ضرورت معرفت و اثبات ولایت امام زمان (عج)
ایمان، بدون شناخت امام زمان (عج) تحقق نمی‌پذیرد؛ در این باره دلیل‌‌هایی وجود دارد.
ضرورت شناخت امام
۱. دلیل عقلی: علت‌ها و فلسفه‌هایی که در ضرورت و لزوم وجود پیامبر(ص) گفته‌اند، بر ضرورت وجود جانشین پیامبر نیز صادق است. پس بر خداوند متعال واجب است او را نصب فرماید، بر مردم نیز واجب است آن امام را بشناسند؛ زیرا پیروی کردن بدون معرفت امکان ندارد.
۲. دلیل نقلی: روایاتی فراوان در حدّ تواتر در این باره وارد شده که برخی از آنها را، «کلینی» آورده است.[۱]
در کتاب «کمال الدین» نیز می‌خوانیم:
«هرکه در چهار چیز شک کند، به همه اموری که خداوند نازل فرموده، کافر است: یکی از آنها معرفت امام در هر زمان به شخص و صفتش است».[۲]
همچنین امام صادق(ع) از پدران بزرگوارش نقل کرده رسول اکرم(ص) فرمود:
«هر کس قائم از فرزندان مرا در زمان غیبتش منکر شود، به مرگ جاهلیت مرده است».[۳]
و «نعمانی» به سند خود از حضرت امام صادق(ع) آورده است:
«هر کس شبی را صبح کند در حالی که امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلیت می‌میرد».[۴]
راه اثبات امامت
هیچ راهی برای اثبات امامت، جز «نص» و «معجزه» وجود ندارد؛ زیرا درجای خود ثابت شده که عصمت از جمله شرایط امامت است، که اگر امام معصوم نباشد، هدف از نصب او تحقق نمی‌‌یابد. لذا بر خداوند است که امام معصوم را با یکی از دو راه به مردم معرفی کند:
۱. به وسیله پیغمبر(ص) یا امام پیشین؛
۲. به وسیله معجزه‌ای که به دست او انجام شود.
بخشی از روایات متواتر به طور خاص بر امامت آن حضرت دلالت دارند.[۵] درباره معجزات و کرامات مولا صاحب الزمان(ع) نیز احادیث بسیار وارد شده است که می‌توان در آثاری چون: «کمال الدین و تمام النعمه»، «الخرائج»، «بحارالانوار» و «النجم الثاقب» به آنها دست یافت.
حقوق و الطاف حضرت(ع) بر ما
حقوق آن بزرگوار بر ما فراوان و الطاف و مراحمش بیرون از شمار است، بلکه همچون دریایی خروشان و مواج است که در آن، غواصی نتوان کرد. برخی از حقوق و مراحم او، عبارت‌اند از :
۱. حق وجود و هستی: خداوند به برکت وجود آن حضرت، همگان را آفرید؛ که اگر او نبود، هیچ کس نبود، نه زمین وجود می‌یافت و نه فلک؛
۲. حق بقا در دنیا: اگر امام زمان (عج) نبود، هیچ چیز در دنیا برقرار نمی‌بود؛
۳. حق قرابت و خویشاوندی پیامبر(ص)؛
۴. حق منعم بر متنعم و حق واسطه نعمت؛
۵. حق پدر بر فرزند؛
۶. حق آقا و ارباب بر بنده؛
۷. حق عالم بر متعلم؛
۸. حق امام بر رعیت.
چرا برای آن وجود مقدس دعا کنیم؟
۱. شایسته است انسان برای مؤمنان دعا کند؛ زیرا هم کیش و هم عقیده او هستند و این مطلب به حکم عقل و شرع ثابت است. بنابراین دعا کردن برای آن سالار مؤمنان بر ما لازم است؛
۲. دفع بلا و عذاب از مردم به برکت شیعیان آن حضرت؛
۳. طلب حقوق ائمه و مؤمنان و طلب خون آنها؛
۴. عزت اولیا با ظهور آن حضرت؛
۵. کشف و برطرف کردن ناراحتی‌ها از اهل ایمان؛
۶. کشف علوم برای مؤمنان؛
۷. فتح شهر‌ها و کشورهای کافران.
اگر یکی از این امور در کسی یافت شود، بر ماست به حکم عقل و شرع یا فطرت انسانی برای وی دعا کنیم و تمام این امور در وجود مقدس امام زمان(عج) جمع است.[۶]
نتایج دعا برای فرج
شایسته است پیش از آغاز به مقصود، نکاتی چند را یادآور شویم:
۱. ممکن است برای برخی توهم گردد که چون امام زمان(عج) وسیله‌ای برای رسیدن برکات به مخلوقات است، پس از مردم بی‌نیاز است و احتیاجی به دعای مردم ندارد!
اما در پاسخ می‌توان گفت: آنچه از روایات برمی‌آید، ظاهراً آن است که زمان ظهور حضرتش از امور بدائی است که امکان پیش و پس افتادنش وجود دارد. بنابراین شاید جلو افتادن آن به جدیت و اهتمام اهل ایمان در دعا کردن برای تعجیل فرج آن حضرت مشروط باشد.
