چرایی اجرای عدالت در آخرالزمان / حقانیت و عقلانیت در مهدویت و عدل الهی

 شاید ذهنتان با این سؤال درگیر شده باشد که چرا حکومت عدل جهانی در پایان تاریخ و آخرالزمان اجرا می شود؟ آیا این امر به طور اتفاقی است یا دلیلی برای وجود آن در این عصر وجود دارد؟ به عبارتی چرا عدالتی که قرار است توسط امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در تمام جهان جاری و ساری شود، در عصر انبیای گذشته رخ نداده است؟

درپاسخ به این سؤال باید چند نکته را در نظر بگیریم. برای رسیدن آدمی به تکامل و در نتیجه ایجاد اجتماعی کامل و نیز برقراری دولت و حکومت عدل در جامعه، به دو عامل اساسی نیازمندیم:

عامل خارجی؛ یعنی هر فردی از افراد جامعه، معنای عدل و کمالی را که هدف خلقت است، بداند و بکوشد تا راهی را برای رسیدن به آن بیابد. از آنجا که فهم بشر قاصر از درک این امور است؛ از این رو بشر در طول تاریخ برای هدایت و رسیدن به اهداف خود محتاج وجود انبیا بوده است.

عامل داخلی؛ یعنی همان شعور بشر به این مسئولیت و هدف بزرگ؛ از این رو برای رسیدن به هدف، تحقق این عامل داخلی در وجود انسان لازم است. این شعور به مسئولیت نیز با در نظر گرفتن چند عامل تحقق می یابد:

الف. عقل، اهمیت اطاعت خداوند و خضوع و خشوع نسبت به او را درک کند.

ب. بداند که اطاعت خدا، ضامن حقیقی برای سعادت خود و جامعه و ایجاد عدل مطلق در جامعه خواهد بود.

ج. حقیقت عدل و قسط و آثار و برکات آن را بداند.

عامل داخلی یا همان شعور انسان به این مسئولیت و هدف بزرگ از چند طریق قابل اجراست:

۱. این ایمان و اخلاص در افراد جامعه به صورت معجزه تحقق یابد که این احتمال با قانون معجزات منافات دارد؛ زیرا معجزه طریق انحصاری است، در حالی که برای رسیدن به نتیجه و هدف راه های دیگری غیر از طریق معجزه وجود دارد. همچنین با مختار بودن انسان ـ که کمال او در گرو آن است ـ منافات دارد.

بشر تکامل نیافته حاکم عادل را نمی پسندد و دوست دارد که او برکنار شود. حضرت علی علیه السلام در سخنی فرموده است: « این مردم از من ملول شده اند و من هم از آن ها ملول هستم»، سپس در حق آن ها نفرین کرده و فرموده است: خدایا مرا از این ها بگیر». حکومت عدل بایستی با رضایت خلق برقرار شود و آن، وقتی است که بشر خواستار آن باشد

۲. بشر بدون جبر و با تجربه و ارشاد، به سطحی عالی از فهم و شعور برسد تا بتواند آن هدف عالی را با رهبری الهی پیاده کند.

با در نظر گرفتن حالات و خصوصیات بشر در می یابیم که انسان هنوز به آن سطح عالی از فهم و شعور برای رسیدن به این هدف کامل نرسیده است؛ زیرا بشر از ابتدای خلقت، دو شرط اساسی از شرایط تطبیق عدل کامل را نداشته است:

الف. شناخت عدل به صورت کامل.

ب. آمادگی برای فداکاری در راه تطبیق و پیاده کردن عدالت بعد از شناخت آن.

حال اگر آدمی شرط اول را داشته باشد، اما هنوز آمادگی کامل برای شرط دوم را پیدا نکرده است. از این رو حتی در عصر صحابه رسول اکرم صلی الله علیه و آله که آن را بهترین عصر می دانند، آن حضرت نیز مشکلاتی با صحابه در زمینه فداکاری آنان در راه اسلام داشته است.

خداوند متعال در اعتراض به جماعتی از صحابه فرموده است : « یا ایُّهَا الَّذِینَ امَنُوا ما لَکُمْ اذا قِیلَ لَکُمُ انْفِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ اثّاقَلْتُمْ الَی الارْضِ ارَضِیتُمْ بِالحَیاهِ الدُّنْیا مِنَ الاخِرَهِ فَما مَتاعُ الحَیاهِ الدُّنْیا فِی الاخِرَهِ الّا قَلِیلٌ»؛ « ای کسانی که ایمان آورده اید! چرا هنگامی که به شما گفته می شود: به سوی جهاد در راه خدا حرکت کنید، بر زمین سنگینی می کنید (و سستی به خرج می دهید)؟ آیا به زندگی دنیا به جای آخرت راضی شده اید؟ با اینکه متاع زندگی دنیا، در برابر اخرت، جز اندکی نیست».(۱)

با توجه به آنچه گفته شد، بنابراین بشر تاکنون به شروط اساسی برای تشکیل حکومت جهانی دست نیافته و زمینه را برای ظهور فراهم نساخته است.

