اعتیاد اینترنتی دغدغه های والدین عصر امروزی/ آسیبهای اجتماعی این اعتیاد
اعتیاد غیر شیمیایی
سرش را چنان در گوشی فرو برده و تا پاسی از شب در فضای مجازی جست و جو می‌کند که چشمانش قرمز شده، هنوز ۱۵ سال از بهار زندگیش نگذشته که گردن درد به سراغش آمده، اعتیاد شدیدی به اینترنت پیدا کرده و والدینش نیز دیگر حریف او نمی‌شوند، با چنین فرزندانی چه باید کرد؟
اعتیاد اینترنتی از دغدغه های والدین عصر امروزی است و شاید درد مشترکی باشد که این روزها خیلی ها به آن گرفتار شده اند، معضلی که به مراتب مخرب تر و ترسناک تر از اعتیاد به انواع مواد مخدر است، موضوعی که بسیاری از کارشناسان مسائل کودک و نوجوان و همچنین کارشناسان فضای مجازی نسبت به آن هشدار داده و به رژیم مصرف اینترنت و والدگردی در این فضا تاکید داشته اند.
در شرایط کنونی نمی توان کودکان و نوجوانان را از عصر دیجیتال دور نگه داشت چرا که لازمه زندگی در این دوران، دانش اینترنتی و فرا گرفتن مهارت های لازم برای ایمن بودن در این فضا است براین اساس باید کودکان و نوجوانان را ضمن آموزش از خطرات آن مصون نگه داشت اما چگونه این دو در کنار هم جمع می شود؟ چگونه می توان کودکانی امروزی تربیت و در عین حال از آن ها در چنین فضایی محافظت کرد؟ آیا چنین تربیتی، شدنی است؟
یکی از مسائلی که مورد توجه کارشناسان مسائل کودک و نوجوان است، حضور والدین در این فضا و همراهی با کودکان است به همین دلیل والدگردی مطرح می شود، مساله ای که شاید چندان مورد توجه والدین قرار نگرفته و زمانی متوجه می شوند که فرزند آن ها به اعتیاد اینترنتی دچار شده است با این حال هر وقت ماهی را از آب بگیرید تازه است و می توان در برابر این اعتیاد مقاومت کرد و به گفته بسیاری از کارشناسان امر، بهترین روش در برابر این اعتیاد، رژیم در مصرف اینترنت است.
والدین در پیشگیری از بسیاری از آسیب های اجتماعی نقش تعیین کننده ای دارند و لازمه این امر گذاشتن وقت کافی برای فرزندان است، در این زمینه کودکانی که دارای والدین شاغل هستند، بسیار آسیب پذیرترند چرا که در بسیاری از ساعات روز والدین در خانه نیستند و وقتی هم که هستند، خسته بوده و توان همراهی کردن با فرزند خود در این فضا را ندارند.
کارشناسان پلیس فتا به همین دلیل مبحث والدگردی را مطرح کرده و نسبت به این اتفاق، پافشاری دارند تا کودکان در این فضا آسیب کمتری ببینند. تجربه نشان داده هر چه والدین با کودکان در هر مبحثی همراه بودند، آسیب کمتری دیده اند، همراهی والدین در اتفاقات روزمره زندگی فرزندان از اهمیت ویژه ای برخوردار است بویژه در دنیای پیچیده مجازی.
همراهی کردن با فرزندان به این معنا نیست که در طول شبانه روز با کودکان در فضای مجازی جست و جو کنند بلکه به این معنا است که ضمن اینگونه همراهی، محدودیت هایی به صورت مستقیم و غیر مستقیم برای آن ها قائل شویم تا کمتر در چاله های مجازی گرفتار شوند.
موسسه عالی مطالعات روانشناسی اسپانیا (ISEP) اعتیاد به شبکه های اجتماعی را در زمره اعتیادهای فناوری یا در طبقه اعتیادهای غیرشیمیایی و بدون مواد مخدر قرار داده است. براساس تعریف این موسسه پژوهشی، رفتار تکراری که حداقل در مراحل اولیه خوشایند است یا باعث از دست دادن کنترل بر خود در انجام آن موضوع می شود، همراه با مداخله جدی در زندگی روزمره، خانوادگی یا تحصیلی فرد، مسئله ای است که اعتیاد نامیده می شود.
با این تعریف قبل از هر اقدامی باید بدانیم اعتیاد اینترنتی چیست و چه نشانه هایی دارد براین اساس در این گزارش ضمن تعریف این نوع اعتیاد، راهکارهای لازم در این رابطه و لزوم والدگردی اشاره می شود.
