سیره حکومتی امام علی(ع) در برخورد با {تُجار}

امام علی(ع) هر روز صبح بر داد و ستد تجّار نظارت می کرد و از مفاسد اقتصادى پیشگیرى مى کرد. هم چنین تازیانه اى در دست داشت تا افراد سرکش بترسند، و تمرّد نکنند. امام(ع) بازاریان را در ده جمله چنین نصیحت می نمود: «اى تجّار و اى کسبه! تقواى الهى پیشه کنید، اى اهل بازار! خیر را از خداوند متعال مسئلت کنید، سخت گیرى نکنید و آسان بگیرید، به مشتریان نزدیک شوید، صبر و حوصله داشته باشید، از قسم خوردن به هنگام معامله خوددارى کنید، و از دروغ گفتن بپرهیزید، ظلم و ستم نکنید، نسبت به افراد مظلوم انصاف داشته باشید، نزدیک ربا نشوید و کم فروشى نکنید».

مطابق آنچه که مرحوم کلینى در کتاب شریف «کافی» آورده است: «حضرت على(علیه السلام) هر روز صبح اوّل وقت به بازار مى آمد و بر کار مغازه داران و داد و ستد تجّار نظارت مى کرد و از مفاسد اقتصادى پیشگیرى مى کرد. آن حضرت تازیانه اى نیز در دست داشت تا افراد سرکش بترسند، و سرکشى و تمرّد نکنند. آن حضرت در ابتداى بازار مى ایستاد و در ضمن جملاتى کوتاه کسبه بازار را نصیحت نموده، آنها را به وظایفشان آشنا مى کرد. بازاریان با شنیدن صداى مولی دست از کار کشیده و به سخنان آن حضرت گوش جان مى سپردند: «یَا مَعْشَرَ التُّجَّارِ اِتَّقُوا اللهَ»؛ (اى تجّار و اى کسبه! تقواى الهى پیشه کنید). سپس در ضمن جملاتى کوتاه و شفّاف امّا عمیق و پرمعنا ده سفارش به آنها مى فرمود:
۱. «قَدِّمُوا الْإِسْتِخَارَهَ»؛ (اى اهل بازار! خیر را از خداوند متعال مسئلت کنید) مغازه و کارخانه و شرکت و زمین کشاورزى و ماشین و اداره و مانند آن، ابزار و وسیله است. خیر را از مسبّب الاسباب و وسیله ساز طلب نمایید.
۲. «وَ تَبَرَّکُوا بِالسُّهُولَهِ»؛ (سخت گیرى نکنید و آسان بگیرید). با مردم کنار بیایید چرا که برکت در سهولت و ترکِ سخت گیرى است.
۳. «وَ اقْتَرِبُوا مِنَ الْمُبْتَاعِینَ»؛ (به مشتریان نزدیک شوید). سخنانى از قبیل «قیمت هاى ما مقطوع است» و «یک کلام» و مانند اینها که باعث دورى مشتریان مى شود نگویید.
۴. «وَ تَزَیَّنُوا بِالْحِلْمِ»؛ (صبر و حوصله داشته باشید). اگر مشترى جنس مغازه شما را نپسندید و خرید نکرد عصبانى نشوید و بد و بیراه نگویید.
۵. «وَ تَنَاهَوْا عَنِ الْیَمِینِ»؛ (از قسم خوردن به هنگام معامله خوددارى کنید). خداوند بزرگ تر از آن است که او را وسیله رسیدن به منافع مادّى قرار دهید.
۶. «وَ جَانِبُوا الْکَذِبَ»؛ (و از دروغ گفتن بپرهیزید). متأسفانه دروغ ابزار کار بعضى از کسبه و تجّار است تا آنجا که کاسبى کردن را بدون دروغ امکان پذیر نمى دانند. باید توجّه داشته باشیم که دروغ گفتن گاه زبانى است و گاه عملى. اجناس داخلى را برچسب خارجى زدن و فروختن آن به عنوان جنس خارجى نوعى دروغ است. غشّ در معامله نیز خود دروغ محسوب مى شود.
۷. «وَ تَجَافَوْا عَنِ الظُّلْمِ»؛ (ظلم و ستم نکنید). به سود عادلانه قانع باشید؛ زیرا سود غیر عادلانه هر چند زیاد هم باشد؛ ولى برکت ندارد، صرف دارو و دکتر مى شود.
۸. «وَ أَنْصِفُوا الْمَظْلُومِینَ»؛ (نسبت به افراد مظلوم انصاف داشته باشید). رعایت حال افراد مظلوم و کم درآمد را بکنید، تا خداوند نیز رعایت حال شما را بکند.
۹. «وَ لَا تَقْرَبُوا الرِّبَا»؛ (نزدیک ربا نشوید). نه تنها آلوده رباخوارى نشوید؛ بلکه نزدیک آن هم نروید.
۱۰. «وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ وَ الْمِیزانَ»؛ (کم فروشى نکنید)».(۱) به گونه اى نباشد که داراى دو وزنه باشید. براى خرید کالا از وزنه کامل و براى فروش آن از وزنه ناقص استفاده کنید.
آرى! این است روش اسلام و دستور اسلام براى تجارت و کسب درآمد از راه حلال، که از زبان مولى الموحدین، امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) نقل شده است.(۲)