تحلیل مسئله رجعت در ادعیه و زیارات

مسئله رجعت یکی از مهمترین وجوه تمایز شیعه می باشد که در روایات فراوانی به آن اشاره شده است، همچنین با رجوع به ادعیه و زیارات درمیابیم که این مسئله به قدری مهم بوده است که ائمه هدی علیهم صلوات الله در دعاهای خود به این مسئله اهتمام ویژه داشته اند.

مطلب بسیار قابل توجّه و محلّ تعمّق این که در عصر ائمّه: خفقان و ظلم حاکمان وقت به حدّی بود که آن بزرگواران، معارف دینی و عقاید اسلامی را در لابه لای ادعیه و زیارت نامه ها به شیعیان و پیروان خود انتقال می دادند. از شمار آن معارف، همین مسأله رجعت می باشد که در دعاها و زیارت نامه ها به آن پرداخته شده است.

برای نمونه، به برخی از آن ها اشاره می شود:

۱-     دعای عهد

از دعاهای مشهوری که خواندن آن در عصر غیبت ولی عصر(عج) تأکید شده دعای عهد است، روایتی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که آن حضرت فرمود:

من دعا الی الله أربعین صباحا بهذا العهد کان من انصار قائمنا، فإن مات قبله اخرجه الله من قبره و اعطاه بکل کلمه ألف حسنه و محا عنه ألف سیئه.(۱)؛

هر کس چهل صبح این دعا را بخواند، از یاوران قائم ما باشد و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد، خداوند او را از قبر بیرون آورد که در خدمت آن جناب باشد و حق تعالی به ازای هر کلمه، هزار حسنه به او دهد و هزار گناه از او ببخشد.

از این روایت، به روشنی رجعت و بازگشت به دنیا در زمان ظهور حضرت قائم(عج) استفاده می شود. همچنین در خود این دعا، به رجعت تصریح شده است. در فرازی از آن، یک مؤمن مشتاق دیدار چنین دعا می کند:

اللّهم إن حال بینی و بینه الموت و… فاخرجنی من قبری مؤتزرا کفنی، شاهرا سیفی، مجردا قناتی، ملبیا دعوه الدّاعی فی الحاضر والبادی(۲)؛

خداوندا! اگر مرگ بین من و مولایم حایل شد بیرون آور مرا از قبرم در حالی که کفن خود را به کمر بسته باشم و با شمشیر کشیده و نیزه افراشته دعوت داعی حق را اجابت کنم؛ درهر جا که باشم، چه در شهر و یا در قریه‌ها.

یکی از جامع ترین و پرمحتواترین زیارت های ائمّه: زیارت جامعه کبیره است. این زیارت، از امام هادی(علیه السلام) با اسناد معتبر در کتاب های معتبر مانند من لایحضره الفقیه و عیون اخبار‌الّرضا نوشته مرحوم صدوق و تهذیب شیخ طوسی و… روایت شده است. این زیارت، معارف فراوانی را در بر دارد و می توان گفت یکی از بهترین منابع شناخت مقامات و فضایل اهل بیت است

همان گونه که در جملات اخیر ملاحظه می شود، دعا کننده از خداوند می خواهد، اگر قبل از ظهور حضرت مهدی(عج)، مرگ، او را در بر گرفت و از فیض دیدارش محروم شد، خداوند در هنگام ظهور، او را زنده کند تا در رکاب آن حضرت با دشمنان خدا مبارزه کند و پیروزی اسلام و خواری دشمنان را ببیند و این، یکی از اهداف رجعت است.

۲-     زیارت جامعه کبیره

یکی از جامع ترین و پرمحتواترین زیارت های ائمّه: زیارت جامعه کبیره است. این زیارت، از امام هادی(علیه السلام) با اسناد معتبر در کتاب های معتبر مانند من لایحضره الفقیه(۳) و عیون اخبار‌الّرضا(۴) نوشته مرحوم صدوق و تهذیب(۵) شیخ طوسی و… روایت شده است. این زیارت، معارف فراوانی را در بر دارد و می توان گفت یکی از بهترین منابع شناخت مقامات و فضایل اهل بیت است.