اعتیاد اینترنتی و نشانه ها
اعتیاد در انواع مختلف خود با وابستگی جسمی، روانی و رفتاری همراه است همان طور که فرد معتاد با دریافت مواد اعتیادآور سرخوش می‌شود و با توقف مصرف دارو دچار خماری و اختلال شدید جسمی و روانی می شود این حالت در اعتیاد اینترنتی نیز دیده می شود، اعتیاد به اینترنت و شبکه های اجتماعی یعنی اینکه فرد استفاده زیادی از اینترنت می کند و روی خودش کنترل ندارد و نمی تواند میزان استفاده اش از اینترنت را کمتر کند بلکه هر روز نیز بیشتر استفاده می کند در نتیجه این استفاده بی رویه منجر به اعتیاد به اینترنت می شود که معیارهایی همچون تحمل و علائم جسمی، روانی و رفتاری از خود نشان می دهد این اعتیاد علائمی دارد که به برخی از آن ها اشاره می شود:
گوشه‌گیر شدن: اعتیاد اینترنتی نوعی اختلال و بی‌نظمی روانی و اجتماعی با مشخصه‌هایی چون بی‌قراری در زمان دست کشیدن از اینترنت، دروغ گفتن کاربر در مورد میزان استفاده از اینترنت به خانواده، رعشه، اضطراب، اختلالات عاطفی شامل تندخویی و افسردگی و از هم گسیختگی روابط و مناسبات اجتماعی، مشکل در هنگام مطالعه، اندیشه‌های وسواسی و بی‌توجهی به سلامت شخصی بروز می‌کند.
همرنگ جماعت نشدن: یکی دیگر از معضلات در صورت استفاده بیش از حد اینترنت، بروز رفتارهایی متفاوت با الگوهای رایج در جامعه بوده، از این رو نوع تفکر او با اکثریت افراد جامعه دچار تغییر شده و در نهایت منجر به خدشه دار شدن تحکیم بنیان خانواده و جامعه می‌شود.
التیام درد در آغوش اینترنت: پناه آوردن به اینترنت برای فرار از مشکلات، باور اشتباه به بهبود اختلالات عاطفی مانند احساس ناامیدی، گناه، اضطراب، افسردگی و ایجاد احساس کاذب رضایتمندی نسبت به خود و جهان اطراف را می‌توان از دلایل تمایل افراطی به اینترنت دانست.
خطر خودنمایی و رقابت کاذب با دیگران: شبکه‌های مجازی به شدت خودنمایی نوجوانان را تحریک می‌کند که مورد توجه قرار گرفتن در فضای مجازی بخش عمل- پاداش مغز را فعال می‌کند و فرد تاحدی از این کار لذت می‌برد که حاضر است برای بدست آوردن تاییدهای بیشتر، هزینه‌های گزاف و اضافه می‌کند.
قطع ارتباط صمیمانه با خانواده: استفاده زیاد از اینترنت و شبکه‌های مجازی با پیوند ضعیف اجتماعی مرتبط بوده و کاربرانی که حجم زیادی از زمان خود را در اینترنت صرف می‌کنند، به طور قابل ملاحظه‌ای با والدین و دوستان‌شان ارتباط کمتری دارند و واضح است که نوجوانان به دنبال صرف وقت در فضای مجازی، زمان و مهم‌تر از آن حوصله کافی برای ارتباط واقعی با خانواده و دوستان خود را نخواهد داشت.
تخریب ساختار مغزی: نوجوانانی که در استفاده از اینترنت افراط می‌کنند، دچار اختلال تحلیل ماده خاکستری مغز می‌شوند، این اختلال می‌تواند بر روی تمرکز و حافظه افراد تأثیر نامطلوبی به‌جا بگذارد، همچنین قدرت تصمیم‌گیری و تعیین هدف برای زندگی نیز در این افراد دچار اختلال می‌شود که تحلیل بافت خاکستری مغز می‌تواند با کاهش توانایی کاربران در جلوگیری از بروز احساسات، در آنها ناهنجاری‌های رفتاری به وجود آورد.
غرق شدن در تکنولوژی و خطر ابتلا به افسردگی: افرادی که بیش از دیگران در اینترنت وقت می‌گذارند بسیار مستعد افسردگی هستند، این دسته از افراد بهتر است این هشدار را جدی گرفته و چند روز ارتباط خود را با فضای مجازی قطع کنند و برنامه‌ای تفریحی مانند یک سفر چند روزه بدون اینترنت برای خود بریزند.
بروز وسواس فکری و عملی: چک کردن مداوم و بی هدف پست الکترونیکی و شبکه‌های مجازی، مشغولیت‌های ذهنی بسیاری به وجود می‌آورد که منجر به وسواس فکری، عملی و اختلال در زندگی و کاهش آرامش فرد شده و دیگر از علاقه‌مندی‌های گذشته خود لذت نمی‌برد.
