علائم اختلال استرس پس آسیبی و راههای درمان

تروما مفهومی فرضی است که به تجارب هیجانی دردناک، پریشان کننده و شوک برانگیز اطلاق می گردد.

تروما چیست ؟

حوادث طبیعی، جنگ خشونت و بلایا می توانند از دلایل بروز تروما در افراد باشند.

تروما آسیبی است که می تواند به طور همزمان فرد را در معرض صدمات روحی و جسمانی قرار دهد. در این میان شاید کودکان و نوجوانان بیش از سایر گروه های سنی آسیب پذیر باشند.

این مقاله درصدد آن است تا به بیان نقش والدین و سایر اعضا خانواده در کمک به کودکان و نوجوانان حادثه دیده برای کنار آمدن با تروما و بازیابی بهداشت و سلامت روان در ایشان بپردازد.

در دنیای امروز که جنگ و خشونت بیداد می کند و انسان هم چنان مقهور خشم طبیعت است کودکان بی گناه ترین و آسیب پذیرترین اقشار جامعه در برابر حوادث هستند این بازماندگان کوچک به دلیل عدم بلوغ ذهنی و درک کودکانه شان از آن چه که در این دنیای پر هیاهو رخ می دهد، پس از حوادث تروماتیک گاه آنچنان به لحاظ روحی و جسمی آسیب می بیند که تأسف و تأثر هر بیننده ای را بر می انگیزند.

در این میان والدین و سایر اعضا خانواده می توانند نقشی اساسی در بازگرداندن سلامت روانی ایشان ایفا کنند.

والدین می توانند به کودکان و نوجوانانی که تجربه مواجهه با خشونت و بلایا را دارند جهت کنار آمدن با تروما کمک کرده و آنها را در برابر ترومایی دیگر حفظ کننده و برای شان مراقبت های پزشکی و مشاوره ای فراهم نمایند و کمک کنند تا این گروه از کودکان و نوجوانان یا از مشکلات هیجانی ناشی از تروما اجتناب نمایند یا بر این مشکلات غلبه کنند.

تروما در لغت و تعریف پزشکی چیست؟

تروما در لغت به معنی ضربه، شوک و آسیب است. در عرصه علم تروما هم تعریف پزشکی و هم تعریف روان شناختی دارد. از دیدگاه پزشکی تروما عبارت است از یک آسیب جسمانی سخت و بحرانی، مجروح گشتن یا شوک.

از دیدگاه روان شناختی تروما مفهومی فرضی است که به تجارب هیجانی دردناک، پریشان کننده و شوک برانگیز اطلاق می گردد که اغلب آثار با دوام ذهنی و روانی به بار می آورند.

تروما (ضربه روحی و روانی) نتیجه رویدادهای ناراحت‌کننده و استرس‌زایی است که احساس امنیت شما را از بین می‌برد و باعث می‌شود احساس خطر و درماندگی کنید. ترومای روانی می‌تواند شما را درگیر احساسات ناراحت‌کننده، خاطرات و اضطراب کند، احساساتی که از بین نمی‌روند. همچنین می‌تواند باعث بی‌حسی، قطع ارتباط و عدم اعتماد به دیگران شود.

ترومای فیزیکی چیست؟

تروما که یک واژه یونانی به معنی زخم و ضربه است گاهی اوقات برای ضربه های جسمی هم کاربرد دارد. ترومای جسمی ممکن است منجر به زخم، شکستگی استخوان یا آسیب اندام داخلی شود. اغلب افرادی که ضربه جسمی را تجربه می کنند، ممکن است به دلیل شوک ناشی از آسیب غیرمنتظره هم دچار مشکلات ترومای روحی شوند.

آسیب های روحی ناشی از نیروهای مختلف خارج از بدن ایجاد می‌شوند، که می‌توانند به صورت خفیف یا شدید باشند. ضربه ناگهانی شامل سقوط و تصادفات جاده‌ای می شود. ضربه فیزیکی یک آسیب جدی به بدن است.

