تمام حکمت های مخفی بودن وقت ظهور امام زمان(عج)
چرا ظهور امام زمان (عج) زمان مشخصی ندارد؟ حکمت و فلسفه عدم تعیین زمان ظهور چیست؟ پاسخ را در این مطلب مطالعه بفرمائید.
حقیقتی که باید بدان توجّه داشت، این است که ائمه اهل بیت(ع) با وجود انکه بسیار، از امام مهدی(ع) سخن گفته و ویژگی های دوران ایشان و نشانه های ظهورش را برشمرده اند.
امّا از بیان زمان ظهور خودداری کرده و حتّی مردم را از مشخّص کردن زمان خاصّی برای ظهور ایشان، نیز نهی کرده اند. امامان(ع) به ما دستور داده اند،.
هر کس را که از زمان ظهور خبر می دهد، تکذیب کنیم، زیرا زمان ظهور یکی از اسرار الهی است که خداوند بزرگ، با حکمتی، ان را از مردم پوشیده و پنهان نگاه داشته است.
در این مقاله بر آنیم تا به بعضی از علت ها و حکمت های معین و مشخص نبودن زمان ظهور اشاره کنیم. در حقیقت پاسخ به این سوال که چرا ظهور امام زمان (عج) زمان مشخصی ندارد؟
چرا ظهور امام زمان (عج) زمان مشخصی ندارد؟
۱- «توقیت» و «تعیین وقت» مورد نهی قرار گرفته است
الف: مراد از توقیت
مراد از توقیت، مشخص نمودن وقت برای ظهور امام عصر (عجّل الله فرجه) بیان شده است( ملّا محمد صالح مازندرانی، شرح اصول کافی، ج۶، ص۳۱۴.).
امامان (علیهم‌السّلام) در احادیث متعدّدی با بیان این که وقت ظهور امام مهدی (علیه‌السّلام) ویژه خداوند است و اهل بیت (علیهم‌السّلام) هیچ گاه برای آن، وقت تعیین نمی‌کنند،.
ضمن توصیه به شکیبایی و تسلیم بودن در برابر تقدیر الهی، «امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «وقت‌گذاران، دروغ گفتند، عجله‌کنندگان، هلاک شدند و تسلیم‌شدگان [به تقدیر الهی] نجات یافتند»» [۱] به شیعیان خود دستور داده‌اند که تعیین‌کنندگان وقت ظهور را دروغگو بشمرند.
ب – امر ائمه علیهم السلام بر نافین توقیت
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: هر کس از مردم که برایت وقتی [برای قیام] معین نمود، از دروغگو شمردنش مترس که ما برای هیچ کس، وقتی را معین نمی‌کنیم. [۲]
این حدیث، زنگ هشداری برای شنوندگان و مخاطبان است تا بدانند که عکس‌العمل شایسته در برابر تعیین‌کنندگان وقت ظهور، آن است که به فرهنگ وقت گذاری برای ظهور، بی‌توجّهی و با آن مبارزه شود و خطای تعیین‌کنندگان وقت برای ظهور، به صراحت بازگو گردد تا هیچ کس به دنبال این شیوه و مریدبازی‌های پیرامون آن نرود.
ج- فرهنگ صحیح عدم توقیت میان علمای خاصه
گفتنی است که به خاطر وجود این احادیث و استدلال‌های مبتنی بر آن، فرهنگ «عدم تعیین وقت ظهور» در میان عالمان شیعه، به گونه‌ای نهادینه شده است.
که هیچ یک از فقیهان یا عالمان برجسته و طراز اوّل شیعه، با وجود آگاهی‌های علمی و نیز مقبولیت عمومی و اجتماعی در میان جامعه، به گونه تعیینی و مشخّص، زمانی را برای ظهور، معین نکرده‌اند.
نمونه روشن این عالمان، امام خمینی است که قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، جایگاهی ویژه و نافذ در جامعه اسلامی داشت؛ ولی نه تنها سخنی را درباره زمان ظهور مطرح نمی‌کرد، بلکه به صراحت، هر گونه وقت‌گذاری برای ظهور را نفی می‌نمود. [۳][۴]
برخی ادّعا می کنند که تعیین زمان ظهور امام(ع) امکان پذیر است. با پژوهش و بررسی ادلّه شرعی و عقلی، در می یابیم که نهی توقیت از جمله اموری است که در بسیاری از اخبار و روایات بر ان تاکید و توصیه شده است که اعلام زمان ظهور، امری الهی است.
از برخی اخبار این گونه دریافت می شود که هر کس زمانی برای ظهور ان حضرت معین کند، در حقیقت در علم خداوند شریک شده است امّا باید دانست، حکمت الهی چنین اقتضا کرده که زمان ظهور ناشناخته و نامعلوم و از مردم پوشیده باشد؛ همانند امور دیگر مانند شب قدر یا زمان مرگ.