راه های پیشگیری از اعتیاد اینترنتی
والدین باید برای استفاده کودکان از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجموعه قوانینی تعریف کرده و سعی کنند قبل از کودکان، فیلم، کارتون، انیمیشن یا بازی‌های رایانه‌ای را از نظر بگذرانند. سایت‌هایی که فرزندان در آنها عضویت دارند را بشناسند، همچنین می‌توانند موتورهای جستجو را برای سنین مناسب کودکشان محدود کنند به مجموعه این اقدامات والدگردی گفته می شود یعنی نظارت کودک در فضای مجازی در عین حال که او را از این تکنولوژی محروم نکرده اید. همچنین برای نظارت دقیق بر فعالیت فرزندان خود از برنامه‌های کنترل والدین استفاده کرده و اجازه نصب و استفاده از برنامه‌های فیلترشکن را به فرزندان خود ندهند. برای زمان استفاده فرزندان از بستر اینترنت قوانین و مقرراتی تعیین کرده و به آن پایبند باشند. تنظیمات امنیتی و حریم خصوصی شبکه‌های اجتماعی فرزند خود را فعال و محدود به دوستان و آشنایان کنند.
از آن جهت حضور والدین و همراهی آنها با فرزندان در فضای مجازی لازم و ضروری است که حضور کودکان در این فضا بدون نظارت والدین آسیب‌هایی دارد، مهمترین آسیب فضای مجازی، اعتیاد اینترنتی است بر این اساس به والدین توصیه می شود، بر میزان ساعات استفاده کودک از فضای مجازی نظارت داشته باشند.
از دیگر آسیب های فضای مجازی بر کودکان دیدن محتوای نامناسب است که باید از نرم افزارها و ابزارهای کنترلی استفاده کرده تا کودک ناخواسته با محتوای نامناسب مواجه نشود. برقراری روابط ناسالم نیز از دیگر آسیب ها در این حوزه است به همین دلیل توصیه می شود که به کودک خود آموزش داده تا در صورت دریافت پیام از سوی افراد غریبه قبل از هرگونه ارتباط موضوع را به شما اطلاع دهد.
از دیگر آسیب های فضای مجازی بر کودکان و نوجوانان آسیب های روحی و روانی ناشی از این تکنولوژی است، به همین دلیل والدین باید با کودکان خود ارتباط دوستانه ایجاد کرده تا در صورت هرگونه مشکل و آسیبی در فضای مجازی موضوع را با والدین خود در میان بگذارد.
کارشناسان مدیریت زمان استفاده کودکان از فضای مجازی را یکی از راه های پیشگیری از اعتیاد اینترنتی می دانند. فضای مجازی می‌تواند برای کودکان و نوجوانان هم فرصت و هم تهدید باشد و نظارت والدین بر این رفتار کودکان می‌تواند تهدیدهای آن را به فرصت تبدیل کند. استفاده دانش‌آموزان از فضای مجازی برای دریافت مطالب آموزشی و درسی از مزایا و فرصت‌های این فضا است، اما به دلیل کمبود نظارت‌ها، بی‌توجهی و سهل انگاری برخی از والدین، برخی مشکلات نیز در این روزها به وجود آمده است که این امر نیاز به برنامه‌ریزی و نظارت بیشتر از سوی خانواده‌ها دارد.
ضرورت افزایش سواد سایبری والدین
به دلیل ویژگی‌های خاص، پویایی فضای مجازی و عدم شناخت کافی والدین در استفاده و بروزرسانی دانش خود از ابعاد مختلف کاربردهای اینترنت، این فضا می‌تواند زنگ خطر را برای خانواده‌ها به صدا درآورد. والدین برای ایمنی از مخاطرات موجود در فضای مجازی در قدم اول سعی کنند سطح معلومات خود از فضای مجازی را بالا برده و خطرات این فضا را بشناسند و متناسب با این خطرات آموزش‌های لازم را به فرزندان خود بدهند. همچنین حفظ حریم خصوصی خود و دیگران، عدم ارتباط با افراد بیگانه در فضای مجازی، عدم ارسال اطلاعات شخصی و هویتی برای افراد ناشناس، عدم بازکردن لینک‌های مشکوک، خودداری از اعتماد به افرادی که هنوز هویت آنها برای ما احراز نشده و پرهیز از دوست‌یابی اینترنتی، همگی از موضوعاتی هستند که والدین باید نسبت به آموزش آن به فرزندان اقدام کرده و هشدارهای لازم را در این خصوص به آنها گوشزد کنند.
والدین باید برای استفاده گوشی و تبلت به منظور فعالیت در فضای مجازی محدودیت زمانی در نظر بگیرند و سعی کنند هنگام استفاده از دستگاه های هوشمند توسط کودکان و نوجوانان در کنار آنها حضور داشته باشند زیرا همراه و همگام بودن با فرزندان برای فعالیت در فضای مجازی و نظارت بر فعالیت آنها برای کاهش تهدیدات و آسیب های فضای مجازی و همچنین اعتیاد به فضای مجازی از وظایف والدین است.