از سوی دیگر، چون دعای ما برای حضرتش از باب هدیه شخص حقیر فقیری به رادمردی بزرگوار است، تردیدی نیست که این، نشانه نیاز این فقر به بخشش آن بزرگ، و شیوه بندگان به اربابان محسوب می‌شود.
۲. با توجه به اینکه ما هدفی ارزنده داریم که موانعی انجامش را به تأخیر می‌اندازد، بر ما واجب است در دفع و رفع آن موانع جدیّت و همت کنیم و چون تأخیر ظهور مولای ما صاحب الزمان(عج) بر اثر موانعی است که از ناحیه ما سرچشمه گرفته، بر ماست که از خداوند متعال، برطرف کردن آنها را تمنا کنیم. پس دعا کردن برای تعجیل فرج، در حقیقت دعا برای خودمان و سودمند به حالمان است.
اکنون آثار، فواید و ویژگی‌هایی را که بر دعا کردن برای تعجیل فرج مترتب است، فهرست‌وار مرور می‌کنیم:
۱. فرموده حضرت ولیّ عصر (عج): «بسیار دعا کنید برای تعجیل فرج، که فرج شما در آن است».
۲. این دعا سبب ازدیاد نعمت‌هاست.
۳. اطاعت از «اولی الامر» است که خداوند اطاعتشان را واجب کرده است.
۴. در عالم برزخ و قیامت، مونس مهربانی خواهد بود.
۵. بهترین اعمال است.
۶. باعث زدودن غم‌ها می‌شود.
۷. فرشتگان برایش دعا می‌کنند.
۸. تمسک به ثقلین (کتاب و عترت) است.
۹. خوشایند‌ترین اعمال نزد خداوند است.
۱۰. ثواب کمک به مظلوم را دارد.
۱۱. هفتاد هزار نفر از گنهکاران را شفاعت می‌کند.
۱۲. از اهل بهشت خواهد بود.
۱۳. با امیرالمؤمنان و در درجه آن حضرت خواهد بود.
۱۴. کردارهای بد او به کردارهای نیک مبدل می‌شود.
۱۵. عقوبت را، با دعا، از اهل زمین دور می‌سازد.
۱۶. روز قیامت، هدیه‌هایی ویژه دریافت می‌دارد.
۱۷. به ثواب طلب علم، نایل می‌گردد.
۱۸. وفا به عهد و پیمان خداوند است.
۱۹. دعای پیامبر اکرم(ص) شامل حالش می‌شود.
۲۰. حساب او آسان می‌گردد.
۲۱. پاداش گرامی داشتن شخص کریم را دارد.
۲۲. تعظیم شعائر خداوند است.
۲۳. چنگ زدن به ریسمان الهی است.
۲۴. سبب کامل شدن ایمان می‌گردد.[۷]
فواید یاد شده و مکارم مزبور با دعا کردن به هر زبان و هر گونه برای آدمی، حاصل می‌گردد؛ زیرا دلایل آن عام است و همه انواع را شامل می‌شود. بیشتر این فضیلت‌ها با بسیار دعا کردن برای تعجیل فرج مولای قائم ما(عج) حاصل می‌گردد؛ چرا که آن حضرت فرمود: «و برای تعجیل فرج، بسیار دعا کنید». گفتنی است کمال این آثار با تحصیل ملکه تقوا و پاک سازی نفس از زشتی‌ها و رذایل امکان می‌پذیرد.
بهترین اوقات و مکان‌های دعا
دعا برای حضرت صاحب الزمان(عج) و درخواست ظهور آن حضرت از درگاه خدا، در برخی اوقات سفارش و تأکید بیشتری شده و از آیات و روایات و ادله عقلی، شواهدی بر آن وجود دارد که عبارت‌اند از:
۱. پس از هر نماز واجب؛
۲. در قنوت نمازها؛
۳. سجده شکر؛
۴. هر صبح و شام؛
۵. واپسین ساعات روز؛
۶. روز پنج شنبه؛
۷. شب جمعه؛
۸. روز جمعه؛
۹. هنگام زوال ظهر؛
۱۰. پس از نماز عصر؛
۱۱. هنگام مسجد رفتن؛
۱۲. روز عرفه؛
۱۳. روز نوروز؛
۱۴. روز عاشورا.
همان گونه که دعا برای تعجیل فرج حضرت حجت (عج) در زمان‌هایی ویژه تأکید شده، در مکان‌های معینی نیز مؤکّد است؛ از جمله این مکان‌ها می‌توان از : مسجد الحرام، حرم حضرت سیدالشهدا(ع)، عرفات، سرداب (در سامرا)، حرم حضرت رضا(ع)، حرم هر یک از امامان معصوم(ع) و … نام برد.
