تأثیر فضای مجازی بر تحول سبک زندگی ایرانی اسلامی

مطالعه روش توصیفی – اسنادی، تأثیر فضای مجازی بر تحول سبک زندگی ایرانی اسلامی

تاریخ اجتماعی بشر، تاریخ تحول سبک زندگی است. انسان به فراخور تحولات گوناگون اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، دگرگونی سبک زندگی را تجربه کرده است. در این میان، انقلاب ارتباطات فضای مجازی را در برابر فضای واقعی خلق کرد و موجب تغییر نگرش و رفتار انسان و تحولات گوناگون فرهنگی گردید. فضای مجازی ابعاد مختلف زندگی را دگرگون ساخت و باعث رواج سبک زندگی نوینی شد. به گونه ای که باورها، ارزش ها، رفتارها و نهادهای سنتی، معنا و مفهوم پیشین خود را از دست داده و تحول سبک زندگی به یک چالش راهبردی مبدل شده است. بنابراین، حفظ هویت فرهنگی و ارزش های اجتماعی به دغدغه اصلی مدیران و نخبگان فرهنگی جامعه تبدیل شده است.

پیامدهای این دگرگونی، در فرایند جهانی شدن به جامعه ایران رسوخ کرده و این پرسش را در برابر ما قرار داده است: فضای مجازی و سبک زندگی اسلامی – ایرانی چه نسبتی دارند؟ و برای ترویج سبک زندگی اسلامی – ایرانی چه ظرفیت هایی در فضای مجازی وجود دارد؟ به نظر می رسد، توسعه فضای مجازی آسیب های جدی بر سبک زندگی بومی وارد نموده است. با این وجود می توان با بهره گیری از ظرفیت های فضای مجازی سبک زندگی اسلامی – ایرانی را به یک گفتمان مسلط تبدیل نمود و ارزش باوری، اخلاق مداری و خانواده محوری را به عنوان مؤلفه های مهم گفتمان اسلامی – ایرانی احیا کرد. یافته ها بیانگر تغییرات معنادار و نوسانات مستمر در سبک زندگی جامعه مورد مطالعه است که از الگوهای مشابهی پیروی نمی کنند.

سبک زندگی عبارت از مجموعه رفتارهای برآمده از نگرش ها، هنجارها، باورهای فردی و اجتماعی است و در هر جامعه شخصیت و هویت فردی و جمعی را آشکار می سازد. یکی از دغدغه های اصلی جامعه ما سبک زندگی بومی و عوامل مؤثر بر آن می باشد. در این میان با توجه در هم تنیدگی ابزارهای رسانه ای با زندگی روزمره انسانها یکی از عواملی که تأثیر بسزایی بر سبک زندگی دارد، فضای مجازی است. این فضا با امکاناتی همچون شبکه اینترنت، فیسبوک، توییتر، چت، ایمیل و… عرصه نوینی به روی کاربران اینترنتی که عمدتا جوانان می باشند گشوده است. اما این فضا به رغم فراهم کردن بسترهای جدید برای ترویج عقاید و باورهای شخصی و ترویج سبک زندگی ایرانی اسلامی، چالش‌هایی مانند ترویج فرهنگ و هویت غربی و تغییر در مؤلفه های سبک زندگی چون گفتار و نوشتار و نوع پوشش و نقض حریم خصوصی و فاصله گرفتن از دنیای واقعی را نیز به همراه داشته است. بر این اساس، پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که فضای مجازی چه تأثیراتی بر سبک زندگی ایرانی – اسلامی دارد؟ در این نوشتار تلاش خواهد شد ضمن بررسی ویژگی های فضای مجازی و همین طور مختصات سبک زندگی ایرانی – اسلامی، راهکارهایی برای تقویت این سبک زندگی و هم چنین مقابله با پیامدهای منفی فضای مجازی برای آن ارائه گردد. در این زمینه به برخی از راهکارها مانند؛ تقویت مبانی معرفتی و گفتمانی سبک زندگی ایرانی – اسلامی در عرصه نظری و تولید و ترویج برنامه‌های محتواها و سیاستگذاری های مناسب و منطبق با ارزش ها و هنجارهای جهان بینی اسلامی – ایرانی در عرصه عملی می توان اشاره نمود. روش این پژوهش کیفی و روش تحلیل آن توصیفی – تحلیلی و ابزار جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و اسنادی است.

مفهوم سبک زندگی از جمله مفاهیمی است که محققان در حوزه جامعه شناسی و فرهنگ برای بیان پاره ای از واقعیت های فرهنگی جامعه آن را مطرح نموده و به کار می برند، از سوی دیگر حضور در فضای مجازی و استفاده از آن افراد را در معرض تعاملات و پذیرش طیف گسترده ای از رفتارها قرار می دهد. این پژوهش به منظور بررسی رابطه استفاده از اینترنت و فضای مجازی و سبک زندگی (سبک زندگی غربی در بین دانشجویان دانشگاه پیام نور نقده صورت گرفته است. توجه اصلی این پژوهش به ابعاد کلیدی سبک زندگی جدید غربی و شاخص های آن می باشد. لذا یکی از متغیرهای مهم تأثیر گذار یعنی فضای مجازی و در کنار آن تبلیغات ماهوارهای انتخاب گردید و رابطه این متغیرها مورد بررسی قرار گرفت.

در دنیای کنونی شبکه ای شدن ارتباطات امری شناخته شده و حائز اهمیت است. انسانها دیگر محدود به رسانه‌های خاصی که توسط دولت ها هدایت می شوند نیستند. فضاهای مجازی عرصه عمومی تازه ای را طی سالهای اخیر برای مردم جهان فراهم کرده اند که از طریق آن افراد آزادانه اطلاعات مورد نیاز خود را دریافت و یا دانسته های خود را با دیگران به اشتراک می گذارند. هوشمندی دولتمردان جهان نسبت به استفاده از این فضا به منظور ارتباط با مردم سراسر جهان در قالب دیپلماسی عمومی موجب شده که هم اکنون شبکه‌های مختلف اجتماعی دارای کاربران قابل توجهی از طیف نخبگان سیاسی نیز باشند.

در این مقاله سعی می شود با استفاده از روش شناسی تحلیلی – توصیفی و در چارچوب نظریه کنش ارتباطی هابرماس، به میزان بهره جویی از فضاهای مجازی در تبیین گفتمان اعتدال به عنوان یکی از اصول هویت ایرانی – اسلامی پرداخته شود. سؤالی که در این تحقیق مطرح است، آنست که دولت یازدهم از فضاهای مجازی تا چه اندازه برای بازنمایی گفتمان اعتدال بهره می گیرد؟ فرضیه ای که در پاسخ به این سؤال مورد آزمون قرار می گیرد بر این مبناست که کارگزاران دولت فعلی از فضاهای مجازی به ویژه فیس بوک در عملیاتی نمودن گفتمان اعتدال و نشان دادن جایگاه انعطاف در فرهنگ ایرانی – اسلامی و تقویت همبستگی ملی همچنین نشان دادن چهره صلح دوست و فرهنگی مردم ایران به جهان بهره می جویند.