کودکان با ورود به سرزمین ناشناخته فضای مجازی گم یا گرفتار دام‌های خطرناکی می‌شوند که رها شدن از آنها به راحتی ممکن نیست، براین اساس والدین باید دست در دست فرزندان خود نهاده و این سرزمین ناشناخته را با یکدیگر و با امنیت خاطر عبور کنند.
والدین نقش اساسی و اصلی در حفظ امنیت کودکان در برابر آسیب‌ها و تهدیدات فضای مجازی برعهده دارند به ویژه اینکه در روزهای کرونایی فرزندان آنها از طریق فضای مجازی تحصیل می کنند، بر این اساس آنها باید سطح دانش و آگاهی خود را بالا ببرند و با آگاهی‌بخشی به کودکان و همراهی آنها در این محیط، از آسیبهای این حوزه پیشگیری کنند.
کارشناسان پلیس فتا به والدین توصیه می کنند که در انتخاب نوع بازی رایانه ای و همچنین رده سنی بازی ها نظارت کافی داشته باشند. انزوا یکی از مهمترین تاثیرات منفی بازی های آنلاین است. کودکان و نوجوانان به جای حضور در اجتماع و مراوده و بازی با همسالان، وقت خود را صرف بازی های کامپیوتری می کنند بر این اساس از نظر اجتماعی منزوی می شوند.
بازی های رایانه ای این قابلیت را دارند که بتوانند باعث رشد فکری کودکان و نوجوانان شود و برعکس عاملی باشند برای ترویج، خشونت، بی بند و باری و کم تحرکی آنها، از این رو شناخت فواید و مضرات این بازی ها توسط والدین می تواند در انتخاب بازی های ریانه ای برای کودکان نقش مهمی داشته باشند.
کارشناسان فضای مجازی همچنین به والدین توصیه می کنند تا با فرزندان خود در رابطه با استفاده صحیح از تلفن همراه و اینکه چگونه باید از آن استفاده کنند، صحبت کرده و به او آموزش دهند که کی، کجا و چطور از تلفن همراه استفاده کنند و در مورد استفاده از تلفن همراه و اثرات بد آن به او هشدار دهند. از آنجا که رده‌بندی سنی برای دریافت محتواهای فضای مجازی در ایران رعایت نمی‌شود، دریافت محتواهای نامناسب یکی از مهمترین تهدیدات این فضای برای کودک و نوجوانان محسوب می‌شود.
عضویت در کانال‌ها و گروه‌های مختلف، استفاده از فیلترشکن‌ها و بازدید از سایت‌های نامناسب از دیگر تهدیدات فضای مجازی برای فرزندان محسوب شده که ضرورت همراهی والدین و فرزندان را بیش از پیش نمایان می‌کند. والدین برای نظارت دقیق و کنترل‌شده بر فعالیت فرزندان خود در فضای مجازی می‌توانند از ابزارهای کنترلی و نظارت والدین استفاده کنند. برنامه‌های ساخته شده برای نظارت بر فرزندان، زمان استفاده از اینترنت توسط کاربران، سایت‌های مجازی برای بازدید و زمان استفاده از ابزارهای هوشمند را هدفمند کرده و زمینه افزایش امنیت سایبری خانواده را فراهم می‌آورند.
با توجه به اینکه استفاده از برنامه‌های خارجی و فیلتر شده نیاز به استفاده از نرم‌افزارهای عبور از فیلترینگ دارد، والدین توجه داشته باشند فرزندان آنها برای حضور در کلاس‌های مجازی آموزشی از برنامه‌های خارجی و فیلتر شده استفاده نکنند و این نکته را در نظر داشته باشند که برای جلوگیری از نصب بدافزارها و فایل‌های مخرب، برنامه‌ها و نرم‌افزارهای مورد نیاز را از منابع معتبر و رسمی دریافت و از دریافت برنامه‌های متفرقه از طریق کانال‌ها و گروه‌های شبکه‌های اجتماعی خودداری کنند.
عدم نظارت والدین بر فعالیت آنلاین فرزندان می‌تواند تبعات جبران ناپذیری برای فرزندان و خانواده در پی داشته باشد همان طور که گفته شد، با توجه به تغییر سریع فناوری و اضافه شدن امکانات و خدمات جدید در بستر فضای مجازی، والدین باید خود را با این فضا بیش‌از پیش مأنوس کنند و آموزش‌های لازم را در این حوزه ببینند، در این مسیر والدین می‌توانند از افراد آشنا به این فضا، آموزش‌های اینترنتی و کتاب یا فرزندان بزرگتر خود یاری بگیرند.
