سوء رفتار با سالمندان و سالمند آزاری
سالمند آزاری یکی از مهم ترین موضوعات در حوزه آسیب‌های اجتماعی محسوب می شود. کارشناسان مسائل اجتماعی معتقدند که سالمند آزاری رتبه سوم از نوع خشونت‌های خانگی در جامعه است.
خبرگزاری افسران: سالمند آزاری یکی از مهم ترین موضوعات در حوزه آسیب های اجتماعی محسوب می شود. کارشناسان مسائل اجتماعی معتقدند که سالمند آزاری بعد از کودک آزاری و همسر آزاری رتبه سوم از نوع خشونت‌های خانگی در جامعه است.
مقام سالمندان در اسلام
احترام به پدر و مادر بویژه سالمندان ، یکی از مهمترین اصول اخلاقی در مکتب اسلام است و آیات و روایات فراوانی پیرامون این موضوع مطرح شده؛ به‌طوری‌که در بسیاری از موارد پس از توحید و یکتاپرستی به احسان والدین اشاره شده است. از طرفی عواطف و حق‌شناسی در وجود انسان اقتضا می‌کند که انسان نسبت به گرامی‌داشت مقام پدر و مادر و سالمندان بکوشد.
توصیه های قرآن به نیکی پدر و مادر
چنان که در آیه ۸۳ سوره بقره می فرماید: وَ إِذْ أَخَذْنا میثاقَ بَنی إِسْرائیلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً و … و (یاد آرید) هنگامى که از بنى اسرائیل عهد گرفتیم که جز خداى را نپرستید و نیکى کنید درباره پدر و مادر و …
همچنین در آیه ۲۳ سوره مبارکه اسرا می فرماید: «وَقَضَى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا؛ و پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر ]خود] احسان کنید اگر یکى از آن دو یا هر دو در کنار تو به سالخوردگى رسیدند به آنها [حتى] اوف مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها سخنى شایسته بگوى».
در آیات فوق خداوند کریم مردم را پس از توصیه به پرستش خود، بر احسان و نیکی به پدر و مادر تأکید می فرماید. و در آیه دوم اشاره به این مطلب دارد که اگر به سن کهولت و سالخوردگی رسیدند، با آن ها ( پرخاش نکنید و ) به نیکی رفتار کنید.
و در بسیاری از آیات دیگر با مضامینی نزدیک به این ها، نیکی به پدر و مادر را سفارش کرده و حتی تشکر از آن ها و دعا درحق آن ها را نیز توصیه کرده است.
نیکی به پدر و مادر در احادیث و روایات
احادیث و روایات بسیاری نیز از ائمه معصومین (ع) وارد شده است که بر احترام به پدر و مادر و سالمندان تأکید کرده اند. از جمله:
امیر المؤمنین علی(ع) می فرماید:
برالوالدین اکبر فریضه. بزرگترین و مهمترین تکلیف الهی نیکی به پدر و مادر است. ( میزان الحکمه، ج ۱۰، ص ۷۰۹ )
امام صادق (ع) می فرمایند:
افضل الاعمال الصلاه لوقتها، و برالوالدین و الجهاد فی سبیل الله. برترین کارها عبارتست از: ۱ – نماز در وقت ۲ – نیکی به پدر و مادر ۳ – جهاد در راه خدا. ( بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۸۵ )
حضرت رسول الله (ص) ( در پاسخ مردی که خدمت ایشان آمد و گفت: پدر و مادر پیری دارم که به خاطر انس با من مایل نیستند به جهاد بروم، ) می فرمایند: فقر مع والدیک فوالذی نفسی بیده لانسهما بک یوما و لیله خیر من جهاد سنه. پیش پدر و مادرت بمان، قسم به آنکه جانم در دست اوست انس یکروز آنان با تو از جهاد یکسال بهتر است. (بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۵۲٫)
سوء‌رفتار با سالمند، سالمندآزاری است
سوء‌رفتار با سالمند و سالمندآزاری پدیده‌ای است که به روایت آمار دو درصد از خشونت‌های خانگی جامعه ایرانی را به خود اختصاص داده است. این پدیده در شرایطی اتفاق می‌افتد که تا سال ۱۴۲۵ از هر سه نفر ایرانی یک نفر در گروه سالخوردگان قرار خواهد گرفت. از این رو توجه به آن ضروری به نظر می‌رسد.
