آسیب شناسی هنگامه ظهور و شیوه ظهور

باور مهدوی و فرهنگ انتظار در طول تاریخ با اندیشه ها و برداشت های نادرست بسیاری در آمیخته شده است. اندیشه ها و برداشت هایی که به تدریج تبدیل به آسیب ها و آفت های جدی برای اساس و بنیاد اعتقاد به ظهور منجی در فرهنگ شیعه شده اند.

در عصر حاضر که جامعه ما به شکل روزافزونی، به موضوع انتظار و ظهور روی آورده است، ضرورت شناسایی این آسیب ها و آفت ها، بیش از هر زمان دیگر احساس می شود و لازم است که ضمن ترویج و توسعه فرهنگ انتظار، این موضوع نیز مورد توجه جدی قرار گیرد.

با توجه به آنچه گفته شد، در نیمه شعبان سال گذشته، «مؤسسه فرهنگی موعود» اقدام به برپایی همایشی با عنوان «باور مهدوی؛ تهدیدها و آسیب ها» نمود. که طی دو روز برگزاری آن، اساتید و محققان ارجمند حوزه و دانشگاه دیدگاه های خود را در این زمینه ابراز داشتند. آنچه در پی خواهد آمد، حاصل یکی از سخنرانی های ارائه شده در این همایش است که امیدواریم مورد توجه شما عزیزان قرار گیرد.

شیعه معتقد است که در آینده، مردی از نسل حضرت زهرا(س) ظهور خواهد کرد و با تشکیل آخرین دولت، پایان تاریخ را رقم خواهد زد. این از اصول راهبردی باورهای شیعه است. اصلی که آینده را روشن می سازد و جهت گیری حرکت شیعه را مشخص می کند.

ظهور حضرت مهدی(ع) همچون فانوسی است که در اقیانوس متلاطم و ظلمانی دوران غیبت، ساحل امن و نجات را برای کشتی های طوفان زده مشخص می سازد و از این رو شیعه باید پیوسته از این فانوس الهی حفاظت کند و آن را از آسیب ها و آفت ها ایمن سازد؛ چرا که در غیر این صورت فانوس های بدلی، جای فانوس حقیقی را خواهند گرفت و مردم به جای اینکه به ساحل نجات رهنمون شوند گرفتار گمراهی و سرگردانی می گردند و نتیجه این امر چیزی جز تأخیر ظهور نخواهد بود.

ایمن سازی و مصونیت بخشی به «اصل ظهور» متوقف بر «آفت زدایی» است و آفت زدایی متوقف بر «آفت شناسی» و «آسیب شناسی» است. بدون شناخت آسیب ها نمی توان عملیات ایمن سازی و حفاظت را اجرا نمود. در این مقاله برآنیم تا به برخی از این موارد اشاره کنیم و لذا مسئله «آسیب شناسی ظهور» را در سه قلمرو بررسی خواهیم کرد.

قلمرو اول «هنگامه ظهور» است؛ یعنی چه زمانی و در چه شرایطی پدیده ظهور اتفاق خواهد افتاد. قلمرو دوم «شیوه ظهور» است که به مسئله حوادث پس از ظهور می پردازد و به این سؤال که دولت مهدوی چگونه حاکمیت یافته و تشکیل می شود؛ پاسخ می دهد و قلمرو سوم «دولت ظهور» است که موضوع مأموریت دولت مهدوی را بررسی کرده و بیان می کند که دولت ظهور برای چه می آید و چه خواهد کرد؟

۱. هنگامه ظهور

برخی از آسیب های موضوع ظهور مربوط به «هنگامه ظهور» است. هنگامه ظهور، یعنی زمانی که ظهور اتفاق خواهد افتاد. بدیهی است که مراد از زمان، زمان تقویمی نیست. زمان تقویمی را کسی جز خداوند متعال نمی داند. بلکه مراد از زمان ظهور، زمان پیش شرطی و زمان زمینه ای است. بنابراین وقتی از هنگامه ظهور پرسش می شود، مقصود این است که پیش شرط ظهور چیست؟ زمینه ظهور حضرت کدام است؟ و در چه شرایطی حضرت مهدی(ع) ظهور خواهد کرد؟

۱ـ۱. اهمیت و ثمره بحث: مسئله هنگامه ظهور از آن جهت اهمیت دارد که مشخص می سازد برای ظهور چه مقدماتی لازم است (مقدمات ظهور) و برای تحقق مقدمات و زمینه ها، چه وظایفی بر عهده شیعه است (وظایف منتظران). پاسخ به پرسشف هنگامه ظهور، جهت حرکت شیعه را مشخص می سازد. پاسخ درست، مسیر درست را مشخص می کند و پاسخ نادرست، شیعه را به بیراهه کشانده و ظهور را به تأخیر می اندازد.

