مطبوعات در بیان مطالب آزاد هستند مگر آنکه مخل به مبانی اسلامی یا حقوق عمومی باشند، این عبارت بخشی از ماده بیست و چهارم قانون اساسی است که به عنوان یادگار شهید بهشتی هم محسوب می شود.
گروه خبرگزاری افسران، بحث مطبوعات و موضوعاتی مانند آزادی مطبوعات، جرائم مطبوعات، دادگاه مطبوعات و… از مهم‌ترین مباحث مربوط به آزادی است. این مبحث برای قانونگذاری، دادگاه‌ها، اصحاب رسانه حائز اهمیت فراوان است. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز در اصول بیست و چهارم و یکصد و شصت و هشتم به این مسئله اشاره کرده است.
در اصل بیست و چهارم آمده است: «نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند، مگر آنکه مخل به مبانی اسلامی یا حقوق عمومی باشند. تفصیل آن را قانون معین می کند…» در اصل یک صد و شصت و هشتم نیز آمده است: «رسیدگی به جرائم آنکه مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشند. تفصیل آن را قانون معین می کند.» در اصل یک صد و هشتم نیز آمده است: «رسیدگی به جرائم سیاسی و مطبوعاتی علنی است و با حضور هیأت منصفه در محاکم دادگستری صورت می گیرد. نحوه انتخاب، شرایط، اختیارات میأت منصفه و تعریف جرم سیاسی را قانون بر اساس موازین اسلامی معین می کند.»
مذاکرات مجلس خبرگان شهید بهشتی نقش به سزایی در تدوین و به گواهی مشروع تصویب دو اصل مذکور داشته است. در ادامه دیدگاه های شهید بهشتی را راجع به مطبوعات بررسی می کنیم.
آزادی مطبوعات
از نظر شهید بهشتی به طور کلی آزادی ها، از جمله آزادی نشریات و آزادی قلم، موجب رشد انسان است و در بارور شدن حرکت تکاملی او تأثیر فراوانی دارد؛ به همین دلیلی باید این آزادی ها را تا آن جا که ممکن است توسعه داد. شهید بهشتی در این خصوص گفته است: «به طور کلی آزادی انسان ها در رشد خود انسان و در بارور شدن حرکت کمال یاب هر انسانی تأثیر به سزایی دارد. بنابراین، باید همان طور که در قانون اساسی پیش بیتی شده و همانطوری مه در تعالیم مقدس اسلام آمده، باید در نظام اجتماعی، آزادی های لازم برای یکایک شهروندان جمهوری اسلامی تا حداکثر ممکن تأمین باشد. از جمله آزادی احزاب و اجتماعات و نشریات و بیان و قلم.»
مرزهای آزادی مطبوعات
آزادی مطبوعات نیز همانند آزادی های دیگر، حریم ها و مرزهایی دارد. بدیهی است کسی نمی تواند اعمال حق خویش را وسیله اضرار به دیگری قرار دهد؛ پس یکی از مرزهای آزادی مطبوعات، رعایت حقوق عمومی است. از سوی دیگر، در جوامع مکتبی حفظ اصول مکتب نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و کسی مجاز نیست مبانی آن را زیر سؤال ببرد.
شهید بهشتی معتقد است مطبوعات نباید از آزادی سوءاستفاده کنند و نقش تخریبی داشته باشند و یا به اصول اسلامی ضربه بزنند. حفظ سلامت محیط اجتماعی از نظر عفت و اخلاق نیز باید مورد توجه اصحاب رسانه باشد.
در بخشی از کتاب بهشتی این گونه بود، این گونه گفت، آنگونه خواست؛ عنوان شده که شهید بهشتی: «تنها مرزی که برای این آزادی وجود دارد این است که باید به اصول اسلامی ما ضربه نزند، باید به سلامت محیط اجتماعی از نظر عفت و اخلاق ضربه نزند.»
همچنین در صحفه ۱۸۳ جلد یک، صورت مشروح مذاکرات مجلس برررسی نهایی قانون اسلاسی عنوان شده که شهید بهشتی گفته که «ما بار دیگر به رسانه های گروهی به خصوص به روزنامه ها و مجلات اعلام می کنیم که در یم جامعه اسلامی باید استقاده از این رسانه ها به صورت اصیل و اسلامی و با حسن نیت همراه باشد هر گونه تخلف در هر موردی که باشدریال باید جلوی آن گرفته شود. به خصوص در مورد روزنامه ها و رسانه های گروهی که می توانند در این ایام حساس، نقشی سازنده و یا خدای نکرده نقش تخریبی داشته باشند که امیدواریم خودشان مراقب باشند که نقش تخریبی نداشته باشند.»
در اصل بیست و چهارم قانون اساسی، عدم اخلال در مبانی اسلام و حفظ حقوق عمومی به عنوان مرزهای آزادی مطبوعات ذکر شده است. پیشنهادهای متعددی درباره کیفیت این اصل از سوی اعضای مجلس خبرگان ارائه شد که هیچ کدام آرای کثرت را به دست نیاورد.
این اختلاف ها بیش تر بر سر مرزها و یا قیود محدود کننده آزادی مطبوعات بوده اند. در پایان، متن تهیه شده توسط مرحوم شهید بهشتی رای اکثریت را به دست آورد.
در صحفه ۱۷۳۱ جلد سه، صورت مشروح مذاکرات مجلس برررسی نهایی قانون اسلاسی عنوان شده که شهید بهشتی گفته که «ما یکی از دو را باید امنخاب کنیم. یا باید همین اصل را به رای بگذاریم یا اینکه اینطور بنویسیم: نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آنکه مخل به مبانی اسلامی یا حقوق عمومی باشند، تفصیل آن را قانون معین می کند.»
این متن دقیقأ همان اصل فعلی بیست و چهار قانون اساسی است که با پنجاه و یک رأی موافق، دو رأی مخالف و یک رأی ممتنع به تصویب رسید. بنابراین می توان گفت این اصل نیز همانند اصول پنجم و پنجاه و ششم از یادگارهای شهید بهشتی است.