ضرورت والدگری در فضای مجازی
سرهنگ دوم علی محمد رجبی، رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا ناجا بابیان اینکه والدگری در فضای مجازی چیزی جز تعامل و ارتباط صمیمانه با فرزندان نیست، گفت: والدگری در فضای مجازی مهارت‌هایی است که والدین با استفاده از آنها می‌توانند فرزندان خود را برای دنیای دیجیتال پیش رو آماده کنند. متاسفانه در برخی از خانواده‌ها شاهد هستیم که شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، کارکرد پرستار بچه را دارد و آنها برای سرگرم کردن کودک او را در این فضا رها می‌کنند و این بدان معناست که دنیای مجازی به‌سادگی شیوه فرزند پروری و والدگری ما را تغییر داده است.
وی افزود: والدگری در فضای مجازی نوعی تعامل و ارتباط است و باید یک نگاه گفت وگو محور میان والدین و فرزندان اتفاق بیفتد، نگاهی مبتنی بر احساس اعتماد متقابل بین والدین و فرزندان به‌گونه‌ای که آنها نوعی همراهی و همگامی را در کنار هم احساس کنند. والدگری در زمینه مواجهه فرزندان با فضای مجازی، وقتی با شاخص‌های هدایت و همراهی، نظارت هوشمندانه، کنترل غیرمستقیم، برخورد عادلانه، رفتار صمیمی و اطلاعات کافی والدین در مقوله بحث توأم باشد، موفقیت‌آمیز خواهد بود.
این مقام انتظامی بابیان اینکه فعالیت بدون کنترل فرزندان در فضای مجازی یک تهدید و آسیب جدی است، یادآور شد: والدین برای پیشگیری از هر اتفاقی در فضای مجازی نقش کلیدی به عهده دارند، والدین باید بتوانند گزینه‌های مثبت و سالم‌تر فضای مجازی را برای تربیت و آموزش فرزندان انتخاب کرده و از آن استفاده بهینه کنند و گزینه‌های ناسالم و تهدیدها و آسیبهای این فضا را هم شناسایی کرده و کودکان خود را از آنها دور کنند.
وی با بیان اینکه والدگری در فضای مجازی چیزی جز نوعی تعامل، ارتباط صمیمانه و همدلانه میان والدین و فرزندان نیست، گفت: هرگونه اصلاح رفتار فرزندان در فضای مجازی را باید از خودمان آغاز کنیم؛ والدینی که دوست دارند رفتار سایبری یا هر نوع رفتار اجتماعی فرزندان خود را اصلاح کنند ابتدا باید آن را در خود اصلاح کرده باشند. دریافت محتواهای نامناسب یکی از مهمترین تهدیدات این فضای برای کودک و نوجوانان است، حضور در فضای مجازی باعث شده تا دامنه اطلاعات فرزندان ما بسیار افزایش یابد و حتی گاه از والدین پیشی بگیرند و این امر باعث می شود کودکان در دنیای مجازی بسیار زودتر از دنیای کودکی‌شان خداحافظی کنند.
رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا گفت: ارتباط دوسویه میان والدین و فرزندان مهم است و داشتن ارتباط مثبت با فرزندان موجب می‌شود که اگر فرزند در فضای مجازی اتفاقی را تجربه کردند این اتفاق را برای والدین بازگو کنند. عدم سرزنش والدین، پرهیز از نصیحت و مقایسه نوجوان با همسالان در تربیت سایبری بسیار با اهمیت است. فضای مجازی والدین را وادار به مقایسه فرزندانشان با همسالان خود می‌کند؛ نمایش موفقیت‌های همسالان در فضای مجازی مانند قبولی در مدارس خاص، توانایی حفظ الفبا در سنین کم و صحبت کردن به زبانی غیر از زبان مادری، از جمله این نمایش‌هاست که اغلب موجب مقایسه ناصحیح کودک با سایر همسالان می‌شود، این یک نبرد مخفی میان ارتباط والدین و کودکان است که با بمباران اطلاعات نمایشی بر شیوه فرزند پروری اثر می‌گذارد.
سرهنگ رجبی ادامه داد: برخی والدین نیز شیوه والدگری خود را با سایر والدین مقایسه می‌کنند و به نوعی حس شکست و استرس در آنها به وجود می آورند؛ اغلب آنچه در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته می‌شود، تصویری است مطلوب از درخشان ترین روزهای زندگی، نه آنچه که در حقیقت و دائم در حال رخ دادن است.
رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا ناجا کاهش ارتباط کلامی میان والدین و فرزندان، جابه‌جایی گروه‌های مرجع، کاهش الگوپذیری فرزندان از والدین، فردی شدن تجربه‌ها، خستگی و بی‌حوصلگی ناشی از حضور بی وقفه در فضای مجازی، کاهش گردهمایی و دورهمی‌ها، نداشتن رسم و عادت بیرون رفتن خانوادگی و مجازی شدن ارتباطات میان‌فردی والدین و فرزندان از جمله معضلات والدین در عصر حاضر دانست و گفت: وقت گذاشتن برای بچه‌ها باعث می‌شود که آنها نسبت به خواسته‌های ما پذیراتر باشند و گفت‌وگو و تعامل قطعاً به درک متقابل منجر می‌شود.