از امام ششم شیعیان نقل شده‌است: محمد! اگر کسی وقتی از جانب ما برای ظهور حضرت مهدی نقل کرد، از تکذیب کردن او نترس! چرا که ما برای احدی تعیین وقت نمی‌کنیم.[۵]
از امام هشتم شیعیان نیز نقل شده‌است:…واما «متی » فاخباره عن الوقت . فقد حدثنی ابی عن ابیه عن آبائه علیهم السلام ان النبی صلی الله علیه و آله قیل له یا رسول الله متی یخرج القائم من ذریتک؟ فقال علیه السلام:
مثله مثل الساعه التی «لا یجلیها لوقتها الا هو ثقلت فی السماوات والارض لا تاتینکم الا بغته » …. و اما اینکه چه زمانی [ظهور خواهد کرد،] این خبر دادن از وقت است .
پدرم از پدرش و ایشان از پدرانش از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نقل کرده اند که وقتی از آن حضرت پرسیده شد: ای رسول خدا! چه زمانی قائم از ذریه شما ظهور می کند؟ آن حضرت فرمود:
مثل او مثل قیامت است که [خداوند درباره زمان وقوع آن چنین گفت]: هیچ کس جز او به هنگامش آن را آشکار نمی‌سازد . این امر بر [اهل] آسمانها و زمین دشوار است . جز به صورت ناگهانی به سراغ شما نمی‌آید .[۶]
براساس روایات (توقیت) و (تعیین وقت) برای ظهور حضرت مهدی (عج)کار درست و صحیحی نیست، ایمه فرموده اند ما خاندانی هستیم که برای ظهور ان حضرت وقتی را مشخص نمی کنیم، چنان که حضرت رسول(ص) فرموده است: (دروغ گفته اند انان که وقت مشخص می کنند) [۷]
هیچ فردی از زمان ظهور ایشان اطلاعی ندارند. انچه که می توان گفت این نکته است که برخی از علامات ظهور محقق گشته است اما این که همه انها محقق شده است یا خیر؟ یا این که تحقق این علایم در چه حد از شدت و حدت برخوردارند از علم و اگاهی بشری به دور است.
۲- معین نبودن وقت ظهور سری از اسرار الهی است
در پاسخ گویی به این سؤال همانند بسیاری از سؤالات دیگر که از فکر بشر پنهان است، تنها می توان از کلام کسانی بهره جست که با نگاه نافذ خود آن سوی پرده غیب را نیز می بینند.
درباره مشخص نبودن وقت ظهور حضرت ولی عصر (عج) می توان گفت همان طور که پنهان زیستی آخرین ذخیره الهی به طور قطع از اسرار و رموزی است که طبق حکمت الهی تحقق یافته است.
و گفتار معصومین ـ علیهم السلام ـ گویای این حقیقت است، مشخص نبودن وقت ظهور نیز، سرّی از اسرار الهی است و گفتار معصومین ـ علیهم السلام ـ صریح در این مطلب است
زمان ظهور امام عصر عجل اللّه تعالی فرجه الشریف از اسرار الهی است و کسی نمی تواند برای ان وقت تعیین کند .ما منتظر ظهور حضرت هستیم؛
از برخی اخبار این گونه دریافت می شود که هر کس زمانی برای ظهور ان حضرت معین کند، در حقیقت در علم خداوند شریک شده است.
امّا باید دانست، حکمت الهی چنین اقتضا کرده که زمان ظهور ناشناخته و نامعلوم و از مردم پوشیده باشد؛ همانند امور دیگر مانند شب قدر یا زمان مرگ.
علّت نهی توقیت یا تعیین و مشخّص کردن روز ظهور، به وجود حکمتی الهی و اسرار زیادی باز می گردد که سیره و زندگی نامه ایشان را در بر گرفته است،
۳- علم به زمان ظهور منحصر به خداوند است.
گرچه اصل ظهور و نشانه های نزدیک شدن آن, از امور مسلم و قطعی است, ولی بنا به مصالحی, زمان ظهور مشخص نشده است و هیچ کس, جز خداوند از وقت دقیق آن آگاه نیست.
بارها اصحاب از امامان(ع) در مورد زمان خروج قائم(عج) پرسیده اند, ولی آنان به صراحت از مشخص کردن آن نهی کرده اند و زمان ظهور را همچون علم به قیامت, منحصر به خداوند دانسته اند[۸].
(وامّا وقت خروجه(ع) فلیس بمعلوم لنا علی وجه التفصیل, بل هو مغیب عنّا الی أن یأذن اللّه بالفرج[۹].و امّا زمان ظهور مهدی(ع), به روشنی و به شرح برای ما مشخص نشده است, بلکه او تا آن گاه که خداوند اجازه خروج بدهد, از دیدگان ما پنهان است.
فضیل از امام باقر(ع) پرسید که آیا برای ظهور وقتی معین شده است؟امام(ع) سه بار فرمود (کذب الوقاتون) [۱۰].یا, کمیت از آن حضرت پرسید که چه وقت حضرت مهدی(عج) ظهور می کند, امام(ع) فرمود:(لقد سئل رسول اللّه(ص) عن ذلک فقال انّما مثله کمثل ساعه لا تأتیکم الاّ بغته[۱۱].
از پیامبر(ص) همین مطلب پرسیده شد. حضرت فرمود: مَثَل ظهور مهدی(ع), همچون برپایی قیامت است [کسی جز خدا از وقت آن آگاه نیست] مهدی نمی آید مگر ناگهانی.
مقتضای این احادیث و احادیث دیگر نظیر آنها [۱۲] آن است که به هیچ روی, نمی توان وقتی برای ظهور مهدی(عج) معین کرد.