علّامه مجلسی درباره آن می نویسد:

إنّها اصحّ الزّیارات سنداً و أعمّها مورداً و أفصحا لفظاً و أبلغها معناً و أعلاها شأناً؛

زیارت جامعه کبیره، از نظر سند صحیح ترین زیارت ها و از نظر مورد، گسترده ترین و از جهت لفظ فصیح ترین و از جنبه معنا، بلیغ ترین و از نظر جایگاه برترین زیارت هاست.

در چند فراز از این زیارت، به مسأله «رجعت» تصریح شده است که آن موارد را می آوریم:

…مؤمن بإیابکم، مصدّق برجعتکم، منتظر لأمرکم، مرتقب لدولتکم… و نصرتی لکم معده حتّی یحیی الله دینه بکم و یردکم فی أیامه و یظهرکم لعدله و یمکّنکم فی أرضه…فثبتنی الله أبدا ما بقیت علی موالاتکم و جعلنی ممن یقتص آثارکم و یسلک سبیلکم و یهتدی بهدیکم و یحشر فی زمرتکم و یکرّ فی رجعتکم و یملّک فی دولتکم و یشرف فی عافیتکم و یمکن فی أیامکم و تقرّ عینه غداً برؤیتکم…؛

من معتقد به رجعت شما و تصدیق کننده بازگشت شما، منتظر امر شما و منتظر دولت شما هستم. نیرویم آماده یاری شما است، تا وقتی که خدا دینش را به دست شما زنده کند و در روزهای موعود خویش، شما را برگرداند و برای گسترش عدلش شما را ظاهر کند و در زمین، قدرتتان دهد… خدا همیشه مرا به دوستی شما ثابت دارد و از آن ها قرار دهد که از شما پیروی می کنند، در راهتان می روند، به نور هدایتتان رهبری می شوند در زمره تان محشور می شوند، در رجعتتان باز می گردند، در دولتتان حکومت می کنند، در زمان راحت و عافیتتان شرف می یابند، در روزگارتان قدرتمند می شوند و فردا چشمشان به جمالتان روشن می شود.

۳-     زیارت مطلقه امام حسین(علیه السلام)

از دیگر زیارت هایی که بسیار به آن سفارش شده، زیارت اربعین می باشد که از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است. البتّه این جملات، در زیارت امام حسین(علیه السلام) در روز عرفه و نیز در زیارت اربعین آن حضرت(علیه السلام) عینا ذکر شده است:

إنّی بکم مؤمن و بإیابکم موقن؛ همانا من به شما و به برگشت شما معتقد می باشم.

همچنین می خوانیم:

إنّی من المؤمنین برجعتکم؛ همانا من از مؤمنان به رجعت شما هستم.

۴-     دعای روز دحو الارض

در این دعا آمده است:

و أبعثنا فی کرّته(۶) حتّی نکون فی زمانه من اعوانه؛ ما را در برگشتش برانگیز، تا در زمان او از یارانش باشیم.

۵-     زیارت آل یس

زیارت آل یس، از دیگر زیارت هایی است که باید مورد اهتمام و توجّه شیعیان باشد. این زیارت، در عین کوتاه بودن، مطالب مهمّی همچون توجّه به امام زمان(عج) و عقایدی که شیعه باید به آن ها اقرار داشته باشد، دارد. در قسمتی از این زیارت آمده است:

…و أشهد أنّک حجّه الله أنتم الاوّل و الأخر و أن رجعتکم حقّ لا ریب فیها یوم لا ینفع نفساً ایمانها لم تکن آمنت من قبل أو کسبت فی أیمانها خیراً و أنّ الموت حقّ و أنّ ناکراً و نکیراً حقّ و أشهد أنّ النّشر حقّ و البعث حقّ و الجنّه و النّار حقّ و الوعد و الوعید بهما حقّ…؛

شهادت میدهم که تو حجّت خدایی، شما [ اهل بیت:] اوّل و آخر هستید و همانا رجعت و بازگشت شما حق است، در روزی که ایمان آوردن افرادی که قبلاً ایمان نیاورده اند، سودی نمی بخشد یا در ایمانشان عمل نیکی انجام نداده اند و همانا مرگ، حق است و پرسش نکیر و منکر حق است و شهادت می دهم که نشر و برانگیختن، حق است و صراط و مرصاد، حق است و ترازوی اعمال و حشر در قیامت، حق است و حساب حق است و بهشت و دوزخ، حق است و وعده و وعیدهای درباره آن دو، حق است…

۶-       زیارت حضرت ابوالفضل(علیه السلام)

در فرازی از این زیارتنامه می خوانیم:

إنّی بکم مؤمن و بإیابکم من الموقنین(۷)؛ همانا من به شما مؤمن هستم و به بازگشتتان یقین دارم.

