بوده و به امکان زادآوری او در اسارت امیدواریم.
خبرگزاری افسران: حسن اکبری معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت از محیط زیست درمورد حفاظت از یوزپلنگ آسیایی اظهار داشت: این معاونت در سال ۱۴۰۰، برنامه جامعی را با همکاری اساتید دانشگاه، سازمان‌های مردم‌نهاد و دیگر صاحبنظران این حوزه با هدف حفاظت موثر از جمعیت یوزپلنگ آسیایی در ایران تدوین کرد.
وی ادامه داد: این برنامه شامل شش راهبرد اصلی برای تقویت حفاظت از این گربه‌سان نادر کشور است که عبارتند از: ۱) پایش و مدیریت در جهت افزایش جمعیت یوز و طعمه‌های آن در زیستگاه‌ها و کریدور‌های بین زیستگاهی؛ ۲) افزایش کمیت، کیفیت و مطلوبیت زیستگاه‌های یوزپلنگ؛ ۳) تقویت مشارکت جوامع محلی در حفاظت از یوزپلنگ از طریق توانمندسازی جامع؛ ۴) افزایش آگاهی و ترویج الگو‌های معیشت پایدار، پژوهش و به روزرسانی اطلاعات پایه‌ای از یوز، گونه‌های مرتبط و زیستگاه؛ ۵) احیای جمعیت پایه یوزپلنگ در شرایط اسارت و نیمه اسارت، ساختارسازی؛ و ۶) مدیریت و توانمندسازی حفاظت از یوزپلنگ که در حال حاضر بر زیستگاه‌های فعلی یوزپلنگ در استان‌های سمنان و خراسان شمالی متمرکز است.
حداقل ۱۷ یوز در پارک ملی توران زندگی می‌کنند
اکبری گفت: در راستای این برنامه، فعالیت‌ها و اقداماتی طی دو سال اخیر انجام گرفته و طبق پایش و پژوهشی که با همکاری سازمان‌های مردم‌نهاد صورت گرفته است در سال ۱۴۰۱، تعداد ثبت مشاهدات و زادآوری افزایش داشته و طی پایش انجام شده، ۷ یوزپلنگ ماده، ۲ یوزپلنگ نر و ۸ توله یوز ثبت شده که نشان می‌دهد حداقل ۱۷ فرد یوز در زیستگاه توران زیست می‌کنند.
او بیان کرد: از ابتدای سال جاری تا تاریخ ۱۵ خرداد ۱۴۰۲، ۴ مرحله مشاهده مستقیم یوزپلنگ توسط محیط‌بانان منطقه توران به ثبت رسیده است. همچنین از ابتدای سال یک قلاده یوزپلنگ نر به نام فراز، ۳ قلاده یوزپلنگ ماده (به نامهای مهشاد، حرب و تلخاب با ۴ توله تازه متولد شده آن) در دوربین‌های تله‌ای رصد شده‌اند.
اکبری در توضیح دلیل این روند رو به افزایش گفت: روند رو به افزایش ثبت مشاهدات می‌تواند متاثر از افزایش امنیت و کیفیت زیستگاه‌ها از طریق حفاظت فیزیکی و پایش زیستگاه با تعداد ۲۷ نفر محیط‌بان و ۶ نفر همیار در منطقه توران، تقویت منابع آبی مانند نصب دستگاه‌های تلمبه آبی و ساخت آبشخور‌های جدید، اضافه شدن یک پاسگاه محیط‌بانی، دو دستگاه خودرو فوتون و ۱۰ دستگاه موتور سیکلت برای پایش بهتر، جلب مشارکت بخش خصوصی و سمن‌ها و خرید پروانه‌های چرا و دیگر اقدامات انجام شده در راستای برنامه حفاظت از این گونه ارزشمند باشد. ضمن اینکه علاوه بر زیستگاه توران، در زیستگاه‌های استان خراسان شمالی نیز حدودا مشاهدات خوبی از یوزپلنگ ثبت شده که موید این نکته است که زیستگاه‌های جنوبی آن استان از حیث حفاظت از یوزپلنگ بسیار مهم هستند.