با توجه به این اصل مسلّم, نشانه های ظهور, تنها بیانگر نزدیک شدن زمان ظهورند و بیش از آن, دلالتی ندارند. اگر روایتی باشد که زمان ظهور را مشخص سازد, ناگزیر باید آن را توجیه کرد و یا به کناری نهاد.
در برخی روایات, به گونه سربسته و مجمل, به زمان ظهور اشاره شده, ولی بر فرض درستی آنها, ناسازگاری با قاعده فوق ندارند, زیرا در حقیقت آنها نیز وقتی معین نمی کنند,
بلکه به گونه ای نشانه های ظهور را بیان می کنند. مثلاً در حدیثی آمده:(مهدی(ع) قیام نمی کند, مگر در سالهای فرد: سال اول, سوّم, پنجم, هفتم و یا نهم, و یا روز شنبه دهم محرم.
یا:در ۲۳ رمضان منادی ندا می دهد و مردم را به سوی مهدی(ع) فرا می خواند۵۴.)در این روایات, گرچه به گونه ای به زمان ظهور اشاره شده,
ولی با این حال, به صورت جزمی و دقیق زمان ظهور مشخص نشده است. در حقیقت ویژگیهای آن زمان, بیان شده است نه وقت دقیق زمان ظهور, بنابراین, روایات, ناسازگاری با اصل قاعده مشخص نبودن زمان ظهور ندارد.
البته در برخی روایات, که سند آنها معتبر نیست, به زمان دقیق ظهور اشاره شده, ولی علما, به آن اعتنا نکرده و یا آنها را توجیه کرده اند.
۴- عدم تعیین زمان ظهور مثل عدم تعین زمان قیامت است
در کتاب کمال الدین شیخ صدوق آمده است که دعبل خزاعی گفت چون قصیده ام را خدمت امام رضا ـ علیه السلام ـ خواندم، امام رضا ـ علیه السلام ـ فرمودند: و اما این که چه وقت ظهور می کنند؟
پدرم از پدرش و پدرانش حدیث نقل کرده که امام علی ـ علیه السلام ـ از پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ پرسیدند یا رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ حضرت قائم (عج) از ذریه شما چه وقت خروج خواهد کرد؟
آن حضرت فرمودند: مَثل خروج او مثل ساعت (قیامت) است، لا یجلیها لوقتها الا هو ثقلت فی السموات و الارض؛ ظاهر نمی کند آنرا در وقتش مگر خدا، و سنگین است آن در آسمان ها و زمین(یعنی چیز پر اهمیتی خواهد بود.[۱۳]
در کتاب المحجّه از مفضل بن عمر منقول است که گفت: از امام صادق ـ علیه السلام ـ پرسیدم: آیا برای ظهور امید منتظر مهدی وقت معینّی هست که مردم آن را بدانند؟ فرمود: حاش لله که ما وقتی برای آن تعیین کنیم، عرضه داشتم: ای مولای من علّت چیست؟ فرمود:
زیرا که آن است ساعت که خداوند تعالی می فرماید: (و یسئلونک عن الساعهِ اَیّانَ مرسیها قل انّما علمها عند ربّی لا یجلیها لو قتها الّا هو[۱۴])؛ از تو می پرسند هنگام ساعت را که چه وقت خواهد بود،
بگو البته علم آن نزد پروردگار من است کسی جز او آن ساعت را روشن و ظاهر نتوان کرد.[۱۵]
در روایتی دیگر حضرت امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ از رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ پرسیدند قائم بیت ما کی ظهور می کند؟ پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: بدان که مثل او قطعاً همانند ساعت (قیامت) است که در آسمان ها و زمین (بسیار پر اهمیت) است و جز به طور ناگهانی نمی آیند.[۱۶]
۵- معین کننده وقت ظهور دروغگو است
در منابع اسلامی برای ظهور امام عصر (عج) وقتی تعیین نشده است و هیچ کس حتی پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ و ائمه ـ علیهم السلام ـ هم در این باره وقتی معین نفرموده اند و معین کننده وقت را دروغگو و کذّاب شمرده اند.
امام صادق ـ علیه السلام ـ در این مورد می فرمایند: «دروغ می گویند کسانی که وقت معین می کنند ما (ائمه) در زمان گذشته و در آینده برای ظهور امام دوازدهم وقتی را تعیین نکرده و نخواهیم کرد.[۱۷]
بنابراین حکمت معین نبودن وقت ظهور حضرت همانند معین نبودن ساعت وقوع قیامت است و این روشن نبودن زمان ظهور بنابر مصلحت هایی است که خداوند حکیم در نظر دارد.
گفتنی است گرچه علل اصلی را خدا می داند ولی با استفاده از روایات می توان وجوهی را برای معین نبودن وقت ظهور حضرت حجّت (عج) ذکر کرد در ذیل به برخی از آنها اشاره می کنیم:
۶- وقت ظهور امام زمان (عج) از امور بدائیه است
روایات می گویند وقت ظهور امام زمان (عج) از امور بدائیه است که امکان پیش و پس افتادنش هست مثلاً اگر اهل ایمان برای تعجیل فرج او جدیّت در دعا داشته باشند امر فرج او جلو می افتد.