به بیان دیگر پاسخی که به پرسش هنگامه ظهور داده می شود، تأثیر مستقیم و غیرقابل انکاری در بحث «انتظار» خواهد داشت. انتظار و چگونگی آن از مسایل بنیادین در دوران غیبت است که نمی توان به سادگی از کنار آن گذشت. تعریف دقیق انتظار، فرهنگ انتظار و وظایف منتظران، متوقف بر داشتن پاسخی صحیح، منطقی و متین برای پرسش هنگامه ظهور است. از این رو مسئله آسیب شناسی و آسیب زدایی در قلمرو هنگامه ظهور، از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.

۱ـ۲. آسیب شناسی هنگامه ظهور: یکی از آسیب های مرتبط با هنگامه ظهور این است که گمان می شود «فراگیری و جهان شمولی فساد» پیش شرط ظهور است. برخی معتقدند تا جهان پر از ظلم و فساد نشود، حضرت مهدی(ع) ظهور نخواهد کرد. و شاید پاسخ این گروه به این پرسش که «چرا حضرت مهدی(ع) در غیبت است؟» این باشد که: چون هنوز مناطقی از جهان را فساد فرا نگرفته است. در اینجا برای آشنایی بیشتر با این دیدگاه، دلایل معتقدان آن و آثاری را که این دیدگاه بر اندیشه انتظار دارد، بررسی می کنیم.

الف) دلیل: دلیل کسانی که معتقدند جهان شمولی فساد پیش شرط ظهور است، روایاتی است که می گویند حضرت مهدی(ع) زمانی ظهور می کند که جهان پر از ستم شده است.

روایات فراوانی وجود دارند که درباره جهان پیش از ظهور، از تعبیر «کما ملئت ظلماً و جوراً» استفاده کرده اند. مثلاً رسول خدا(ص) می فرماید:

لاتقوم الساعه حتی تمتلئ الاٴرض ظلماً و عدواناً، ثمّ یخرج رجل من عترتی فیملؤها قسطاً و عدلاً کما ملئت ظلماً و عدواناً.۱

قیامت برپا نمی شود تا زمانی که زمین از ستم و دشمنی آکنده شود، آنگاه مردی از خاندان من قیام کند و زمین را همچنان که از ظلم و جور آکنده شده، از عدل و داد پر کند.

و یا در کلام دیگری می فرماید:

لولم یبق من الدّهر إلاّیوم لبعث الله تعالی رجلاً من أهل بیتی یملؤها عدلاً کما ملئت جوراً.۲

اگر از عمر دنیا فقط یک روز باقی مانده باشد، خداوند مردی از خاندان مرا بر می انگیزد که دنیا را پر از داد می کند همچنان که پر از ستم شده است.

از چنین روایاتی این برداشت را کرده اند که فراگیری فساد، پیش شرط ظهور است. در بحث های بعدی به تحلیل این بفعد از روایات مهدویت خواهیم پرداخت و مشخص خواهیم ساخت که مراد از این تعبیرها چیست.

ب) تأثیر این نظریه بر فرهنگ انتظار: این نظریه تأثیر مستقیمی بر فرهنگ انتظار و تعیین وظایف منتظران دارد. انگاره ای که از دل نظریه فوق در باب انتظار بیرون می آید، نفی امر به معروف و نهی از منکر و تعطیلی هرگونه حرکت اصلاح طلبی است. گروهی از کسانی که پیش شرط ظهور را فراگیری فساد می دانند، بر این باورند که نباید جلوی فساد را گرفت. از دیدگاه اینان، هرگونه مانع تراشی در راه انجام فساد و منکرات، منجر به تأخیر در ظهور می شود. امام خمینی(ره) درباره این گروه می فرماید:

یک دسته ای می گفتند که خوب، باید عالم پر از معصیت بشود تا حضرت بیایند، ما باید نهی از منکر نکنیم، امر به معروف هم نکنیم تا مردم هرکاری می خواهند بکنند، گناهان زیاد بشود که فرج نزدیک بشود.۳

کسانی که این انگاره را پذیرفته اند، بر این باورند که چون راه ظهور، گسترش فساد است، وظیفه منتظران، سکوت در برابر منکرات و اجازه گسترش فساد است و بر این اساس معتقدند هر نوع تلاش برای جلوگیری از فساد و توسعه صلاح و فلاح، حرکت ضدانتظار است که موجب به تأخیر افتادن ظهور می شود.

۱ـ۳. نقد: در نقد این دیدگاه باید گفت که اگرچه روایات مورد استناد صحیح اند، اما استنباطی که از آنها شده درست نیست. سؤال این است که روایاتف مورد استناد، بیان گر «توصیف زمان ظهور» ند یا بیان گر «پیش شرط ظهور»؟ فرق است میان این که گفته شود ویژگی های اجتماعی هنگامه ظهور چیست و این که گفته شود پیش شرط ظهور حضرت مهدی (ع) چیست. مورد اول ویژگی های جامعه جهانی را به هنگام ظهور توصیف و پیش بینی می کند، ولی مورد دوم شرط ظهور حضرت مهدی(ع) را توضیح می دهد. بدیهی است که میان این دو، تفاوت وجود دارد. به عنوان نمونه اگر گفته شود در فصل بهار فرزند فلان خانواده متولد می شود؛ آیا بدین معناست که فصل بهار علت ولادت است یا فصل بهار توصیف هنگامه ولادت است؟ در بحث ما نیز همین مسئله صادق است. خیلی فرق است میان این که بگوییم «حضرت مهدی(ع) چون فساد فراگیر شود ظهور می کند» یا این که بگوییم «حضرت مهدی (ع) در زمانی که فساد فراگیر است ظهور خواهد کرد.» میان این دو تفاوت ظریفی وجود دارد.

فهم متون دینی نیازمند کار کارشناسی است. باید مجموعه متون دینی را مورد توجه قرار داد تا به نتیجه منطقی رسید. در متون دینی هیچ گاه از «فراگیری ستم» به عنوان علت ظهور یاد نشده تا در نتیجه گفته شود که راه تعجیل در فرج حضرت، توسعه فساد است! بلکه در متون حدیثی تصریح شده که پیش شرط ظهور، تغییر جامعه و حرکت آن به سمت صلاح و فلاح است. این که در بحث روش شناسی فهم متون دینی گفته می شود باید مجموعه روایات را مورد توجه قرار داد تا بتوان دیدگاه دین را استخراج نمود، به همین دلیل است.

مطالعه دیگر روایات نشان گر این حقیقت است که تمرکز بر بخشی از احادیث و نادیده گرفتن برخی دیگر، عامل انحراف در فهم متون و موجب تحریف در دیدگاه دین می گردد. در ادامه به روایتی در زمینه پیش شرط ظهور اشاره می کنیم تا این بحث روشن تر گردد:

کسی از امام باقر(ع) می پرسد که چه وقت ظهور حضرت مهدی(ع) اتفاق می افتد تا دل ما شاد گردد؟ حضرت در قالب بیان یک حکایت آموزنده، تاریخ را به سه دوره؛ زمان گرگ صفتی، زمان میش صفتی و زمان ترازو تقسیم کرده و روشن می سازد که در کدامیک از این دوره ها، امکان ظهور وجود دارد. حکایت این است که عالم فرزانه ای، فرزندی داشت که نسبت به دانش و فضل او بی رغبت بود و لذا بهره ای از دانش پدر نبرده بود. در مقابل همسایه ای داشت که از دانش او بهره های فراوان برده بود. عالم فرزانه، هنگام مرگ به فرزند خود گفت اگر پس از من به تو رجوع کردند و با مشکل روبه رو شدی از این مرد همسایه کمک بخواه. پس از مدتی، پادشاه خوابی دید و برای تعبیر خواب خود فرزند عالم فرزانه را احضار کرد. او به همسایه مراجعه کرد و از وی نظرخواهی نمود. همسایه فرزانه گفت: در تعبیر خواب پادشاه بگو که اکنون زمان گرگ است، ولی وقتی پاداش را گرفتی سهم مرا نیز بده. فرزند عالم نزد پادشاه رفت و پس از تعبیر خواب او، پاداش خوبی گرفت، اما با کمال شهامت به وعده خود با همسایه عمل نکرد.