هرکس می خواهد پیامبر(ص) و امامان را از دور زیارت کند، باید بگوید: … من از معتقدان به فضل شما و معترف به رجعت شما هستم. هیچ قدرتی را برای خدا انکار نمی کنم و واقع شدن چیزی جز آنچه خداوند بخواهد، به گمانم خطور نمی کند

هم چنین به نقل از کتاب مصباح الزائر روایتی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است:

هرکس می خواهد پیامبر(صلی الله علیه و آله) و امامان را از دور زیارت کند، باید بگوید: … من از معتقدان به فضل شما و معترف به رجعت شما هستم. هیچ قدرتی را برای خدا انکار نمی کنم و واقع شدن چیزی جز آنچه خداوند بخواهد، به گمانم خطور نمی کند.(۸)

۷-      زیارت امام زمان(عج)

این زیارت از محمّد بن عبدالله بن جعفر حمیری نقل شده که امام عصر(عج)، بعد از پاسخ به پرسش هایی که از آن حضرت شده بود، بیان فرموده است. در بخش‌هایی از آن می خوانیم:

أنتم الاوّل و الآخر، و إنّ رجعتکم لا شکّ فیها یوم لا ینفع نفساً إیمانها لم تکن آمنت من قبل أو کسبت فی إیمانها خیراً(۹)؛

شمایید اوّل و آخر، شهادت می دهم که رجعتتان حق است و در آن، هیچ شک و شبهه ای نیست؛ همان روزی که اگر کسی از قبل ایمان نیاورده باشد، یا در ایمانش خیری کسب نکرده باشد، ایمان آن روز، او را نفعی ندهد.

از مجموع ادعیه و زیارات وارده، چنین استفاده می شود که رجعت، نزد ائمّه: امری مسلّم و قطعی بوده است و آنان، این امر مهم را توسط دعاها و زیارت ها، در موارد مختلف، به پیروان خود انتقال می‌دادند. البتّه، اگر بخواهیم تمام دعاها و زیارت هایی را که سخن از رجعت گفته اند، ذکر کنیم، بدون شک حجم نوشتار دو چندان خواهد گردید؛ لذا، به همین مقدار اکتفا می شود.خوانندگان عزیز را برای مطالعه بیشتر، به کتاب های زیارت و ادعیه ارجاع می دهیم.

نکته ای که قابل ذکر است این که، مرحوم حرّ عاملی پس از ذکر روایات، ادعیه و زیارتنامه ها، فراوانی آن ها را در رابطه با رجعت، بیش از تواتر معنوی می داند. سپس می گوید:

در هیچ مسأله ای راجع به اصول یا فروع دین، در مقایسه با رجعت، به اندازه آن آیه و خبر وارد نشده است.(۱۰)

پی نوشت:

۱-  بحار الأنوار، ج ۵۳، ص ۹۵.

۲- مفاتیح الجنان پس از دعای ندبه در امر سوم؛ بحار الأنوار، ج ۳، ص ۹۵.

۳-  ج۲، ص۳۷۰.

۴-  ج۲، ص ۳۷۰.

۵-  ج۶، ص ۹۵.

۶-  پیش از این ذکر شد که کلمه «کرّه» نیز به معنای بازگشت و رجعت می¬باشد.

۷-  بحار الأنوار، ج۹۸، ص ۳۵۹، باب۳۱.

۸- همان، ج ۵۳، ص ۹۷، ح۱۱۲.

۹-  احتجاج، ص ۴۹۲.

۱۰-  الإیقا۱ باب دهم، ذیل روایت ۱۷۸، ص ۳۹۱.