این کارشناس سایبری افزود: توصیه کارشناسان امر این است که بچه‌ها را تنها در فضا مجازی رها نکنید، همان‌طور که در فضای واقعی آنها را تنها نمی‌گذارید، در این فضا نباید به لحاظ فیزیکی و روانی فرزندان را تنها گذاشت. کودکان با ورود به سرزمین ناشناخته فضای مجازی گم یا گرفتار دام‌های خطرناکی می‌شوند که رها شدن از آنها به‌راحتی ممکن نیست. بر این اساس والدین نقش اساسی و اصلی در حفظ امنیت کودکان در برابر آسیب‌ها و تهدیدات فضای مجازی بر عهده‌دارند بنابراین والدین باید دست در دست فرزندان خود نهاده و این سرزمین ناشناخته را با یکدیگر و با امنیت خاطر عبور کنند.
رجبی افزود: همان‌طور که اعتقاد داریم باید در فضای واقعی از فرزندانمان در برابر افراد غریبه مراقبت کرده و به آنها گوشزد کنیم که با افراد غریبه صحبت نکرده و حتی در خانه را به روی افراد غریبه باز نکنند، فضای مجازی هم ادامه همین فضای واقعی است؛ بنابراین همه این مراقبت‌ها قطعاً باید در فضا مجازی نیز به فرزندان گوشزد شود. والدین باید به فرزندان یاد بدهند تا هر آنچه در فضای مجازی مشاهده می‌کنند، برای دوستان، آشنایان و اقوام ارسال نکنند و مسئولیت اجتماعی در قبال بازنشر پیام‌ها داشته باشند، مطلبی را که باعث ناراحتی ما می‌شود، لزومی ندارند، برای دیگران ارسال کنیم و هر چیزی را که می‌بینیم، می‌شنویم و می‌خوانیم، اگر به صلاح نیست، لزومی ندارد، بلافاصله برای دیگران بازنشر کنیم.
ضرورت اعمال تنظیمات حریم خصوصی
رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا همچنین گفت:آموزش مجازی دانش‌آموزان راهی است که قبل از گسترش کرونا نرفته‌ایم و تجربه‌ای از آن نداریم از این رو نقش خانواده‌ها در آموزش مجازی دانش‌آموزان دوچندان است و علاوه بر نگرانی‌های آموزشی باید مراقب امنیت دانش‌آموزان نیز باشند. نادیده گرفته شدن موارد ساده ایمنی برای فعالیت دانش‌آموزان در فضای مجازی نه‌تنها می‌تواند آنها را در دام مجرمان سایبری گرفتار کند بلکه گاهی اوقات تبعات و آسیبهای جبران‌ناپذیری دارد.
وی فعال کردن تنظیمات امنیتی و بروز بودن ضد بدافزارهای سامانه دانش‌آموزان را ضروری خواند و گفت: خانواده‌ها به یاد داشته باشند، به‌روزرسانی و نصب وصله‌های امنیتی برنامه‌های آموزش برخط و سیستم‌عامل میزبان نباید فراموش شود. خانواده‌ها باید به‌شدت به زمان استفاده کودکان از فضای مجازی و اینترنت حساس شوند و در زمان‌های غیردرسی دسترسی آنها به فضای مجازی و گوشی را محدود کرده و آنها را وادار به فعالیت‌های بدنی و گفتمان با اعضای خانواده کنند. خانواده‌ها خطر اعتیاد اینترنتی دانش‌آموزان را در شرایط آموزش برخط جدی بگیرند و حتماً سازگان مصرف اینترنت و تجهیزات هوشمند مثل گوشی و غیره را در خصوص کودکان رعایت کنند.
به گفته رجبی استفاده از ضد بدافزارها، سیم‌کارت کودک، رمزنگاری داده‌های مهم بر روی گوشی یا رایانک مالشی دانش‌آموز از جمله مواردی است که می‌تواند به امنیت دانش‌آموزان در آموزش برخط کمک کند همچنین به روز شدن والدین و افزایش سواد رسانه‌ای والدین با توجه به منابع آموزشی موجود در اینترنت و سایت پلیس فتا کار سختی نیست و والدین در این خصوص نگران نباشند.
این مقام انتظامی در ادامه با اشاره به استفاده از آموزش مجازی در سال جاری و افزایش زمان استفاده دانش‌آموزان از اینترنت تأکید کرد: آشنا کردن کودکان و نوجوانان با تهدیدات و آسیبهای فضای مجازی از سوی والدین یک ضرورت است و والدین برای کاهش تهدیدات و آسیبهای فضای مجازی می‌توانند با استفاده از ابزارهای کنترل والدین نظارت دقیق‌تری بر فعالیت و رفتار مجازی دانش‌آموزان داشته باشند.