پس از مدتی دوباره جریان تکرار شد. فرزند عالم با عذرخواهی و خجالت نزد همسایه رفت. همسایه به او گفت: بگو اکنون زمان میش است. ولی این بار سهم مرا از پاداش فراموش نکن… . فرزند عالم پس از گرفتن پاداش به تردید افتاد که چه کند آیا سهم همسایه را بدهد یا نه؟ ولی بالاخره از این کار چشم پوشی نمود. وقتی برای بار سوم قضیه تکرار شد، فرزند عالم قول داد که این بار به وعده خود عمل کند. همسایه فرزانه نیز به او گفت: به پادشاه بگو اکنون زمان ترازو است. فرزند عالم پس از گرفتن پاداش فوراً نزد همسایه رفت و سهم او را تقدیم کرد. همسایه فرزانه در اینجا کلام بسیار مهمی دارد. به او گفت:من از آغاز نیز چشم داشتی به این مال نداشتم ولی تو فرزند زمان خود هستی. زمان اول زمان گرگ بود و تو چون گرگ حق مرا غارت کردی. زمان دوم زمان میش بود که دلش می خواهد ولی عمل نمی کند، تو هم دلت می خواست که حق مرا بدهی ولی عمل نکردی. و اما زمان سوم زمان ترازو بود و تو به وعده خودت عمل کردی. همه پاداش از آنف تو.۴

امام باقر (ع) با بیان این حکایت می خواهد بفرماید که در دوره «گرگ صفتی» حق امامت غصب شد، در دوره «میش صفتی» مردم می خواهند حق ما را بدهند ولی حال آن را ندارند و در دوره سوم که دوره «عدالت» است مردم حق ما را خواهند داد! این ها دوره های سه گانه تاریخ امامت اند. مدار و محور این دوره های سه گانه، مردم اند. اگر مردم تغییر کنند، زمان ظهور فرا خواهد رسید. براساس این حدیث شریف، پیش شرط ظهور عدالت خواهی مردم است. امامف عدالت، امت عدالت خواه می خواهد. دولت عدالت، جامعه عدالت پذیر می خواهد. جامعه فاسد، امام عدالت را نمی پذیرد. مردم فاسد، دولت عدالت را تحمل نمی کنند؛ همان گونه که امام علی(ع) را تحمل نکردند.

اگر ظهور در جامعه فاسد روی دهد، امام مهدی(ع) نیز فرجامی چون دیگر امامان خواهد داشت. بنابراین پیش شرط ظهور، توسعه عدالت خواهی است. گفتمان جامعه بشری باید به گفتمان عدالت تبدیل شود تا زمنیه ظهور حضرت مهدی(ع) فراهم گردد. البته حرکت به سوی عدالت، حرکتی مردمی و توده ای است که در بدنه جامعه جهانی باید صورت بگیرد. اگر چنین اتفاقی بیفتد، طبیعی است که سران کفر و الحاد ساکت نخواهند نشست و ظلم و جور خود را دامنه دارتر خواهند کرد؛ همان گونه که هم اکنون کفر جهانی برای مقابله با نهضت مهدویت برنامه های شیطانی طراحی و اجرای آن ها را آغاز کرده است و بدون تردید این روند موجب توسعه فساد می گردد، هرچند از سوی دیگر موج عدالت خواهی و حرکت به سوی منجی عدالت گستر نیز روبه افزایش است.

