چرا عقل انسان برای تشخیص خیر و شر و هدف زندگی به دین نیازمند است؟
آیا عقل انسان به تنهایی قادر به تشخیص خیر و شر و تعیین هدف زندگی است؟ دکتر داود اسفندیاری معتقد است عقل در درک جزئیات و مصادیق امور ناتوان بوده و برای راهیابی به سعادت، نیازمند هدایت دین است. این نیاز، به‌ویژه در فهم پیچیدگی‌های اخلاقی و مسائل مربوط به آخرت، برجسته‌تر می‌شود.
به گفته دکتر داود اسفندیاری، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، عقل انسان در تشخیص جزئیات خیر و شر و تعیین دقیق هدف زندگی، به تنهایی کافی نیست و به راهنمایی دین نیازمند است. عقل، اگرچه مفاهیم کلی را درک می‌کند، اما در بسیاری از موارد از فهم مصادیق و جزئیات امور مختلف عاجز است.
عقل بشری قادر به درک خوبی و بدی برخی موضوعات کلی است، اما نه همه آنها. حتی در همین موارد محدود نیز، معمولاً از تشخیص مصادیق خاص آنها ناتوان است. به عنوان مثال، عقل به طور کلی حسن عدالت و قبح ظلم را درک می‌کند، اما برای تشخیص اینکه آیا تعدد زوجات یا رباخواری مصداق ظلم هستند یا خیر، نیازمند رجوع به تعالیم دینی است.
نمونه دیگر، توانایی عقل در فهم زشتی دروغ و خوبی صداقت است. با این حال، عقل به تنهایی نمی‌تواند تشخیص دهد که آیا دروغ گفتن در شرایط خاصی مانند جنگ، خوب است یا بد. اینجاست که نقش راهنمای دین در کنار عقل پررنگ‌تر می‌شود.
نکته حائز اهمیت دیگر این است که عقل، ضمن اثبات وجود خداوند، ضرورت معاد و لزوم نبوت، از جزئیات این امور بنیادین کاملاً بی‌اطلاع است. از آنجا که عقل نمی‌تواند مصالح و مفاسد دنیوی و اخروی، مادی و معنوی، فردی و اجتماعی، و روحی و جسمی را به طور کامل و دقیق ارزیابی کند، در مورد جزئیات و مصادیق بسیاری از امور سکوت می‌کند.
اگر دین بسیاری از احکام فقهی، اخلاقی و اعتقادی را به ما آموزش نمی‌داد، به‌ویژه در آنچه به زندگی پس از مرگ و آخرت مربوط می‌شود، هرگز به آنها آگاهی پیدا نمی‌کردیم. عقل اثبات می‌کند که عالم هستی دارای خالقی علیم و حکیم است و بنابراین، جهان و انسان را بیهوده و بدون هدف نیافریده است.
در نتیجه، انسان نیز مانند سایر اجزای جهان هستی، به سوی هدفی مشخص در حرکت است. اما عقل به تنهایی نمی‌تواند این هدف غایی و مسیر رسیدن به آن را تعیین کند. لذا، برای شناخت هدف زندگی و مسیر صحیح دستیابی به آن، انسان نیازمند راهنمایی وحی و تعالیم دینی است.