توجه به رژیم مصرف در اینترنت
سرهنگ رجبی با تأکید بر توجه به رژیم مصرف اینترنت گفت: حضور کنترل نشده و استفاده زیاد از فضای مجازی علاوه بر آسیبهای جسمانی، صدمات روحی و روانی مثل اعتیاد اینترنتی را در پی خواهد داشت. والدین باید بر زمان استفاده از اینترنت از سوی فرزندان خود نظارت ویژه داشته باشند و آموزش مجازی دروس نباید باعث این امر شود که تمام زمان آن ها در فضای مجازی سپری شود. والدین از نصب پروکسی، فیلترشکن از سوی فرزندان جلوگیری کنند چراکه نصب و اجرای این نرم‌افزارها سطح دسترسی کودکان و نوجوانان را به محتواهای نامناسب بازکرده و باعث آسیبهای روحی و روانی دانش‌آموزان می‌شود.
رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرائم سایبری پلیس فتا استفاده از ضد برافزارها، سیم کارت کودک، رمزنگاری داده‌های مهم بر روی موبایل یا تبلیت دانش آموز و استفاده از بسته‌های اینترنت داخلی را از دیگر توصیه‌هایی برشمرد که می‌تواند به امنیت خانواده و دانش آموزان کمک کند.
اقدام والدین در پیشگیری از اعتیاد اینترنتی
سیدمحسن مروجی کارشناس فضای مجازی کودک و نوجوان در زمینه اقدام والدین در پیشگیری از اعتیاد اینترنتی گفت: والدین می‌توانند از فرزندان بخواهند که در انتهای هر روز حساب کاربریشان که شامل (زمان سپری شده در اینترنت، نام و آدرس سایت) می‌شود را به والدینشان نشان بدهند. خوشبختانه در این زمینه ابزارهای خوبی موجود است از اپلیکیشن‌های مدیریتی تا تبلت ویژه کودک و نوجوان که مدیریت دسترسی و زمان‌بندی و حتی گزارش‌گیری از فعالیت کودک و نوجوان را در اختیار والدین قرار داده است. پدر و مادر باید به عملکرد مثبت فرزندان در یک و دو هفته اولیه، بازخورد مثبت کلامی نشان بدهند و از فرزندشان برای تلاشی که با هدف رهایی از این وابستگی می‌کند، قدردانی کنند تا اعتماد او جلب شود و انگیزه پیدا کند. اما اگر کودکی مقاومت یا گریه کرد، همچنان که پدر و مادر بر قانون خود متمرکز هستند و اقتدار خود را حفظ می‌کنند، نباید احساس ناراحتی و خشم وی را نادیده بگیرند.
کارشناس فضای مجازی کودک و نوجوان افزود: والدین با تفاهم فرزندان، قانونی را در خانه تصویب کنند که طبق آن، بازه زمانی استفاده از اینترنت پس از انجام تکالیف مشخص باشد. اگر قوانین جلوگیری از اعتیاد به اینترنت در کودکان توسط والدین جدی گرفته شود، احتمال نقض آن توسط کودکان به حداقل می‌رسد.
مروجی ادامه داد: استفاده از وسایل دیجیتالی باید در موقعیت عمومی خانه، جایی که تمام اعضای خانواده حضور دارند، باشد. ساخت کارت‌های یادآوری هم راهکار دیگری است. والدین با بهره‌گیری از نیروی خلاقیت و با مشارکت فرزند خود، دو دسته کارت درست کنند، روی یک دسته آثار اعتیاد به اینترنت بنویسند و روی دسته دیگر آثار مثبت استفاده بهینه از اینترنت و کاهش وابستگی به آن را درج کنند. این روش افزون بر منطبق بودن با درک عینی کودکان، به پرورش مهارت تفکر نقاد یعنی سبک و سنگین کردن و ارزیابی جنبه‌های مثبت و منفی یک پدیده در آنها کمک می‌کند.
توصیه یک جامعه شناس
علیرضا شریفی یزدی جامعه شناس در این زمینه گفت: با گسترش نفوذ اینترنت دسترسی افراد به فضاهای مجازی افزایش یافته است که البته نوجوانان نیز از این امر مستثنی نبوده‌اند و آنها در استفاده از فناوری های مختلف به خصوص اینترنت از نبوغ خاصی برخوردار هستند. نگرانی‌ها در مورد امنیت کودکان و نوجوانان در این فضاها بسیار زیاد است و آموزش والدین برای کاهش مضرات حضور نوجوانان در فضای مجازی ضروری به شمار می رود. آنها باید ابزارهای نظارتی را در این فضا بشناسند و به درستی از آنها استفاده کنند. تصویب قوانین جدید در راستای افزایش حداقل سن مجاز کودکان برای حضور در شبکه‌های اجتماعی می تواند نشان از وجود نگرانی ها درباره استفاده نوجوانان از این شبکه های اجتماعی باشد. والدین باید از حضور نوجوانان خود در شبکه‌های مختلف اجتماعی و قرار دادن اطلاعات شخصی در فضای عمومی جلوگیری به عمل آورده یا فعالیت‌های آنان را نظارت کامل کنند.
