تاریخچه پیدایش نماز/کیفیت و کمیت نماز در شرایع پیشین
هیچ شریعت و دینى، از نماز جدا نبوده، گرچه صورت ظاهرى آن، تفاوت داشته است. زرتشتیان، پنج نماز دارند که در هنگام طلوع آفتاب و ظهر و عصر و اوّل شب و هنگام خواب، بپا مى‌دارند.
رسول گرامی اسلام(ص) در روایتی که در امالى صدوق، ص ۶۴۱ آمده، فرمودند: «الصلاه عمود الدِّین … فَان قُبِلَت قُبِلَ ما سواها و ان رُدَّت رُدَّ ما سواها/ نماز پایه دین است که اگر مقبول درگاه الهى قرار گیرد، سایر حسنات و اعمال انسان نیز پذیرفته است و اگر مقبول واقع نشود همه حسنات و اعمال دیگر مردود است».
* تاریخچه پیدایش نماز
نماز از چه زمانى به وجود آمد؟ آیا از اول خلقت بر انسان واجب بوده یا تنها مسلمانان مأمور به آن بوده‌اند، اگر وجود داشته کیفیت وکمیت آن چگونه بوده است؟
یکى از چیزهایى که همه پیامبران الهى به آن دعوت مى‌کردند «پرستش خداوند» است. قرآن کریم از زبان پیامبران نقل مى‌کند که به امّت‌هایشان مى‌گفتند: اعبدوا الله/ خدا را پرستش کنید (مائده، آیه۷۲ و ۱۱۷؛ اعراف، آیه۵۹ و ۶۵ و ۷۳ و ۸۵؛ هود، آیه۵۰ و ۶۱ و ۸۴ و…). اصل عبادت و پرستش خداوند در همه شریعت‌هاى الهى وجود داشته؛ ولى شکل و کیفیت آن متفاوت بود.
از قرآن‌کریم استفاده مى‌شود که نماز در امّت‌هاى پیشین هم بوده است؛ همه پیامبران از حضرت آدم تا حضرت خاتم نماز مى خواندند؛ اما از چگونگى آن اطلاع دقیقى در دست نیست.
خداوند متعال خطاب به حضرت موسى(علیه السلام)مى‌فرماید: «إنّنى أنا اللَّه لآ إلـهَ إلاّ أنا فاعبدنى و أقم الصّلوه لذکرى/ من «الله» هستم، معبودى جز من نیست؛ مرا بپرست و نماز را براى یاد من بر پادار».
هم‌چنین قرآن کریم به نقل از حضرت عیسى(علیه السلام) مى‌فرماید: (و جعلنِى مبارَکًا أینَ ما کُنتُ و أوصَنى بالصّلوه و الزَّکوه مادُمتُ حیًّا/ و مرا وجودى پر برکت قرار داده، در هر کجا باشم و [خداوند] مرا به نماز و زکات توصیه کرده مادامى که زنده‌ام.
از این آیات شریف روشن مى‌شود که نماز در مکتب دو پیامبر بزرگ الهى ـ موسى و عیسى(علیهما السلام) ـ وجود داشته همان‌گونه که در مکتب دیگر پیامبران بوده است، چنان‌که درباره حضرت شعیب(علیه السلام) آمده است: (قالوا یـشعیب أصلوتکَ تأمرک أن نَّترک ما یعبد ءابآؤنآ/ گفتند: اى شعیب! آیا نمازت به تو دستور مى‌دهد که آنچه را پدرانمان مى‌پرستیدند، ترک کنیم… . و نیز از زبان حضرت اسماعیل، مى‌فرماید: (وَ‌کَانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَوهِ وَ‌الزَّکَوهِ وَ‌کَانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِیًّا/ او همواره خانواده خود را به نماز و زکات دعوت مى‌کرد و همواره مورد رضایت پروردگارش بود.
بنابراین هیچ شریعت و دینى، از نماز جدا نبوده، گرچه صورت ظاهرى آن، تفاوت داشته است. زرتشتیان، پنج نماز دارند که در هنگام طلوع آفتاب و ظهر و عصر و اوّل شب و هنگام خواب، بپا مى‌دارند. یهودیان در ساعت سوم و ششم و نهم روز و اوّل و آخر شب و هنگام تناول غذا، دعاهایى دارند. مسیحیان، روز یک‌شنبه و برخى روز شنبه در کلیسا جلسه دعاى دسته‌جمعى تشکیل مى‌دهند.
اما باید توجه داشت که آنچه امروزه، پیروان حضرت موسى(علیه السلام)(یهودیان) و پیروان حضرت عیسى(علیه السلام)(مسیحیان) به عنوان نیایش در کلیسا و کنیسه به جاى مى‌آورند، با مناسکى که به وسیله این پیامبران الهى آورده شده بود، بسیار متفاوت است؛ زیرا آیین و کتاب‌هاى آسمانى این دو پیامبر الهى دچار تحریف و دست‌خوش انحرافات پیروان آنها شده است. در واقع نماز فعلى یهودیان و مسیحیان به دعا، نزدیک‌تر است تا به مجموعه‌اى از اعمال.
از این‌رو کیفیت و کمیت نماز در شریعت اسلام با شرایع پیشین متفاوت است، لکن در بیشتر آن آیین‌ها، سجده‌جزئى از این عبادت محسوب مى‌شود.
علاوه بر تشریع نماز در ادیان الهى، بت‌پرستان نیز در برابر بت‌هایشان، وِردهایى مى‌خوانده‌اند. اعراب جاهلى هم در مقابل کعبه مى‌ایستادند و باکف‌زدن و صوت‌کشیدن اظهار عبادت مى‌کردند: (وَمَا کَانَ صَلاَتُهُمْ عِندَ الْبَیْتِ إِلاَّ مُکَآءً وَتَصْدِیَهً/ و نماز و دعاى آنان نزد آن خانه جز سوت کشیدن و کف زدن نیست.