دلیل بر این حدیثی است از امام صادق ـ علیه السلام ـ که فرمود: وقتی عذاب و سختی بر بنی اسرائیل طول کشید چهل روز به درگاه خداوند گریه و ناله کردند.
پس خداوند به موسی و هارون وحی فرستاد که بنی اسرائیل را خلاص کنند، و از صد و هفتاد سال صرف نظر کرد،
امام صادق ـ علیه السلام ـ افزود: شما نیز همین طور اگر این کار را بکنید خداوند باب فرج را می گشاید ولی اگر چنین نباشید امر فرج تا آخرین حد خواهد رسید.[۱۸]
و چون ظهور حضرت از اموری است که امکان پس و پیش افتادنش هست حضرت علی ـ علیه السلام ـ در جواب محمد بن حنیفه که پرسیده است آیا برای دولت مهدی (عج) وقتی هست؟
می فرماید: خیر، زیرا که علم خداوند بر علم وقت گذاران غالب است، خداوند به موسی وعده سی شب میقات را داد، بعد ده شب افزوده شد، نه موسی آن ده شب را می دانست و نه بنی اسرائیل دانستند و چون وقت (سی شب) گذشت؛ بنی اسرائیل گفتند: موسی ما را فریب داد لذا گوساله پرستیدند.[۱۹]
۷-اگر وقت ظهور معین باشد، کمال و رشد و انتظار بوحود نمی آید.
تردیدی نیست که نظام هستی نظام علت و معلول است و تا علت تحقق پیدا نکند معلول لباس وجود نمی پوشد و ظهور حضرت نیز خارج از قانون نظام عالم هستی نمی باشد.
از سویی از جمله بستر سازی هایی که برای ظهور منجی بشریت لازم است آن است که نوع بشر باید به حد کمال و رشد برسد و عموم ملت خواستار آن انقلاب و ظهور او باشند و جهان هستی سیر طبیعی خود را پشت سر بگذارد.
و مردم تشنه عدالت او شوند و همه اینها بستگی به پیدایش علل و عوامل آنها دارد، از سویی انسان نیز موجودی مختار است و در به وجود آوردن علت ها اختیار دارد.
وای چه بسا حرکت سریع در به وجود آوردن عوامل داشته باشد یا حالت رکود داشته باشد پس از این زاویه هم نمی توان وقت را معین کرد.
۸- اگر وقت ظهور معین باشد دل ها سخت می شود.
در صورتی که وقت ظهور معین می شد دل ها سخت می شد و بیشتر مردم از ایمان به اسلام بر می گشتند. دلیل بر این روایتی است از امام کاظم ـ علیه السلام ـ که آن حضرت فرمود:
«ای علی (علی بن یقطین) تا کنون دویست سال است که شیعه با امیدها و آرزوها پرورش داده شده است، یقطین پدر علی از موالی بنی عباس بود. ایشان به پسرش گفت:
چرا آنچه به ما گفته شد (خلافت بنی عباس) واقع شد ولی آنچه به شما گفته شد صورت نگرفت؟ علی به او پاسخ داد «آنچه به ما و شما گفته شد هر دو از یک جا بیرون آمده است جز اینکه زمان کار شما فرا رسید .
و همانطور که گفته شده بود انجام پذیرفت، ولی زمان کار ما فرا نرسیده است. بنابراین ما را به امید و آرزو سرگرم نموده اند، زیرا اگر به ما گفته می شد، این امر نخواهد شد،
مگر پس از گذشت دویست سال یا سیصد سال حتماً دل ها سخت می شد و بیشتر مردم از ایمان به اسلام بر می گشتند ولی گفتند چه قدر سریع و نزدیک است برای آن که دل های مردم به ایمان نزدیک شود و فرج را نزدیک بنمایاند»[۲۰]
۹- اگر وقت ظهور معین باشد سوء استفاده زیاد می شود.
«وقت ظهور حضرت را معین نکردند تا بدینوسیله راه هر گونه سوء استفاده بسته شود.[۲۱]» و گرنه اگر می گفتند حضرت در فلان ساعت ظهور می کند ای چه بسا عده زیادی خود را منجی معرفی می کردند.
و یا آن که بر فرضی که طبق مصالح الهی امر فرج حضرت چند صباحی تأخیر می افتاد، برای کینه توزان سوژه ای می شد که حتی دیگر معارف اسلامی را زیر سؤال ببرند،
زیرا در این فرض می گفتند اگر ظهور چنین امامی واقعیت می داشت حتماً در تاریخ مقرر ظهور می کرد و حال که ظهور نکرد پس نمی توان به دیگر معارف اسلامی هم معتقد شد.
امام باقر ـ علیه السلام ـ وقتی که قائم (عج) قیام کرد خدا دست لطفش را بر سر بندگان می نهد و بدین وسیله عقلها را جمع و اندیشه آنان را به حد کمال می رساند. [۲۲]
۱۰- اگر وقت ظهور معین باشد. معنای انتظار بی فایده است.
کسى که منتظر شخص دوست داشتنى است و وقت آمدن او را نمى داند همیشه در حال انتظار است، همیشه آماده است و همیشه در صدد پیاده کردن دستورات او در خود و اجتماع است؛
ولى در صورتى که زمان رسیدن او را بداند خصوصاً آنکه بداند که بسیار دور است مأیوس شده و هرگز خود را به این زودى آماده نمى کند.
