فلسفه امتحان الهی

امتحانات الهى براى کشف مجهولات نیست و اینطور نیست که خداوند از باطن افراد آگاه نباشد و به قصد اطّلاع و آگاهى از باطن انسانها، آنها را آزمایش کند؛ بلکه خداوند، عالِم بر همه چیز است. بنابراین امتحانات پروردگار براى پرورش انسان هاست. معروف است که فولاد را زیر فشار آتش با دماى بالا قرار مى دهند تا آبدیده شود و تکامل پیدا کند. انسانها نیز در کوره آزمایشات الهى آبدیده مى شوند و تکامل پیدا مى کنند.

امتحانات الهى از بندگان براى کشف مجهولات نیست؛ بنابراین، اگر کسى تصوّر کند که خداوند از باطن افراد آگاه نیست و به قصد اطّلاع و آگاهى از باطن انسانها، آنها را آزمایش مى کند این تفکّر اشتباه است و خداوند، عالِم بر همه چیز است. در نماز غفیله مى خوانیم: هر برگى از هر درختى در هر نقطه اى از نقاط دنیا بیفتد خداوند از آن آگاه است. «وَ مَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَهٍ إِلَّا یَعْلَمُهَا»(۱) علاوه بر این، در زیر این زمینها در صحراها و بیابان ها دانه هاى فراوانى است که در شرایط مناسب آب و هوایى گیاهان و درختان مختلفى از آن مى روید، خداوند متعال نسبت به آنها نیز آگاه است. «وَ لَا حَبَّهٍ فِى ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ»(۲) خداوندى که چنین علم وسیع و گسترده اى دارد چیزى از او پنهان نیست، که با آزمایش و امتحان به آن پى ببرد. پس هدف از آزمایشات و امتحانات الهى چیست؟
امتحانات پروردگار براى پرورش انسان هاست. معروف است که فولاد را زیر فشار آتش با دماى بالا قرار مى دهند تا آبدیده شود و تکامل پیدا کند. انسانها نیز در کوره هاى آزمایشات الهى آبدیده مى شوند و تکامل پیدا مى کنند. حضرت علی(علیه السلام) در کلام معروفش مى فرماید: «إِنَّ الشَّجَرَهَ الْبَرِّیَّهَ أَصْلَبُ عُوداً … وَ أَبْطَأُ خُمُوداً»(۳)؛ (درخت بیابانى چوبش محکم تر و شعله اش فروزان تر است). ولى درختانى که در لب جوى آب پرورش یافته اند و هیچ زحمتى متحمّل نمى شوند و احساس تشنگى نمى کنند، چوب هاى سستى دارند و هیزم آن آتش قابل ملاحظه اى ندارد. آرى، امتحانات الهى انسان را همچون فولاد آبدیده، و همانند درختان بیابان مقاوم، صبور و پرمنفعت مى کند. ولى امتحانات پروردگار سه تفاوت عمده با سایر امتحانات دارد: اوّلاً: از نظر زمانى بسیار گسترده است؛ از لحظه بلوغ تا دم مرگ. ثانیاً: مادّه امتحانى خاصّى ندارد و ممکن است خداوند انسان را به هر چیزى امتحان کند. ثالثاً: هیچ استثنایى ندارد، پیامبران و اولیاء الله نیز امتحان مى شوند و امتحانات آنها به مراتب سخت تر است.(۴)