دو نوع اصلی ضربه فیزیکی عبارت‌اند از:

تروما بلانت (ضربه شدید): هنگامی که یک جسم یا نیرو به بدن وارد می شود، اغلب منجر به ضربه مغزی، بریدگی‌های عمیق یا شکستگی استخوان‌ها می‌شود.
ترومای نافذ: هنگامی که یک جسم پوست یا بدن را سوراخ می‌کند، معمولاً یک زخم باز ایجاد می‌کند.

علائم ترومای روحی و روانی

همه ما به طرق مختلف به تروما واکنش نشان می‌دهیم و طیف گسترده‌ای از واکنش‌های جسمی و احساسی را تجربه می‌کنیم. هیچ راه درست یا غلطی برای فکر کردن، احساس کردن یا پاسخ دادن وجود ندارد، بنابراین واکنش‌های خود یا دیگران را قضاوت نکنید. پاسخ‌های شما واکنش‌های عادی به رویدادهای غیر عادی است.

علائم عاطفی و روانی تروما

علائم ضربه از خفیف تا شدید متغیر است. عوامل زیادی تعیین می‌کنند که چگونه یک رویداد آسیب زا بر فرد تأثیر می‌گذارد. علائم روانی و روحی تروما عبارت‌اند از:

شوک، انکار یا ناباوری
گیجی، مشکل در تمرکز

عصبانیت، تحریک پذیری، نوسانات خلقی
اضطراب و ترس

احساس گناه، احساس شرم، سرزنش خود
کناره‌گیری از دیگران

احساس ناراحتی یا ناامیدی
احساس قطع ارتباط یا بی حسی.

همچنین ممکن است افراد دیگر مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب و مشکلات سوء مصرف مواد را تجربه کنند.

تفاوت تروما با استرس‌های نرمال

استرس هر فشاری است که زندگی برای ما به ارمغان می آورد و می‌تواند تعادل ما را بر هم بزند. تجربیات آسیب‌زا همیشه استرس‌زا هستند، اما عوامل استرس‌زا همیشه آسیب‌زا نیستند. به همین ترتیب، استرس همیشه مضر نیست در حالی که آسیب روحی تقریبا همیشه مضر است.

اختلال استرس پس آسیبی چیست؟

در سال ۱۹۷۵ با تمام شدن جنگ ویتنام سربازان امریکایی که از نبرد جان سالم به در برده و به خانه های خود برگشته بودند علایمی از ترس، وحشت و اضطراب مداوم از خود نشان می دادند که بعدها در کتاب های روان پزشکی آن را اختلال استرس پس آسیبی یا PTSD نامیدند.

کلمه PTSD برای اولین بار به طور رسمی در سال ۱۹۸۰وارد نظام طبقه بندی بیماری های روانی شد. این به معنای آن نبود که بیماری جدید در عالم پزشکی کشف شده.

در زمان جنگ جهانی اول مشابه همین اختلال در میان سربازان مشاهده شد که آن زمان آن را «شوک گوله باران» نامیدند. از آن هم عقب تر در ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد، مصریان باستان با علایم روانی پس از جنگ آشنا بودند و یونانیان نیز پس از وقوع جنگ ماراتن در ۴۵۰ سال قبل از میلاد که بین سپاه داریوش هخامنشی و دولت آتن روی داد اختلالاتی شبیه PTSD را در میان سربازان خود مشاهده و آن را توصیف کرده اند.

چه حوادثی در جامعه ی ما همه گیر ترند

بالایای طبیعی، آتش سوزی، تصادف رانندگی، سقوط هواپیما، حوادث تروریستی، تجربه های شخصی مانند هتک حرمت، فجایع عمدی بشری مانند قتل عام، شکنجه ها و… اتفاقات دردناکی هستند که شیوع PTSD در آنها بیشتر گزارش شده است.