بنابراین، این تصور که پیش شرط ظهور، توسعه فساد است، با متون دینی و عقل سلیم ناسازگار است. فراگیری فساد، توصیف زمان ظهور است نه علت ظهور. برهمین اساس مفهوم انتظار یعنی تلاش برای غالب کردن گفتمان عدالت و ترویج عدالت خواهی در مردم و جامعه منتظر جامعه ای است که در راه توسعه عدالت خواهی و عدالت پذیری تلاش می کند.۵

۲. شیوه ظهور

برخی دیگر از آسیب های ظهور، مربوط به «شیوه ظهور» و به قدرت رسیدن حضرت مهدی(ع) است. می دانیم که در دوران ظهور، حکومت واحدی در سراسر جهان شکل می گیرد و حضرت مهدی(ع) در رأس این حکومت قرار می گیرد، حال این سؤال مطرح است که چگونه آن حضرت به این قدرت می رسد. یکی از مباحث مهم در هر حاکمیتی، مکانیسم کسب قدرت است. این که ساز و کار کسب قدرت چیست از مباحث مهم فلسفه سیاسی است. سؤال این است که ساز و کار کسب قدرت در دولت مهدوی ـکه نمونه کامل دولت امامت و ولایت استـ چیست؟ و حضرت مهدی(ع) از چه شیوه ای برای رسیدن به قدرت استفاده خواهد کرد؟۶

۲ـ۱. اهمیت و فایده بحث: در بحث ظهور نمی توان مسئله شیوه کسب قدرت را نادیده گرفت و از آن چشم پوشی کرد. امروز دنیا نسبت به این مسئله حساس است و سؤال ها و شبهه های فراوانی در این زمینه دارد. ما نمی توانیم افکار عمومی را نادیده بگیریم. ظهور میان زمین و آسمان و در خلأ اتفاق نمی افتد. ظهور در این دنیا و در میان همین مردمی اتفاق می افتد که سؤال ها و شبهه های فراوانی دارند. اگر حکومت حضرت یک حکومت جهانی است، نمی توان به جز شیعه، بقیه مردم را نادیده گرفت. جهانف امروز، نزدیک به شش میلیارد نفر جمعیت دارد که از این میزان، قدری بیش از یک میلیارد نفر آن مسلمان اند و در میان مسلمانان، جمعیت شیعه حدود صدمیلیون نفر است. شیعه اگر معتقد است دولتی که او معرفی می کند، دولت پایان تاریخ است، باید بتواند پاسخ قانع کننده ای برای خیل مردمی داشته باشد که شیعه نیستند و سؤالات فراوانی دارند. البته همیشه انسان های مغرض وجود خواهند داشت، اما اکثریت را کسانی تشکیل می دهند که اگر پاسخ قانع کننده ای بیابند، خواهند پذیرفت و این جمعیت تشنه، یکی از نگرانی هایش، شیوه به قدرت رسیدن دولت پایان تاریخ در اندیشه شیعی است. اینجاست که بحث شیوه ظهور اهمیت می یابد. یافتن پاسخ صحیح و منطقی برای این پرسش، اولاً به ما کمک خواهد کرد که حوادث پس از ظهور را تبیین و تبلیغ کنیم و ثانیاً وظیفه منتظران را در تهیه ابزار قدرت، مشخص می سازد. اگر بناست حضرت مهدی(ع) قدرت جهان را در دست بگیرد، باید در دوران غیبت و انتظار، ابزار قدرت را فراهم ساخت. هر پاسخی که به پرسش دوم داده شود، در وظیفه منتظران تأثیر مستقیم خواهد داشت و مسیر حرکت در این زمینه را تعیین خواهد کرد.

۲ـ ۲. آسیب شناسی شیوه ظهور: برخی ظهور حضرت را ظهور سرخ و خونین می دانند و بر این باورند که ایشان در اثر جنگ و خون ریزی های فراوان، حاکمیت می یابد. این مسئله دستاویزی برای مخالفان مهدویت شیعی شده تا برای مردم دنیا این گونه جا بیندازند که فرجام تاریخ از نظر شیعه، فرجامی است خونین و دردناک که در آن با زور شمشیر و سرنیزه حکومتی به مردم جهان تحمیل می گردد. دوران معاصر، دوره نبرد الگوهای فرجام تاریخ و نظریه های پایان تاریخ است. در این نبرد کسی پیروز است که الگوی بهتری ارائه دهد. اگر ظهور حضرت متوقف بر رویکرد جامعه بشری به عدالت مهدوی است، راه رسیدن به آن ارائه تصویری روشن و منطقی از آن است. اگر بناست بشریت در ظهور حضرت به خاک و خون کشیده شود، آیا می توان انتظار همراهی از آنان داشت؟ آیا می توان آنان را منتظر ظهور نمود؟ آن تصویر خشونت باری که اردوگاه لیبرال دموکراسی از مهدویت شیعی ارائه می دهد، مبتنی بر برخی سخنانی است که شیعه خود در این باره گفته است؛ بدون این که به حساسیت مسئله توجه داشته باشد و تحلیل منطقی از این بحث ارائه دهد. از این رو بررسی دوباره موضوع اهمیت دارد.

