حفظ «محیط زیست» و حمایت از «حیوانات» از دیدگاه اسلام
در روایات پیامبر اکرم(ص) و امامان(ع) در مورد حفظ «محیط زیست» و حمایت از «حیوانات» تأکید زیادی شده است. در روایتی آمده: «چهارپا بر صاحبش شش حق دارد؛ این که بیش از طاقتش بر آن بار نگذارد و پشت آن را مجلسى براى سخن گفتن قرار ندهد و هنگامى که در منزلگاه پیاده مى شود، نخست آذوقه او را آماده کند، بدن او را داغ نکند و به صورتش شلاق نزند؛ و هر زمان از کنار آب مى گذرد آب را بر او عرضه کند». در روایت دیگری آمده است: «درختانِ سرزمین دشمن را قطع نکنید؛ نسوزانید و با جریان سیل آساى آب، آنها را از میان نبرید و آب آشامیدنى دشمن را آلوده نسازید».
به دلیل آنکه صنایع کنونى با تمام فواید و برکاتى که براى نوع بشر دارد، محیط زیست را به شدّت آلوده و تخریب مى کند و به دنبال تخریب محیط زیست، انواع جانداران در خطر نابودى قرار مى گیرند و اگر از سلاح هاى وحشتناک کنونى مخصوصاً سلاح هاى کشتار جمعى استفاده گردد این تخریب، وسیع تر و وحشتناک تر می شود، دنیاى کنونى به این فکر افتاده است تا براى حفظ محیط زیست و نسل حیوانات به پا خیزد و پیش از آنکه فاجعه اى در کره خاکى ما رخ دهد، چاره اى بیندیشد.
گرچه مطامع جهانخواران و پول پرستى سرمایه دارانى که جز به افزایش ثروت خود نمى اندیشند، این مسئله را با مشکلات فراوانى مواجه کرده و کارآیى گروه هاى حفظ محیط زیست و حمایت از انواع حیوانات را به حدّاقل رسانده و معلوم نیست نسل هاى آینده به چه سرنوشتى گرفتار خواهند شد؟!؛ ولى پیشوایان اسلام از هزار سال پیش و بیشتر بر این موضوع تأکید کرده اند که یک نمونه آن، سخنان صریح مولا امیرالمؤمنین(علیه السلام) در خطبه ۱۶۷ «نهج البلاغه» است که با صراحت مى فرماید: «در برابر سرزمین ها و حیوانات مسئولید». روایات زیادى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) و ائمه معصومین(علیهم السلام) نیز در این زمینه صادر شده که این مسئله مهم را در عالى ترین شکل و صورت بیان فرموده است؛ از جمله:
۱. در ماجرایى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه و آله) مى خوانیم: «آن حضرت شترى را دید که آن را خوابانده اند و پاى آن را بسته اند؛ ولى جهازش بر روی او بود [؛ در حالى که در این گونه موارد جهاز را از پشت شتر بر مى دارند تا استراحت کند]. پیامبر(ص) فرمود: «أَیْنَ صاحِبُهَا؟ مُرُوهُ فَلْیَسْتَعِدَّ غَداً لِلْخُصُومَهِ»؛ (به او بگویید: خود را فرداى قیامت براى دادخواهى آماده سازد!)».(۱)
۲. در حدیث دیگرى از رسول خدا(صلى الله علیه و آله) نقل شده است: «لَا تَتَوَرَّکُوا عَلَى الدَّوَابِّ وَ لَا تَتَّخِذُوا ظُهُورَهَا مَجَالِسَ»(۲)؛ (به صورت یک طرفى بر چهارپایان ننشینید [؛ زیرا سنگینى پاها بر یک طرفِ بدنِ حیوان وارد مى شود](۳) و پشت آنها را به صورت مجلس انتخاب نکنید [اشاره به اینکه اگر در راه به دوستانتان رسیدید و مى خواستید با آنها گفتگوهایى داشته باشید از مرکب پیاده شوید؛ هنگامى که گفتگوى شما تمام شد سوار شوید!]).
۳. باز در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: «لِلدَّابَّهِ عَلَى صَاحِبِهَا سِتَّهُ حُقُوقٍ: لَا یُحَمِّلُهَا فَوْقَ طَاقَتِهَا وَ لَا یَتَّخِذُ ظَهْرَهَا مَجَالِسَ یَتَحَدَّثُ عَلَیْهَا وَ یَبْدَأُ بِعَلْفِهَا إِذَا نَزَلَ وَ لَا یَسِمُهَا وَ لَا یَضْرِبُهَا فِی وَجْهِهَا فَإِنَّهَا تُسَبِّحُ وَ یَعْرِضُ عَلَیْهَا الْمَاءَ إِذَا مَرَّ بِهِ»(۴)؛ (چهارپا بر صاحبش شش حق دارد؛ این که بیش از طاقتش بر آن بار نکند و پشت آن را مجلسى براى سخن گفتن قرار ندهد و هنگامى که در منزلگاه پیاده مى شود، نخست آذوقه او را آماده کند [سپس به خود بپردازد] و بدن او را داغ نکند و به صورتش شلاق نزند؛ چرا که تسبیح خدا مى گوید و هر زمان از کنار آب مى گذرد آب را بر او عرضه کند [؛ زیرا او نمى تواند تشنگى خود را اظهار کند!]).
این احادیث و احادیث فراوان دیگرى که در این زمینه رسیده به خوبى نشان مى دهد که اسلام، دقیق ترین دستورات را در زمینه حمایت از حیوانات و رعایت حقوق آنها داده است؛ تا آنجا که اطلاع داریم چنین دستوراتى در هیچ مکتبى دیده نمى شود.
و درباره حفظ محیط زیست نیز دستورات فراوانى دیده مى شود؛ از جمله اینکه دستور داده شده است: «کنار نهرها را آلوده نسازید؛ و همچنین زیر درختان میوه دار و مقابل درهاى خانه ها و محل نزول کاروان ها و اطراف مساجد».(۵)
در دستورات جنگى اسلام نیز نقل شده: «درختانِ سرزمین دشمن را قطع نکنید؛ نسوزانید و با جریان سیل آساى آب، آنها را از میان نبرید و آب آشامیدنى دشمن را آلوده نسازید».(۶)،(۷)