چگونگی دعا برای تعجیل فرج
۱. اینکه به صراحت از خدای تعالی، این امر را مسئلت کند و به زبان فارسی یا عربی یا هر زبان دیگری تقاضایش را باز گوید.
۲. از خداوند بخواهد فرج و گشایش امر آل‌محمد(ص) را تعجیل فرماید و زودتر برساند؛ زیرا فرج آن حضرت، همانا فرج آن بزرگواران است.
۳. اینکه فرج امر تمام اهل ایمان، یا گشایش امر اولیای خدای تعالی را مسئلت دارد؛ زیرا با فرج آن حضرت(عج)، فرج اولیای خدا انجام می‌پذیرد.
۴. درخواست کند موانع ظهور برطرف گردد.
۵. نابودی دشمنان آن حضرت(عج) را از خداوند بخواهد.
۶. از درگاه خدا بطلبد دعای هر کس را که برای تعجیل فرج مولایمان دعا می‌کند، مستجاب گرداند و … .[۸]
وظایف «ما»
به طور خلاصه، وظایف و تکالیف ما در عصر غیبت چنین است:
۱. به دست آوردن شناخت صفات و آداب آن حضرت (عج)؛
۲. رعایت ادب به یاد امام(عج)؛
۳. محبت امام عصر به طور خاص؛
۴. محبوب ساختن او در میان مردم؛
۵. تداوم بر دعا به آن حضرت؛
۶. شناختن علامت‌های ظهور؛
۷. صدقه‌دادن به نیابت از آن حضرت؛
۸. صدقه‌دادن به عزم سلامت آن حضرت؛
۹. زیارت مشاهد رسول اکرم(ص) و دیگر معصومان؛
۱۰ . سعی در خدمت کردن به حضرتش؛
۱۱. اهتمام ورزیدن به یاری آن حضرت؛
۱۲. تصمیم قلبی برای یاری آن امام؛
۱۳. خشنود کردن اهل ایمان؛
۱۴. طلب خیر برای حضرتش؛
۱۵. درود فرستادن بر او؛
۱۶. صبر بر آزار و تکذیب دشمن؛
۱۷. درخواست صبر از خدای متعال؛
۱۸. ناشناس ماندن و پرهیز از شهرت؛
۱۹. تهذیب نفس؛
۲۰. درخواست دیدار آن حضرت؛
۲۱. حفظ زبان به غیر از یاد خدا؛
۲۲. زیارت مزار مولایمان حضرت امام حسین(ع).
مؤلف مکیال المکارم در این زمینه می‌نویسد:
«مهم‌ترین و واجب‌ترین امور از نظر عقل و شرع عبارت است از: اداکردن حق کسی که بر عهده تو حقی داشته، و نیز پاداش دادن به آن که به تو احسانی کرده باشد. بی‌تردید کسی که از تمام مردم حقش بر گردن ما افزون‌تر است و از همه بیشتر و بهتر احسانش شامل حال ما می‌شود و نعمت‌ها و منت‌ها بر ما دارد، و هم آن کسی که خداوند معرفتش را متمِّم دین ما و باور به او را مکمّل یقین ما، و انتظار فرجش را بهترین اعمال ما قرار داده، کسی است که دیدارش نهایت آرزوی ما است؛ یعنی صاحب زمان، پرچمدار عدل و احسان، پاک کننده آثار کفر و طغیان، که به متابعت از او، امر شده‌ایم؛ دوازدهمین امام معصوم و واپسین اوصیا و جانشینان پسندیده پیغمبر(ص) که خداوند فرجش را نزدیک، و برنامه خروج و قیامش را آسان گرداند، و در دنیا و آخرت بین ما و او جدایی نیندازد…».
پی‌نوشت‌ها
* یادآوری این نکته لازم است که مباحث این مقاله، برگرفته از کتاب شریف «مکیال المکارم» تألیف سید محمد تقی موسوی اصفهانی و با ترجمه سید مهدی حائری قزوینی است.
۱ . اصول کافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج۲، ص۲۴۹؛ ج۱، ص۲۰۳، ۱۸۰ و ۳۷۴.
۲ . کمال الدّین، شیخ صدوق، ج۲، ص۴۱۳.
۳ . همان، ص۴۱۲.
۴ . الغیبه، ابن ابی زینب نعمانی، ص۶۲.
۵ . اصول کافی، ج۱، ص۵۲۵؛ کمال الدین، ج۲، ص۳۶۱؛ الخرائج، راوندی، ص۹۸ و… .
۶ . مؤلف ارجمند مکیال المکارم، بخشی از این امور را به ترتیب حروف الفبا در کتاب خویش آورده است؛ بخش چهارم، ص۶۹ ـ ۳۴۴.
۷ . بخش پنجم کتاب مکیال المکارم، به این مطلب اختصاص دارد. مؤلف محترم در این باب نود فایده و ویژگی را همراه با دوازده نتیجه بر می‌شمارد.
۸ . از مهم‌ترین دعاهایی که از امامان معصوم(ع) رسیده، می‌توان به دعای صلوات، ندبه و … اشاره کرد.