۲ـ۳. دلیل: بخشی از روایات مهدویت، اختصاص به درگیری های هنگام ظهور دارد. در این دسته، روایاتی وجود دارند که دامنه درگیری ها را بسیار گسترده و آمار کشته شدگان را بسیار زیاد نقل می کند. در این بحث در پی نقل این متون نیستم، شما کم و بیش از این متون خبر داشته و گوشه هایی از آن را شنیده و یا خوانده اید.

۲ـ۴. نقد: همان گونه که اشاره شد، روایات فوق مبنای نظریه «جنگ برای تحمیل» شده است. در این نظریه حضرت مهدی(ع) ظهور می کند و پس از درگیری ها و خونریزی های بسیار فراوان، حاکمیت خود را بر پهنه گیتی می گستراند. اما این نظریه با اشکالات فراوانی روبه روست؛ چرا که یک نظریه اگر مخصوص بخشی از یک حقیقت باشد باید با دیگر اجزاء هماهنگ باشد. اصل هماهنگی میان اجزای یک مجموعه، ضرورت نظریه پردازی است و ناهماهنگی نشانه نادرستی یک یا چند نظریه درونی می باشد. نظریه «جنگ برای تحمیل» نیز با دیگر بخش های نظریه مهدویت و دولت امامت ناهماهنگ است. این ناهماهنگی در سه حوزه است که بدان می پردازیم:

الف) نظریه «جنگ برای تحمیل» نمی تواند پدیده «غیبت» را تحلیل کند. غیبت یکی از عناصر مهم در فرهنگ مهدوی است. اگر بناست که برای حاکمیت امام زمان (ع) نبردهای تحمیل کننده انجام شود، دیگر نیازی به این غیبت طولانی نمی بود؛ از همان آغاز این نبردها می توانست آغاز شود و حکومت حضرت مستقر گردد. پس راز حدود دوازده قرن غیبت چیست؟ شاید گفته شود حضرت مهدی(ع) در آغاز امامت بیش از پنج سال سن نداشته است و به همین دلیل غایب شده است. اما روشن است که کمی سن نمی تواند توجیه عقلانی برای دوازده قرن غیبت باشد.۷ اگر کمی سن دلیل غیبت است و اگر بناست به وسیله جنگ حکومت حضرت برپا گردد، چند دهه غیبت برای تکمیل سن کافی بود. این نشان گر ناکارآمدی نظریه «جنگ برای تحمیل» در تحلیل پدیده غیبت است.

ب) همان گونه که در بحث آسیب شناسی هنگامه ظهور گذشت، روایات معصومین(ع) و تحلیل های عقلانی، پیش شرط ظهور حضرت مهدی(ع) را «آمادگی اجتماعی» می دانند؛ اگر چنین است، نظریه «جنگ برای تحمیل» با این بخش از فرهنگ مهدویت نیز در تضاد است. اگر ظهور نیازمند آمادگی اجتماعی است؛ اگر غیبت، فرصتی برای کسب آمادگی است و اگر انتظار تلاش برای آماده سازی است، «جنگ برای تحمیل» چه معنایی خواهد داشت؟ این نظریه با هیچ یک از آن مفاهیم سه گانه نیز همخوانی ندارد.

ج) برخی از روایاتی که به موضوع نبردهای پس از ظهور پرداخته اند، تأکید کرده اند که هدف این نبردها منافقان و معاندان هستند و بر این اساس عموم مردم در صف مقابل قرار نمی گیرند. نظریه جنگ برای تحمیل با این دسته از روایات هم ناسازگار است. در اندیشه دینی حتی منافق تا وقتی یک شهروند باشد، در امان است و تنها زمانی که قصد براندازی داشته باشد، با او برخورد می شود. در عصر ظهور، اگر معاندان و منافقان بخواهند مانع استقرار دولت مهدوی شوند، با آنان ستیز خواهد شد. دولت امامت، هیچگاه خود را با خشونت و تهدید بر مردم تحمیل نکرده است. خانه نشینی حضرت علی(ع) و انزوای معصومان (ع) دلیل روشن این حقیقت است. ستیز امام زمان(ع) با کسانی است که در برابر این جریان حق (که خواست عمومی است) سد ایجاد می کنند.