وی افزود: شبکه های اجتماعی مکانی مناسب برای افتادن فرزندان در دام شکارچیانی است که به دنبال سوءاستفاده از کودکان و نوجوانان هستند. برخی از کاربران پروفایل های جعلی می سازند و به این ترتیت فرزندان در معرض خطر ارتباط با افرادی قرار می گیرند که ناشناس هستند و ممکن است به آنها صدمه یا از آنها سوءاستفاده کنند. گاهی اوقات فرزندان به قدری غرق در فضاهای مجازی می شوند که به آنها لقب معتاد به اینترنت می دهند زیرا ساعت ها چشم خود را به صفحه گوشی یا تبلت خود می دوزند و از دنیای واقعی دور می شوند. اغلب نوجوانان و جوانان برای گریز از واقعیت های روزمره به این فضاها پناه می آورند و بر اثر آن شرایط زندگی و سلامتیشان به خطر می افتد. برخی از مطالعات ارتباط مستقیم میان استفاده از اینترنت و افسردگی در این گروه سنی را نشان می دهد. نوجوانان در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی رفتارهایی دارند که در محیط عمومی هرگز از آنها سرنمی‌زند. در صورتیکه هرگز نمی دانند این گونه رفتارها در آینده چه پیامدهای منفی را به دنبال خود می آورد. شبکه های اجتماعی می تواند سبب عدم تمرکز، حواس پرتی دانش آموزان از انجام تکالیف یا ورزش شوند. وجود محتواهای نامناسب در شکل گیری شخصیتی و ذهنی نوجوانان بسیار مخرب است و والدین باید به فرزندان خود این اطمینان را بدهند که سبک زندگی سالم در دنیای واقعی متفاوت با دنیای مجازی است.
این جامعه شناس ادامه داد: خانواده ها و مدارس نقش مربی، ناظر و مشاور کودکان و نوجوانان در فضای مجازی را به عهده دارند. والدین باید با حضور در کارگاه های آموزشی و خانوادگی و گاهی با مراجعه به مشاوران در این زمینه نحوه استفاده و کنترل فرزندان خود را از این فضاها آموزش ببینند. گفت وگو با بچه‌ها درباره نحوه استفاده درست از این فضا و سوءاستفاده‌های احتمالی در آن ضروری است. به جای ترساندن و تهدید باید نوجوان را تشویق کرد که در مورد مسایل و دغدغه هایشان در این مورد سخن بگویند. برخی والدین به اشتباه تصور می کنند که گوشی موبایل یا تبلت حریم شخصی آنها است یا بعضی دیگر برای رها شدن از گیردادن بچه هایشان می گذارند که آنها ساعت ها آزادانه در اینترنت گشت و گذار کنند در صورتی که این عمل به شدت غلط است. والدین باید رمز عبور فرزندان خود را داشته باشند و در حضور یا غیاب آنها گوشی فرزندان خود را چک کنند و موارد نابجا و تخلف را به آنان تذکر بدهند. همچنین فرزندان باید بدانند که هر گونه مشکل، سخن یا مساله ای که کنجکاوی آنها را بر می انگیزد، به والدین خود اطلاع دهند. مشاوران و کارگاه های آموزشی بهترین مرجع برای کمک به خانواده ها و راهنمایی دادن به آنها هستند تا بر میزان فعالیت آنلاین فرزندان نظارت شود تا بهترین نتیجه ها حاصل شود. گفت وگو بهترین و مهم ترین گزینه برای رفع تمامی مسایل و مشکلات میان خانواده ها و فرزندانشان است و هیچ فردی نباید این موضوع را هرگز از یاد ببرد.
آمارها نشان می دهد حدود ۱۹ میلیون کاربر اینترنت در کشور زیر ۱۸ سال سن دارند، با رشد فناوری اطلاعات و گوشی های هوشمند، جرایم سایبری افزایش یافته است که لازمه کاهش این آمار و پیشگیری از وقوع جرایم سایبری، بالابردن سطح آگاهی عمومی و اطلاع از آسیب ها و تهدیدات فضای سایبر به ویژه از سوی والدین است.
باید این مساله را مد نظر قرار داد که جامعه مدرن روش‌های سنتی نمی‌خواهد، والدین باید پیامدهای منفی استفاده بیش از حد از اینترنت و آسیبهای اخلاقی ناشی از آن را برای فرزندان خود بازگو کرده و استفاده صحیح را آموزش دهند تا با هدف‌گذاری و برنامه ریزی منسجم در ابعاد مختلف آموزشی، اجتماعی یا ورزشی بتوانند نوجوانان را به عزت نفس واقعی برسانند.