انتظار از نظر لغوی به معنای توقع داشتن، چشم به راه بودن و نگرانی است [۲۳] و در اصطلاح شیعه عبارت است از:
اعتقاد کامل و ایمان محکم بر امامت و ولایت و سرپرستی حضرت صاحب الزمانا و امید به آمدن و ظهور آن حضرت و شروع حکومت حق و حق پرستان است.[۲۴۳]
حضرت علی علیه‌السّلام می‌فرمایند: «انتظروا الفرج و لاتیاسوا من روح الله (فضل الله) فان احب الاعمال الی الله عزوجل انتظار الفرج؛[۲۵] از رحمت خداوند مایوس نباشید؛
زیرا محبوب‌ترین کارها نزد خداوند عزوجل انتظار فرج است». امام صادق علیه‌السّلام می‌فرماید:
«من مات منتظرا لهذا الامر کان مع القائم فی فسطاطه لا بل کان کالضارب بین یدی رسول الله، بالسیف؛[۲۶] هر که درانتظار این امر (ظهور قائم) بمیرد، همچون کسی است که با قائم در خیمه او باشد؛ بلکه به مانند کسی است که در کنار پیامبر خدا، شمشیر زند».
جمال یار ندارد نقاب و پرده ولی
تو خاک ره بنشان تا نظر توانی کرد
۱۱- اگر وقت ظهور معین باشد،امتحانی وجود ندارد.
معین نبودن وقت ظهور، یک نوع امتحان است براى مردم تا معلوم گردد آیا مردم با این همه سختى هاى مختلف، روحیه خود را از دست مى دهند یا خیر؟
امام حسین علیه‌السّلام فرمود: «خداوند به وسیله او(امام مهدی علیه‌السّلام) زمین را زنده می‌کند؛ پس از آنکه مرده باشد و به وسیله او آئین حق را بر تمامی دین‌ها پیروز گرداند؛
هر چند مشرکان را خوش نیاید. برای او غیبتی است که گروهی در آن از دین باز می‌گردند و گروهی دیگر بر دین استوار می‌مانند…
همانا آن که در غیبت او بر اذیت‌ها و تکذیب‌ها شکیبایی کند، مانند کسی است که پیش روی رسول خدا، با شمشیر جهاد کرده باشد». [۲۷]
طلب یاری حسین علیه‌السّلام هنوز هم از رواق تاریخ به گوش می‌رسد: «هل من ناصر ینصرنی؛ آیا کسی هست مرا یاری کند؟»؛ «هل من مغیث یغیثنا؛ آیا کسی هست که به داد ما برسد؟»؛ «هل من ذاب یذب عن حرم رسول الله؛ آیا کسی نیست که از حرم رسول خدا دفاع کند؟!».
فریاد طلب یاری امام مهدی، نیز همواره بلند است. آیا کسی هست که مهدی آل محمد، را یاری کند؟ آیا کسی هست عشق مرا در دل‌ها زنده کند؟
و انسان‌های بریده از مرا با من پیوند زند؟ می‌گویند با شنیدن فریاد «هل من ناصر حسینی»، گهواره علی اصغر تکان خورد!
آیا با شنیدن «هل من ناصر مهدوی» نیز دلی هست که بلرزد و با امامش عهد و پیمانی ببندد و به کمک او برخیزد؟ آن هم در این عصر وانفسا؟! [۲۸]
۱۲- اگر وقت ظهور معین باشد، مصلحت های خداوند اجرا نمی شود.
گاه مصلحت در تقدیم و تأخیر زمان غیبت است که این کار با معین بودن زمان ظهور امکان پذیر نیست و لذا در قصه حضرت موسى(علیه السلام) به جهت ادامه ملاقات او با خداوند از سى روز تا چهل روز، عده اى به انحراف کشیده شدند.
از این رو در داستان حضرت موسی (علیه السلام) به جهت ادامه ملاقات او با خداونداز سی روز تا چهل روز، عده ای به انحراف کشیده شدند.
براى امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) شرایط خاصى پیدا شد که هرگز براى امامان دیگر مقرر نشده بود و این شرایط باعث شد که تنها امام دوازدهم از دید مردم غایب باشند. از جمله آن ها می توان به این موارد اشاره کرد:
الف: حضرت مهدى(عجل الله تعالی فرجه) آخرین امام از دوازده امامى است که پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) از آمدن آنان خبر داده است، امامانى که هرگز نباید زمین از وجودشان خالى باشد. لذا خداوند بدلیل خطرات زیادی که تنها باقى مانده از حجت هاى الهى را تهدید می کند، او را از انظار پنهان داشت.
ب: از آنجا که حضرت هر لحظه ممکن است به اذن خداوند مأمور به خروج و قیام شود، لذا نمى تواند ظاهر باشد و تحت بیعت یکى از حاکمان ظلم و جور قرار گیرد.
در نتیجه مصلحت الهى بر آن تعلق گرفت که حضرت تا زمان معینى که فقط خودش می داند در پشت پرده غیبت باقى بمانند. [۲۹]
۱۳- اگر وقت ظهور معین باشد، دشمنان ولی خدا آرام نمی شوند.