حفاظت از یوزها در پناهگاه حیات وحش میاندشت
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان در پاسخ به این سوال که آیا پناهگاه حیات وحش میاندشت نیز در محدوده درنظر گرفته شده برای حفاظت از یوزپلنگ ایرانی وجود دارد یا خیر گفت: بله. این برنامه شامل مجموعه حفاظت شده توران اعم از پارک ملی و منطقه حفاظت شده، همچنین پناهگاه حیات وحش میاندشت و نیز با توجه به زیستگاه‌های شرق خراسان رضوی و شمال غرب خراسان جنوبی می‌باشد. همچنین از دیگر فعالیت‌های انجام شده در زیستگاه‌های مدنظر برنامه، می‌توان از تقویت تجهیزات انفرادی محیط بانان مانند دوربین چشمی، دوربین دید در شب، تعمیر و تکمیل و مرمت و افزایش یک پاسگاه محیط بانی نام برد.
او در ادامه تصریح کرد: علاوه بر اقدامات ذکر شده، در دو سال اخیر، حقوق عرفی یک مرتع در منطقه امن زیستگاه یوزپلنگ در توران خریداری شده و نظارت بر خروج و ورود دام و بررسی وضعیت واکسیناسیون صورت گرفته است.
اکبری سپس به اقدامات انجام شده برای ارتقای کیفیت زیستگاه از جمله نهال کاری و تداوم در آبیاری نهال‌های کاشته شده در مناطق توران و میاندشت اشاره کرد و گفت به منظور افزایش منابع آبی نیز، تعمیر و مرمت چشمه‌ها و منابع آبی به تعداد ۲۰۰ دهنه آبشخور و ۱۵ دستگاه تلمبه بادی در زیستگاه توران و تعمیر و مرمت و افزایش منابع آبی موجود در میاندشت انجام شده است.
این مقام محیط زیست در ادامه بیان داشت: همچنین تهیه و توزیع یونجه در مراتع توران و میاندشت در فصول خشک برای تمرکز بخشی به طعمه‌های یوز انجام می‌شود. بعلاوه، نشست‌های آموزشی با محوریت ادارات کل استان‌ها و روسای منطقه توران و میاندشت، تهیه بروشور و آگاهی رسانی برای توجه رانندگان جاده میامی سبزوار، آموزش چهره به چهره و مشارکت از طریق عقد قرارداد و همایش‌هایی در جهت افزایش آگاهی عمومی و جلب مشارکت سایر دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی برگزار شده است.
او با اشاره به انعقاد تفاهم‌نامه همکاری سه جانبه بین شرکت نیکران موتور در قالب مسئولیت‌های اجتماعی این شرکت، معاونت محیط زیست طبیعی سازمان و صندوق ملی محیط زیست گفت: این اقدام در پشبرد اهداف حفاظت و پایش یوزپلنگ ایرانی در منطقه توران نقش موثری داشته است.
تکثیر در اسارت؛ چرایی و چگونگی
اکبری در مورد برنامه تکثیر در اسارت یوزپلنگ، چرایی و چگونگی آن و روند پیشرفت این برنامه بیان کرد: برنامه تکثیر در اسارت مرکز تحقیقات و نگهداری یوزپلنگ توران، هم اکنون با برنامه‌ای تحت نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست سمنان مدیریت می‌شود و برنامه آن هر چند وقت یکبار مورد بازبینی متخصصان کشور قرار می‌گیرد. در حال حاضر با وجود یک نر به نام فیروز و یک ماده به نام ایران به زادآوری آن‌ها امیدواریم. در طی دو سال گذشته با وجود پیش‌فرض‌هایی مانند این که جفتگیری یوزپلنگ‌ها در ایران در شرایط تکثیر در اسارت موفقیت آمیز نخواهد بود، جفتگیری موفق منجر به بارداری در ایران اتفاق افتاد که البته سه توله به دنیا آمده به دلیل مشکلات پیش آمده جانشان را از دست دادند. به هر حال بارداری ایران یکی از دستاورد‌های تحقیقاتی برنامه مذکور بود. طبق سونوگرافی انجام شده توسط دامپزشک بین‌المللی مشاور برنامه تکثیر در سال ۱۴۰۲، مشخص شده که رحم و تخمدان‌های ایران سالم بوده و به امکان زادآوری آن در اسارت امیدواریم.