اما بالاخره روزی خواهد رسید که بشر قابلیت پیدا کند که دادگستری توانا و بینا بر او حکومت کند و قابلیت پیدا کردن بشر برای چنین حکومتی، عبارت است از تکامل او. بشر تکامل نیافته شایستگی و لیاقت حکومت عدل را ندارد و آن را نمی پذیرد و اگر با جبر و زور بر او تحمیل شود، نقض غرض خواهد بود. جبر و زور ظلم است و ظلم نردبان عدل نخواهد بود. عدلی که به وسیله ظلم برقرار شود، عدل نیست؛ هر چند نام عدل بر آن بگذارند. بشر تکامل نیافته حاکم عادل را نمی پسندد و دوست دارد که او برکنار شود. حضرت علی علیه السلام در سخنی فرموده است: « این مردم از من ملول شده اند و من هم از آن ها ملول هستم»، سپس در حق آن ها نفرین کرده و فرموده است: « خدایا مرا از این ها بگیر». حکومت عدل بایستی با رضایت خلق برقرار شود و آن، وقتی است که بشر خواستار آن باشد. بشر وقتی خواستار حکومت عدل می شود که خوی حیوانی تحت فرمان خوی انسانی او قرار گیرد».(۲)

روایات نیز جهتی دیگری از این عدم برقراری عدالت در زمان های گذشته را بیان کرده اند. امام باقر علیه السلام فرموده است: « دولت و حکومت ما، آخرین دولت ها و حکومت هاست. حکومت برای هیچ اهل بیتی باقی نمی ماند، مگر اینکه قبل از ما به حکومت رسیده و آن را به نهایت رسانده است، به جهت آنکه هر گاه سیره ما را در حکومت مشاهده کردند، نگویند: اگر ما نیز مالک و عهده دار حکومت بودیم، این چنین حکومت می کردیم. هم چنانکه خداوند متعال می فرماید: ” وعاقبت برای پرهیزگاران است”» .(3) (4)

بالاخره روزی خواهد رسید که بشر قابلیت پیدا کند که دادگستری توانا و بینا بر او حکومت کند و قابلیت پیدا کردن بشر برای چنین حکومتی، عبارت است از تکامل او

ضرورت اجرای عدالت شبه اخروی در این دنیا

شبهه دیگری که در این زمینه وجود دارد، اینکه چه ضرورتی برای تشکیل این عدالت در سطح گسترده در این دنیاست، اگر در عالم آخرت این عدالت در سطح گسترده پیاده شود ـ که حتماً هم چنین خواهد بود ـ غرض و هدف خلقت تأمین خواهد شد؟

در پاسخ این شبهه و اشکال باید به چند نکته توجه داشت:

۱. از آنجا که هدف از خلقت، عبادت و رسیدن به یقین و لقای خداوند معرفی شده است؛ از این رو باید این حکومت در روی زمین و قبل از انقضای دنیا پیاده شود تا هدف غایی خلقت در برهه ای از زمان پیاده شود.

۲. بشر مخلوق در این دنیا به این نوع حکومت گرایش فطری دارد؛ از این رو باید برای او در این عالم با مقدماتش فراهم گردد.

۳. از آنجا که قسر(۵) دائم و اکثری محال است؛ از این رو انسان در این عالم طبیعت باید روزی را به خود ببیند که ظلم و تعدی از بین رفته و عدالت و انسانیت جای آن را در سطح گسترده گرفته است.

۴. تکامل انسان در این دنیا برای او ارزشمند است، نه در عالمی دیگر و از آنجا که انسان طبیعتاً و فطرتاً کمال خواه و کمال جوست، باید زمینه لازم برای سیر کمالی او در سطح گسترده در این عالم فراهم گردد که در عصر ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف این خواسته عملی خواهد شد.(۶)

پی نوشت:

۱. توبه: ۳۸.

۲. صدر، سید رضا، راه مهدی علیه السلام، ص ۵۴

۳. بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۲.

۴. ر.ک: رضوانی، موعود شناسی و پاسخ به شبهات، ص ۳۳.

۵. قسر: کسی را به ستم به کاری واداشتن، جبراً وادار کردن کسی به کاری؛ فرهنگ معین، ص ۱۱۲۴.

۶. ر.ک: موعود شناسی و پاسخ به شبهات، ص ۳۴.