در صورت معین بودن زمان ظهور، دشمنان حضرت در صدد تدارک بر آمده و با حضرت در همان زمان به مقابله برخواهند خواست؛ از این رو در روایات اسلامی از عنصر «ناگهانی بودن ظهور» به عنوان عنصر اساسی در پیروزی حضرت یاد شده است.
در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) آمده است که به ابن النعمان فرمود: «ای پسر نعمان! به راستی عالم نمی تواند به هر چه اطلاع دارد تو را آگاه سازد … پس عجله نکنید، به خداوند سوگند!
سه بار این امر ـ امر فرج ـ نزدیک شد، ولی به جهت آنکه شما آن را فاش کردید، خداوند آن را به تأخیر انداخت. به خدا سوگند! نزد شما سری نیست مگر آنکه دشمنان شما به آن از شما آگاه ترند!». [۳۰]
۱۴ – اگر وقت ظهور معین باشد، حالت انقطاع و توجه و تضرع وجود ندارد.
در صورت عدم تعیین وقت ظهور، حالت انقطاع و توجه و تضرع خاصی بر انسان ها حاکم خواهد شد که چه بسا این امر سبب تعجیل در فرج امام مهدی (عج) می شود.
اما اگر وقت ظهور به طور قطع مشخص باشد دیگر از این اثر معنوی خبری نیست. ضمن اینکه باید توجه داشت وقت ظهور همانند علائم ظهور می تواند متعلق «بدأ» واقع شود.
بنابراین نباید به طور دقیق وقت ظهور مشخص شود تا مردم به انجام کارهایی تشویق شوند که در ظهور امام مهدی (عج) مؤثر است. ممکن است ظهور حضرت به طول بینجامد؛
بنابراین وقت آن معین نشده است تا مردم مأیوس نباشند و با احتمال ظهور حضرت در هر لحظه حالت انتظار مثبت را از دست ندهند. [۳۱]
۱۵- اگر وقت ظهور معین باشد، تحول و تغییری صورت نمی گیرد.
از آنجا که وقت ظهور همانند علایم ظهور مورد «بداء»؛ (تجدید نظر) واقع مى شود لذا نباید به طور دقیق وقت ظهور مشخص باشد تا مردم به کارهایى تشویق شوند که در ظهور امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) مؤثر است.
بدا در مقام فعل خداوندعبارت است از ظهور امری از ناحیه خداوند متعال برای غیر «ظهور الشی منه تعالی للغیر»، [۳۲]به بیان دیگر، بداء به معنای تبدل و تغییر در ناحیه فعل خداوند ـ چه در امور تکوینی و چه در امور تشریعی ـ مانعی ندارد؛
زیرا نه مستلزم جهل در ذات خداوند می‌شود و نه ادله نافیه عقلی و نقلی شامل آن می‌گردد؛ بلکه نشان قدرت الهی در مقام فعل است؛
اعتقاد و ایمان به بداء به این معنا موجب توکل و اعتماد تام به پروردگار گردیده و باعث امیدواری در میان بندگان می‌شود؛ به گونه‌ای که هیچ‌گاه یأس و نومیدی بر آنها مستولی نشده و در ادامه حیات و اصلاح امور دچار رکود و بی‌تفاوتی نگردد .
و آن‌گاه که خود خسته و ناتوان از ادامه راه و اصلاح مفاسد می‌گردد، دست ناتوانی و نیاز به درگاه توانای علی الاطلاق و بی‌نیاز مطلق یعنی خداوند قادر منان، به نیایش و دعا بر‌می‌دارد و از او خواستار کمک و اصلاح امور و تغییر و تحول در سرنوشت‌ها می‌گردد
پس از آنجا که ظهور آن بزرگوار و قیام و انقلاب او مانند طوفان حضرت نوح (علیه‌السلام) است؛ باید حالت اضطرار و تضرح به گونه‌ای باشد که انفاس قدسیه مؤمنین و خصوصاً اولیای الهی که در هر عصری وجود دارند؛
مثل زمان حضرت نوح (علیه‌السلام) دست به دعا بردارند و از خدا بخواهند ظهور را که خود بسان طوفانی سهمگین برای تطهیر زمین از ظلم و ستم می‌باشد، محقق فرماید.
و آنچه را که ممکن است در اثر گناه و معاصی ما و ظلم و جور ما در حق خود و دیگران از ما گرفته است، به ما ارزانی دارد و آنچه را که ما در اثر عدم لیاقت از او دور شده‌ایم، به ما نزدیک فرماید؛ زیرا: «اِنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ». [۳۳]
وقتی انسان‌ها با تمام وجودشان و حقیقت باطنشان و با تمام تدابیر، خود را گرفتار و اسیر و از رسیدن به سعادت و خوشبختی عاجر می‌یابند، فطرت خفته او بیدار شده و دچار حالت رجعت و بازگشت به خویشتن خویش می‌گردند.
و این‌جاست که زمینه یک تحول در آنها به وجود می‌آید و ممکن است که خداوند رحیم و مهربان دست آنها را بگیرد و از ظلمت و تاریکی‌های دوران غیبت نجات داده و به وادی نورانی زمان حضور رهنمون گردد چه آنکه: «انَّ اللّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّی یُغَیِّرُوا ما بِاَنْفُسِهِمْ». [۳۴]
۱۶- اگر وقت ظهور معین باشد، امکان طولانی بودنش باعث نا امیدی می شود.