همانطور که قبلا گفته شد دو نوع تروما وجود دارد، جسمانی و روانی. ترومای جسمانی شامل واکنش های جسمانی به آسیب های جدی است و ترومای روانی شامل افکار هولناک و احساس اندوه و… است.

ترومای روانی می تواند احساسات قوی و نیرومندی ایجاد کند و رفتارهای افراطی مثل ترس شدید، احساس بیچارگی، انزوا، فقدان تمرکز، تحریک پذیری، خواب آشفته، گوش به زنگی زیاد، خاطرات دردناک و مزاحم، بازگشت به گذشته، احساس کرختی و بی حسی عاطفی و هیجانی و… را پس از حادثه برانگیزد و این همان PTSD است.

هر چه فرد بیشتر در معرض مستقیم حوادث تروماتیک باشد ضربه روحی وارده شدیدتر خواهد بود، هر چند به طور غیر مستقیم قرار گرفتن در معرض حادثه نیز می تواند آسیب زا باشد.

در میان قربانیان حوادث تروماتیک، کودکان بسیار حساس تر از سایرین هستند. آنها تلاش می کنند که معنی تروما را درک کنند و به شیوه ای متفاوت به آن واکنش نشان می دهند. آنها ممکن است به سختی از عواقب تجارب هولناک هم چون سوء استفاده جنسی و مرگ عزیزان و… بهبود یابند و قطعا نیاز به حمایت والدین و بزرگسالان دارند.

کودکان نسبت به تروما چگونه واکنش نشان می دهند؟

واکنش کودکان به تروما می تواند بی درنگ ظاهر گشته یا اینکه بعدها نمود پیدا کند. این واکنش ها طیف وسیعی از رفتارها را در بر می گیرد به علاوه مردم فرهنگ های مختلف ممکن است به شیوه های متفاوتی واکنش نشان دهند.

سوای از این مسئله سایر واکنش ها بر طبق سن فرد حادثه دیده تغییر می کند. به طور کلی زوال اعتقاد و امید یکی از واکنش های رایج در این مواقع است. واکنش دیگر ترس از بازگشت و رخ داد مجدد حادثه است.

کودک چگونه به ترومای روانی و احساسی واکنش نشان می‌دهد؟

ترومای دوران کودکی رویدادی است که توسط یک کودک تجربه می‌شود و زندگی یا سلامت بدن او را تهدید می‌کند. به عنوان مثال، سوء استفاده جسمی یا جنسی می‌تواند برای کودکان آزاردهنده باشد.

هنگامی که کودکی مبتلا به تروما می‌شود ممکن است واکنش هایی را نشان بدهد که قبلا آن را بروز نداده. ممکن است کودکان کم سن و سال رخت خواب خود را خیس کنند یا کودکان بزرگتر گوشه گیر شوند.

گاهی اوقات کودک با خود فکر می‌کند در حادثه‌ای که اتفاق افتاده او مقصر است و احساس گناه می‌کند. شما باید با او صحبت کنید و به او این اطمینان را بدهید که بروز حادثه تقصیر او نیست و شما تنهایش نخواهید گذاشت.

کودکی که دچار تروما شده ممکن است دچار اختلالات خواب شود، کابوس ببیند و نصف شب از خواب بپرد یا حتی شب ها دی به خواب رود و از تاریکی بترسد. او احساس بی پناهی می‌کند. شما به عنوان والدِ کودک باید اطمینان حضورتان را به او القا کنید و خیالش را راحت کنید که همیشه حمایتش می‌کنید و تنهایش نمی‌گذارید.

چگونه به کسی که دچار تروما است کمک کنیم؟

هنگامی که یکی از عزیزان دچار آسیب روحی شده است، حمایت شما می‌تواند نقش مهمی در بهبود او ایفا کند. برای حمایت از عزیانتان و کمک به بهبود شرایط آنها کارهای زیر را انجام دهید.