مدیر اورژانس اجتماعی کشور در این باره می‌گوید: سالمند آزاری یکی از مهمترین مقوله‌ها در حوزه آسیب‌های اجتماعی و همچنین اورژانس اجتماعی است. در حقیقت سالمند آزاری بعد از کودک آزاری و همسر آزاری رتبه سوم خشونت‌های خانگی را به خود اختصاص می دهد.
انواع سالمند آزاری
وی افزود: هرچند تعداد موارد سالمند آزاری در جامعه ما زیاد نیست و تنها ۲ درصد از کل خشونت‌های خانگی را به خود اختصاص داده است اما موضوع مهمی است که پرداختن به آن از اولویت‌های جامعه است.
سالمند آزاری انواع مختلفی دارد. سالمند آزاری به معنای رفتاری است که از فرد یا افراد مراقبت‌کننده از سالمند سرمی‌زند و باعث آسیب و کاهش کیفیت زندگی او می‌شود. مهمترین بحث در انواع این سوء‌رفتار، سوء‌استفاده مالی از افراد سالخورده‌ای است که به دلیل کهولت سن یا ابتلا به بیماری‌های زوال عقل کنترلی بر اعمال خود ندارند و امور مالی زندگی خود را به مراقب یا مراقبین خود سپرده‌اند. اما گاهی هم سالمند آزاری از نوع عاطفی و روانی و همچنین غفلت و طرد کردن است. اما در نهایت آخرین نوع سوء رفتار با سالمندان، خشونت جسمی و جنسی است که خوشبختانه از دیگر انواع آن کمتر است و بندرت اتفاق می‌افتد.
رئیس اورژانس اجتماعی می گوید: همان‌طور که می‌دانیم پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا ۳۰ سال آینده، تعداد سالمندان افزایش می‌یابد این درحالی است که به دلیل تغییر سبک زندگی ممکن است طی آن سال‌ها تعداد سالمندان در معرض آزار نیز افزایش یابد. طبق آخرین سرشماری انجام شده در سال ۹۵ حدود ۴۰ درصد افراد جامعه آپارتمان‌نشین شده‌اند. زندگی در آپارتمان‌های کوچک امکان نگهداری از سالمندان بیمار و نیازمند حمایت ویژه را سخت و دشوار می‌کند.
علل کاهش حمایت از سالمندان
از سوی دیگر با کاهش رشد جمعیت، کوچک شدن بعد خانوار و تغییر در ساختار خانواده از گسترده به هسته‌ای، تعداد فرزندانی که باید از والدین سالخورده خود حمایت کنند کاهش می‌یابد. در چنین شرایطی و به دنبال این تغییرات در سطح کمی و کیفی جمعیت باید پیش‌بینی‌های لازم جهت حمایت‌های روانی _ اجتماعی از سالمندان و پیشگیری از افزایش سالمند آزاری‌ها صورت بگیرد.
یکی از مسائلی که در حوزه سالمندی بویژه با توجه به گسترش فضای مجازی در عصر انقلاب ارتباطات و اطلاعات مطرح می‌شود، موضوع شکاف نسلی است که می‌تواند با واسطه یا بی‌واسطه منجر به بروز پدیده سالمند آزاری به مفهوم عام و بسیط آن شود. این در حالی است که حفظ و انتقال ارزش‌ها و هنجارها و میراث اجتماعی جامعه مدیون سالمندان و کهنسالان برخوردار از سلامت در ابعاد گوناگون آن است. از این رو باید شرایطی ایجاد شود که دیدگاه و فضای فکری دو نسل به هم نزدیک شود و این شکاف به گفت‌وگوی مشترک تبدیل شود.
نقش مراکز نگهداری از سالمندان در کاهش سالمند آزاری
مراکز روزانه نگهداری از سالمندان با ارائه خدمات متنوع حمایتی -آموزشی، درمانی و حتی غنی‌سازی اوقات فراغت قشر سالخورده جامعه علاوه بر حفظ ارتباط سالمندان با خانواده و باز پیوند اجتماعی به کاهش عوامل بروز تنش و خشونت‌های خانگی منجر می‌شود.
رئیس اورژانس اجتماعی می‌گوید: نکته دیگر که مصداقی از خشونت علیه سالمندان محسوب می‌شود، فضای نامناسب شهری از حیث دشواری دسترسی شهروندان به خدمات عمومی است که باید ضمن تأکید بر محیط دوست دار سالمندان، محیط مطلوب و دلپذیری برای سالمندان فراهم کرد که قطعاً اثرات آن در افرایش رضایتمندی و شادکامی این قشر آسیب پذیر غیر قابل کتمان است.