۷. از آنجا که ممکن است ظهور حضرت به طول انجامد لذا وقت آن معین نشده است تا مردم مأیوس نباشند و با احتمال ظهور حضرت در هر لحظه حالت انتظار مثبت را از دست ندهند. [۳۵]
دوران غیبت کبری دوران امیدواری به اصلاح فردی و آمادگی کامل برای ظهور است. اینکه فرد خود را آماده کند تا در کمال آمادگی و ادب خویش را به امام زمانش برساند و اینکه فرد می‌داند.
به اندازه شایستگی در دولت عدل مهدوی صاحب جایگاه خواهد بود و می‌تواند خدمت کند. اینکه فرد رضایت امامش را در ترک گناه و انجام واجبات دانسته و می‌خواهد در عصر ظهور، روسفید با حضرت مهدی ملاقات کند.
همگی از ثمرات امیدآفرین عصر غیبت است.در عصر غیبت است که یاد امام و حفظ ایمان از حضور مؤمنانه در عصر تمام ائمه اطهار (ع) با ارزش‌تر است.
حتی در حدیثی از امام سجاد (ع) آمده است: «مَنْ ثَبَتَ عَلَى مُوَالاَتِنَا فِی غَیْبَهِ قَائِمِنَا أَعْطَاهُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَجْرَ أَلْفِ شَهِیدٍ مِثْلَ شُهَدَاءِ بَدْرٍ وَ أُحُدٍ»؛ هر کس بر ولایت ما در زمان غیبت قائم ما ثابت قدم بماند، خداوند عزوجل ثواب هزار شهیدى که در جنگ بدر یا احد، به شهادت رسیده باشد را به او اعطا مى‌کند. [۳۶]
یک منتظر حقیقی به دور از عجله‌های شیطانی که عاقبتی جز انحراف ندارد با معرفتی برگرفته از احادیث و ادعیه معتبر به خوبی می‌داند که اگر در حال انتظاری صحیح، مرگ او فرا برسد و عمرش کفاف دوران ظهور را ندهد؛ باز به حکم رجعت و بیان دعای عهد جان تازه خواهد یافت و تکبیرگویان از قبر خارج می‌شود و به یاری امامش می‌پردازد.
پس حتی کهولت سن و عدم وقوع ظهور وی را از انتظار صحیح منصرف نکرده و امید او هیچ گاه ناامید نخواهد شد. وی بارها و بارها هر صبحگاهان اینچنین خوانده است:
«اللَّهُمَّ إِنْ حَالَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ الْمَوْتُ الَّذِی جَعَلْتَهُ عَلَى عِبَادِکَ حَتْماً مَقْضِیّاً، فَأَخْرِجْنِی مِنْ قَبْرِی مُؤْتَزِراً کَفَنِی شَاهِراً سَیْفِی مُجَرِّداً قَنَاتِی مُلَبِّیاً دَعْوَهَ الدَّاعِی فِی الْحَاضِرِ وَ الْبَادِی»؛
خدایا اگر بین من و او مرگی که بر بندگانت حتم و قطعی ساختی حائل شد، کفن پوشیده از قبر مرا بیرون آور با شمشیر از نیام برکشیده و نیزه برهنه، پاسخگو به دعوت آن دعوت‌کننده، در میان شهرنشین و بادیه‌نشین. [۳۷]
نتیجه:
مخفی بودن وقت ظهور امام زمان(عج) حکمت هایی دارد از جمله:
1- براى مردم یک نوع امتحان است.
۲- گاه مصلحت در تقدیم و تأخیر زمان غیبت است که این کار با معین بودن زمان ظهور نمی سازد.
3- در صورت معین بودن ظهور، دشمنان حضرت(عج) در صدد تدارک بر آمده و با حضرت در همان زمان مقابله خواهند کرد.
۴- در صورت عدم تعیین وقت ظهور حالت توجه و تضرع بر انسان ها حاکم خواهد شد که ممکن است موجب تعجیل در فرج امام(عج) گردد.
۵- مردم به کارهایى تشویق می شوند که در ظهور امام(عج) مؤثر است.
۶- بحث مهم انتظار فرج، اگر زمانى براى پایان غیبت تعیین می کردید چنین انتظار و امیدى به ظهور منجى عالم نبود و ناامیدى و افسردگى قلوب مؤمنین را فرا مىگرفت زیرا همه آنها جز عدّهاى که در آستانه عصر ظهور قرار می گرفتند ناامید مى شدند.
۷- عدم اعلام زمان ظهور، هر لحظه وجود مقدس امام زمان(علیه‌السلام) را آماده و با نشاط نگاه می دارد؛ زیرا این احتمال را مىدهد که هر لحظه زمان غیبت به پایان رسد، اما اگر مدت معینى براى ظهور او اعلام مى شد، گذشت این مدت بسیار سخت و جانکاه بود به ویژه با عزلت و غربتى که با دوران غیبت آن حضرت همراه است .