۱. صبور و فهمیده باشید.
بهبودی ناشی از تروما زمان می‌برد. برای بهبودی صبور باشید و به یاد داشته باشید که پاسخ هر کس به ضربه متفاوت است. عکس العمل او را در برابر پاسخ شما یا دیگران قضاوت نکنید.

۲. پشتیبانی عملی ارائه دهید.
برای کمک به عزیزانتان در بازگشت به روال عادی، پشتیبانی عملی ارائه دهید. این ممکن است به معنای کمک در انجام کارهای خانه باشد یا فقط برای صحبت یا گوش‌دادن در دسترس او باشید.

۳. در دسترس باشید.
شخص مورد علاقه خود را تحت فشار قرار ندهید اما اگر می‌خواهد صحبت کند در دسترس باشید. برخی از بازماندگان تروما به سختی می‌توانند در مورد آنچه اتفاق افتاده صحبت کنند. عزیز خود را مجبور نکنید که صحبت کند، اما به او بگویید که اگر می‌خواهد صحبت کند، آنجا هستید یا اگر نمی‌خواهد در آنجا بمانید.

۴. به او خود کمک کنید.
به او کمک کنید تا معاشرت کند و آرامش پیدا کند. آنها را تشویق کنید تا در تمرینات بدنی شرکت کنند. به دنبال دوستانی برای او باشید و سرگرمی‌ها و سایر فعالیت‌هایی را که برایشان لذت بخش است را دنبال کنید. با هم به کلاس تناسب اندام بروید یا با دوستان خود یک روز ناهار منظم تعیین کنید.

۵. علائم تروما را به ضعف خود نسبت ندهید و به خود نگیرید.
عزیز شما ممکن است عصبانی، تحریک‌پذیر، گوشه‌گیر یا از نظر احساسی دور شود. به یاد داشته باشید که این یک نتیجه تروما است و ممکن است هیچ ربطی به شما یا رابطه شما نداشته باشد.

۶. با کودک دچار تروما ارتباط برقرار کنید.
برای کمک به بهبودی کودک از آسیب، مهم است که آشکارا با او ارتباط برقرار کنید. به آنها اطمینان دهید که احساس ترس یا ناراحتی طبیعی است. همچنین ممکن است فرزند شما به دنبال نشانه‌هایی در مورد نحوه پاسخ به ضربه باشد، بنابراین به او اجازه دهید با علائم خود در جهت مثبت برخورد کنید.

چه مواردی به درمان تروما می‌تواند کمک کند؟

علائم تروما معمولاً از چند روز تا چند ماه طول می‌کشد و با پردازش رویداد نگران کننده به تدریج محو می‌شود. اما حتی وقتی احساس بهتری دارید، ممکن است هر از گاهی خاطرات یا احساسات دردناک شما را دچار مشکل کند. به ویژه در واکنش به محرک‌هایی مانند سالگرد این رویداد یا چیزی که شما را به یاد ضربه می‌اندازد.

اگر علائم ضربه روحی و روانی شما تسکین پیدا نکرد، یا حتی بدتر شد و متوجه شدید که نمی‌توانید برای مدت طولانی از رویداد خارج شوید، ممکن است دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) باشید.

درحالی که ضربه روحی یک واکنش عادی به یک رویداد ناراحت کننده است، وقتی تبدیل به PTSD می‌شود سیستم عصبی شما، گیر کرده و شما در شوک روانی باقی می‌مانید، قادر به درک آنچه اتفاق افتاده یا پردازش احساسات خود نیستید.

چه یک حادثه آسیب زا شامل مرگ شود یا نشود، شما به عنوان یک بازمانده باید با از دست دادن احساس امنیت خود، حداقل موقت، کنار بیایید. واکنش طبیعی به این فقدان، اندوه است. مانند افرادی که عزیز خود را از دست داده‌اند، شما نیز باید در غم و اندوه زندگی کنید. نکات زیر می‌تواند به شما در کنار آمدن با احساس غم، بهبودی از آسیب و ادامه زندگی کمک کند.