او در مورد تعداد یوز‌های موجود در مرکز تکثیر در اسارت و اقدامات انجام شده در این مرکز گفت: در این مرکز علاوه بر ایران و فیروز، یک ماده دیگر به نام دلبر و همچنین دو توله نابالغ ماده به نامهای آذر و توران، نگهداری می‌شود. از مهمترین اقدامات صورت گرفته در این مرکز در دو سال گذشته، می‌توان به ساخت و تجهیز اتاق درمان صحرایی، توسعه و تجهیز امور زیربنایی، نصب دوربین مدار بسته برای لانه‌ها، تهیه پروتکل تغذیه، تهیه پروتکل بهداشتی و درمانی، تهیه پروتکل پیش، حین و بعد از زایمان برای بارداری احتمالی، اعزام یک دامپزشک برای دوره کوتاه‌مدت بیست روزه به آفریقا، مشاوره مستمر با کارشناسان خارجی، به کارگیری تیم دامپزشکی جهت تیمارداری و بزرگ کردن توله‌ها‌ی مکشوفه در توران با هماهنگی ستاد اشاره داشت.
پیشگیری از تصادفات جاده‌ای یوزها
معاون محیط زیست طبیعی سازمان در این باره بیان کرد: یکی از مشکلات و تهدیدات جمعیت زیستگاه، عبور جاده عباس آباد- میامی از وسط کریدور عبور یوزپلنگ بین مجموعه حفاظتی توران و منطقه میاندشت و خوش‌ییلاق است. تصادف جاده‌ای یوزپلنگ آسیایی در محور میامی- سبزوار نخستین بار در سال ۱۳۸۹ رخ داد. از آن پس تا سال ۱۳۹۷، هفت قلاده یوزپلنگ در این مسیر جان خود را از دست دادند. این آمار با اضافه شدن یک یوزپلنگ کشته شده در سال ۱۴۰۱، یک مادر با سه جنین در فروردین ۱۴۰۲ و یک توله یوز نر در تیر ماه ۱۴۰۲ به ۱۰ یوزپلنگ و سه جنین برای این محور می‌رسد.
اکبری ادامه داد: تلاش‌های کارشناسی برای ایمن‌سازی این جاده، نخست با مطالعه نقاط داغ و حساس در سال ۱۳۹۴ آغاز شد. در ادامه در سال ۱۳۹۵، طی نامهای از طرف معاون رئیس جمهور و ریاست وقت سازمان حفاظت محیط زیست به وزیر وقت راه و شهر سازی، مشکل تصادفات جاده‌ای یوزپلنگ آسیایی در محور حادثه خیز میامی- سبزوار، وضعیت بحرانی جمعیت یوزپلنگ و تصادفاتی که تهدیدکننده بقای تعداد افراد بسیار کم این جمعیت بود، تشریح و ضرورت اقدامات سریع در این خصوص مطرح شد.