۸- خودسازى و آمادگى مؤمنین، در حالى که اگر وقت ظهور معلوم می شد این همه حرکتهاى ارزشى و نشاط بخش و سازنده به وجود نمی آمد، زیرا تمام مؤمنین به جز آنان که در آستانه عصر ظهور قرار می گیرند می دانستند دوران درخشان ظهور را درک نخواهند کرد.
عدم اعلام زمان ظهور، هر لحظه وجود مقدس امام زمان(علیه‌السلام) را آماده و با نشاط نگاه می دارد. و دیگر مواردی که در متن اشاره گردید.
پی نوشت:
۱.کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۳۶۸، ح ۲.
۲.طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، ص۴۲۶، ح ۴۱۴.
۳.ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانش‌نامه امام مهدی (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن و حدیث و تاریخ، ج۸، ص۱۵۶-۱۵۸.
۴.باقری‌زاده اشعری، محمد، از امام مهدی (علیه‌السّلام) بیشتر بدانیم، ص۱۰۸ – ۱۰۹
۵. «علائم ظهور امام زمان(عج)». موسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر (عجل الله تعالی فرج الشریف) به نقل از ماهنامه موعود شماره ۷۹. دریافت‌شده در ۱۸ فوریه ۲۰۱۲.
۶. سلیمان، خدامراد. «وقت ظهور». مجله مبلغان آذر و دی ۱۳۸۲. دریافت‌شده در ۱۸ فوریه ۲۰۱۲.
۷. کتاب الغیبه، محمد ابراهیم نعمانی، ص ۲۸۹ – منتخب الاثر، ایت الله صافی گلپایگانی، ص ۵۷۳
۸. (بحارالأنوار), ج۱۸۲/۵۲.
۹. (کتاب الغیبه), شیخ طوسی ۴۲۵/, مؤسسه معارف اسلامی, قم.
۱۰. (بحارالأنوار), ج۱۰۳/۵۲.
۱۱ . (منتخب الأثر) ۱۲۴/, ۲۲۴, ۲۲۶.
۱۲. (همان مدرک)
۱۳. . خلاصه ای از مطالب دین اسلام در احوالات امام زمان (عج)، سید محمد باقر نجفی یزدی، ص ۲۶۲، مؤسسه انتشارات عصر ظهور چاپخانه توحید، چاپ ااول.
۱۴. . اعراف، آیه ۱۸۷.
۱۵. . مکیال المکارم، ج اول، ص ۲۰۵،و المحجّه، ص ۲۰۴.
۱۶. . با کاروان مهدی (عج)، علی کیالها، ص ۱۲۱،انتشارات اسلام، چاپ الهادی، تابستان ۸۱، به نقل از منتخب الاثر ص ۳۰.
۱۷. . خلاصه ای از مطالب دین اسلام در احوالات امام زمان، به نقل از الغیبه شیخ طوسی، مکیال المکارم، ج اول، ترجمه سید مهدی حائری قزوینی، چاپ نگین، نوبت چاپ اول، تابستان ۸۱،ص ۲۰۷، نقل از غیبت نعمانی، ص ۲۸۹.
۱۸.. مکیال المکارم، ج اول، ترجمه مهدی حائری قزوینی، ناشر ایران نگین، ص ۴۱۱، نقل از بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۳۱.
۱۹. . همان، ص ۲۰۶، نقل از غیبت شیخ طوسی ص ۲۶۲.
۲۰. فصلنامه انتظار، شماره ۷، سال سوم، بهار ۸۲، نقل از کافی، ج ۱، ص ۳۶۹، ح۶، نعمانی الغیبت، ص ۱۹۸،ح۱۴.
۲۱. ابراهیم امینی، دادگستر جهان، انتشارات شفق، نوبت چاپ ۲۵، ۸۱، چاپ قدس، ص ۲۱۸.
۲۲. کافی جلد ۱، ص ۱۵.
۲۳. المنجد، ترجمه محمد بندر ریگی، ج۲، ص۱۹۵۸.
۲۴. آخرین امید، داود الهام، ص۱۹۱.
۲۵. مجلسی، بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۲۳.
۲۶. شیخ صدوق، کمال الدین، ج۱، ص۳۳۸، ح۱۱.
۲۷.طبرسی، احتجاج، باب ۳۰، ح ۳، ص۵۸۴.
۲۸.بحارالانوار، ج۴۵، ص۴۶.
۲۹. گردآوری از: موعود شناسی و پاسخ به شبهات، رضوانی، علی اصغر، مسجد مقدس جمکران، قم، چاپ هفتم، ۱۳۹۰ ش، ص ۴۱۴.
۳۰. تحف العقول، ص ۵۵۷.
۳۱. ر.ک: رضوانی، موعود شناسی و پاسخ به شبهات، ص ۵۵۰ ـ ۵۴۸.
۳۲.خرازی، سید محسن، بدایه المعارف الالهیه، ج۱، ص۲۰۲، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
۳۳. بقره/سوره۲، آیه۲۰.
۳۴ رعد/سوره۱۳، آیه۱۱.
۳۵. گردآوری از: موعود شناسی و پاسخ به شبهات، رضوانی، علی اصغر، مسجد مقدس جمکران، قم، چاپ هفتم، ۱۳۹۰ ش، ص ۵۴۹.
۳۶. فرازی از دعای عهد.
۳۷. الخرائج و الجرائح، جلد۳، صفحه۱۱۱۳.