۲ـ۵. ماهیت نبردهای ظهور: اگر سؤال شود که آیا هیچ جنگی در آستانه تشکیل دولت مهدوی رخ نمی دهد؟ پاسخ آن منفی است. روایت های زیادی، اصل مسئله درگیری را تأیید و حتی برخی ویژگی های آن را نیز مشخص کرده اند. اما اگر سؤال شود که آیا پایه های حکومت مهدوی بر کشتار و خون ریزی توده مردم (همان ها که دولت مهدوی می خواهد بر ایشان حکومت کند) استوار است؟ پاسخ منفی است. بدون تردید نبرد و درگیری های نظامی سختی در خواهد گرفت اما سؤال این است که آیا این درگیری ها به خاطر تحمیل یک ایده به مردم است؟ یا دلیل دیگری دارد؟ آیا شمشیر حضرت مهدی(ع) شمشیر تحمیل حکومت به مردم است یا شمشیر مبارزه با کسانی است که در برابر خواست عمومی بشریت برای تحقق عدالت صف آرایی می کنند؟ میان این دو تفاوت وجود دارد. گاهی یک نفر یا یک گروه با تکیه بر سرنیزه حاکمیت خود را به مردم تحمیل می کند و گاهی جامعه ای به پامی خیزد و علیه ستم قیام می کند ولی زورگویان در برابر آنان مقاومت می کنند و لذا مردم نیز با آنان می جنگند. نمونه بارز آن در انقلاب اسلامی ایران اتفاق افتاد. حضرت امام خمینی(ره) و یاران او جنگیدند و شهدای زیادی تقدیم انقلاب کردند. سؤال این است که این جنگ و کشتار به خاطر چه بود؟ آیا به زور سرنیزه به مردم می گفتند که باید انقلاب کنید و لذا نبرد آغاز شد؟ یا این که مردم قیام کردند تا حکومت اسلامی تشکیل دهند ولی صاحبان زر و زور و تزویر در برابر این خواست عمومی ایستادند و لذا مردم هم تا اندازه ای که لازم بود با آنان درگیر شدند؟ داستان نبردهای ظهور نیز همین گونه است؛ نبردی است برای برچیدن سدهایی که ظالمان در راه تحقق عدالت ایجاد کرده اند. اگر به بحث پیشین نگاهی بیندازیم، مسئله روشن تر می گردد. پیش شرط ظهور، خواست عمومی بشر است. صورت مسئله این است که ابتدا بشر آماده پذیرش دولت مهدوی شده و آن گا ه او ظهور می کند. اما ابرقدرت هایی که منافع ظالمانه خود

پی نوشت ها:

۱. محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج ۱، ص ۶۳۳، ح ۰۷۱۱.

۲. همان، ح ۲۷۱۱ .

۳. صحیفه نور، ج ۰۲ ، ص ۶۹۱ .

۴. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۱، ص ۷۹۴ـ۹۹۴.

۵. برای مطالعه بیشتر در این زمینه ر.ک: عباس پسندیده، «گفتمان عدالت پیش شرط ظهور» مجله موعود، سال ششم، شماره ۵۳، دی و بهمن ۱۸۳۱.

۶ . البته هدف امامت، کسب قدرت به معنای قدرت طلبی نیست بلکه مراد به دست آوردن قدرت برای انجام مأموریت الهی که هدایت مردم است می باشد. وجود قدرت، شرط تکلیف است و امام نیز برای انجام رسالت خویش باید قدرت انجام آن را داشته باشد. اینجا است که ضرورت حکومت و حاکمیت یافتن امام مشخص می شود. قدرت، برای امامت، هدف نیست بلکه مقدمه ای است که امام را نسبت به انجام رسالت الهی اش قادر می سازد.

۷. همان گونه که مشهود است، این نظریه گذشته از آن که برمفهوم انتظار تأثیر منفی می گذارد، مفهوم غیبت را نیز به نادرستی تفسیر می کند.

۸. محمدباقر مجلسی، همان، ج ۱، ص ۱۱۶، ح ۸.