وی افزود: بخش کوچکی از این محور به طول ۳ کیلومتر در هر طرف با بودجه تخصیص یافته از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست در سال ۱۳۹۷ فنس‌کشی شد و بعد از آن به مرور تابلو‌های اطلاعاتی و هشدار نیز در این محور نصب شد. همچنین، بر پایه مطالعات پیشین، جزئیات یک طرح پیشنهادی برای ایمن‌سازی محور حادثه‌خیر حدفاصل سه‌راهی بیارجمند تا رباط صدرآباد (نرسیده به شهر داورزن) به طول ۷۹ کیلومتر، طی جلسات کارشناسی و جمع‌آوری نظرات کارشناسان نهایی شد. این طرح به همراه پیوست‌های متعدد شامل جزئیات و نقشه‌های مسیر، مختصات UTM کریدور‌ها و زیرگذرها، مسیر پیشنهادی فنس در دو سمت و بین دو خط رفت و برگشت، مشخصات فنس و شرایط اجرایی و همچنین شرایط سازه‌ای ابتدا و انتهای فنس در هر سمت، در تاریخ ۲۱/۶/۱۴۰۱ به وزارت راه تحویل شد که بر اساس این طرح اقدامات اساسی از جمله تامین روشنایی کل مسیر به طول ۷۹ کیلومتر و نصب دوربین کنترل سرعت متوسط در کل مسیر برای کاهش سرعت تا ۸۰ کیلومتر برای کاهش تلفات جاده‌ای در طول مسیر پیشنهاد شد.
اکبری ضمن ابراز خرسندی از این که در چند سال اخیر حفاظت مطلوب در زیستگاه توران منجر به افزایش ثبت تعداد افراد در داخل این زیستگاه شده گفت: با توجه به نوع رفتارشناسی گونه، این افزایش تعداد افراد جمعیت می‌تواند منجر به خروج افراد از منطقه حفاظت شده، برای کشف قلمرو‌های جدید و یا اجتناب از درون‌آمیزی و… شود که ممکن است به از دست رفتن افراد جمعیت و نهایتا آسیب جدی به جمعیت این گونه منجر شود. بنابر این ضرورت دارد، حفاظت زیستگاه‌های اطراف مجموعه حفاظتی توران و میاندشت به صورت ارتقا سطح حفاظتی، اعلام مناطق به صورت مناطق شکار ممنوع و یا استفاده از قالب حفاظت مشارکتی افزایش یابد. به همین منظور، ایجاد یک بافر حفاظتی و آموزشی در این مناطق در دست طرح ریزی است. انعقاد تفاهم نامه مشارکت با بخش خصوصی در زمینه حفاظت از جنوب و جنوب شرق توران و طرح ریزی برای پیدا کردن سازو کار قانونی برای انعقاد تفاهم نامه‌های مشارکت بخش خصوصی درتقویت حفاظت از شمال و شرق توران در دستور کار است.
ایجاد طرح بلندمدت برای حفاظت از یوزپلنگ ایرانی
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در پایان ضمن اعلام ارائه طرحی بلندمدت برای حفاظت از یوزپلنگ ایرانی، حاوی ۶ راهبرد برنامه حفاظتی موجود و اقدامات و اعتبارات مورد نیاز، عناوین دستگاه‌ها و مراجع ذیربط برای اجرا و یا مشارکت در اجرای اقدامات توسط سازمان محیط زیست به شورای عالی محیط زیست، ابراز امیدواری کرد، تصویب این طرح در شورای عالی محیط زیست، منجر به مشارکت بهتر وزارتخانه‌های مختلف اعم از وزارت راه و شهر سازی، وزارت نیرو، وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت جهاد و کشاورزی همراه با پشتیبانی سازمان برنامه و بودجه، دستگاه قضایی، ستاد کل نیرو‌های مسلح، وزارت کشور، وزارت ارتباطات و آمار و فناوری و … و همچنین حمایت آموزش و پرورش، صدا و سیما، جوامع محلی و سرمایه گذاران بخش خصوصی، سمن‌ها و… را شده، به حفاظت حداکثری از این گونه بی نظیر و ارزشمند بیانجامد.