پاسخ امام زمان(عج) به شبهات مرتبط با وجوهات شرعی بخش ۱
یکی از راه های شناخت وظایف منتظران در عصر غیبت و آشنایی با نگاه و نظر امام مهدی(عج) در این باره، توقیعات صادره از ایشان است که علی رغم کوتاهی، دنیایی از معارف را در خود جای داده اند.
گفت وگو با حجت الاسلام «سیدمجتبی معنوی»، کارشناس مهدوی
توقیع به چه معنا است و در ادبیات مهدویت از چه منبعی به توقیع یاد می شود؟
برای ارتباط با آموزه مهدویت و امامت راه های مختلفی وجود دارد که منتظران ظهور امام عصر(عج) می توانند با آنها به وظایف مختلفی که برای آنها از ناحیه امام عصر(عج) ترسیم شده، عمل کنند. یکی از این راه های ارتباطی با آموزه های مهدوی، توقیعات صادره از سوی حضرت حجت(عج) است.
توقیع یکی از راه های ارتباط مکاتبه ای با امام دوازدهم(عج) است؛ یعنی وقتی راه های ارتباط با ایشان را بررسی کنیم، درمی یابیم یک راه ملاقات حضوری با حضرت(عج) است که این توفیق برای برخی حاصل شده، راه دیگر نوشتن نامه به بیت امامت و ولایت است و یک راه هم ارتباط با حضرت حجت(عج) از طریق نواب و سفرا است.
در میان راه های ارتباطی، راه مکاتبه برخلاف محاوره وجود دارد که به در دو صورت بوده یعنی یا امام(عج) نامه ای از سوی شیعیان دریافته کرده و پاسخ داده اند که این پاسخ ها به توقیع شهرت یافته یا نه آنکه حضرت(عج) در ابتدای امر برای ارتباط مکاتبه ای با شیعیان در پاره ای مسائل به توقیع اقدام کرده اند.
معنای لغوی توقیع چیست و این معنا چقدر به آنچه در فرهنگ مهدویت جا افتاده، نزدیک است؟
توقیع در اصل به معنای زمینه مکتوب نامه است و در تعبیر عامیانه، پاراف گفته می شود، یعنی وقتی شخصی نامه ای می نویسد و از مقام بالادست زیرنوشتی بر آن می خورد، توقیع نام می گیرد.
توقیع به معنای پیامد یک نوشته یا پی نوشته در معنای ادبی است، یعنی نامه ای از سوی منتظران نوشته شده و حضرت حجت(عج) در پی نوشت آن، پاسخ هایی داده اند؛ از این رو، توقیع از مکمل های نامه نگاری با امام دوازدهم(عج) به شمار می رود.
آیا توقیعات امام عصر(عج) مربوط به عصر غیبت صغری است در عصر غیبت کبری نیز توقیعاتی از ایشان به دست شیعه رسیده است؟
اگرچه برخی معتقدند از ناحیه مقدسه امام مهدی(عج) در عصر غیبت کبری هم توقیعاتی صورت گرفته اما زمان صدور توقیعات در عصر غیبت صغری و تا سال ۳۲۸ بوده است؛ غالب این توقیعات در طی این سال ها نوشته شده و آخرین مورد را ایشان به علی بن محمد سمری در سال ۳۲۸ یا ۳۲۹ نوشته اند.
توقیعاتی که اکنون در دست است، چه کیفیتی دارد و چه مسائلی را شامل می شود؟
مهمترین توقیعاتی که از ناحیه حضرت حجت(عج) صادر شده و امروزه در دست ما هستند از نظر تاریخی امکان بررسی شان وجود ندارد، چون تاریخ مهدویت جسته و گریخته است اما در ترسیم کلی می توان گفت توقیعات مهدوی یا متناظر بر حکم و مسائل شرعی است یا نیابت و کفالت از امام عصر(عج) یا مربوط به حقانیت ادعاهایی که درباره امام مهدی(عج) وجود دارد که دسته سوم متناظر بر معرفت زایی و بیان حقایق درباره امامت و ولایت می شود.
البته برخی از این توقیعات مهم تر اند و شاید یکی از مهمترین توقعیات شامل موضوعات مختلف اعم از احکام و مسئله امامت و ولایت و … توقیع حضرت(عج) به اسحاق بن یعقوب از موالیان ایشان است.
این توقیع شامل چه مسائلی می شود و آیا برای امروز منتظران نیز آموزه هایی دارد؟
اسحاق بن یعقوب می گوید از محمدبن عثمان عمری خواهش کردم نامه من مشتمل بر پاره ای از مسائل پیش آمده را به ناحیه مقدسه برساند که در پی آن و پاسخی برایم صادر شد؛ حضرت(عج) در این توقیع نوشته اند: «خداوند تو را هدایت کند و بر اعتقاد حق ثابت و پایدار بدارد. این که سؤال کرده‌اى بعضى از افراد خاندان ما و عموزادگان ما منکر وجود من هستند. بدان که بین خداوند و هیچ کس قرابت و خویشى نیست و هر کس منکر وجود من باشد از من نیست؛ و راهى که او مى رود راه پسر نوح است. و راهى که عمویم جعفر (کذاب) و اولاد او نسبت به من پیش گرفتهاند، راه برادران یوسف است».
این یعنی امام دوازدهم(عج) در این توقیع از یک تنش درونی در بیت امامت و ولایت خبر می دهند و این شبهه را برطرف می کنند که مسئله امامت و ولایت فقط از ناحیه دشمنان مورد ستیز نبوده بلکه در بیت امامت و ولایت هم کسانی آموزه مهدویت را برنمی تابیده اند و حتی مهدی ستیزان در بیت امام عسکری(ع) بوده اند یعنی برخی در بیت امامت در زمین دشمن بازی کرده اند.
درباره احکام شرعی این توقیع شریف چه تصریحاتی دارد؟
بخش قابل توجهی از این توقیع پاسخ به سوالات شرعی اختصاص دارد؛ امام عصر(عج) در ادامه این توقیع می فرمایند: «اما فقاع (آبجو) نوشیدنش حرام است، ولى نوشیدن شلماب مانعى ندارد.»
سپس ادامه می دهند: «اما اموالى که شما (به عنوان هدیه) به ما مى رسانید، ما آن را براى پاک شدن شما از گناهان قبول مى کنیم، بنابراین، هر کس می خواهد به ما برساند، و هر کس نمى خواهد قطع کند؛ آنچه خدا به ما داده است، از آنچه شما مى دهید بهتر است.»
حضرت(عج) در این فراز به این شبهه پاسخ می دهند که بیت امامت و ولایت به اموال شیعیان وابسته نیست و بر آن سرمایه گذاری نمی کند.
آیا درباره مهدویت و غیبت و شبهاتی که ممکن است در عصر غیبت برای منتظران و شیعیان مطرح شود هم در این توقیع اشاراتی شده است؟
بله ایشان می فرمایند: «و اما وقت ظهور من وابسته به اراده خداوند متعال است. کسانى که وقت آن را تعیین مىکنند، دروغگو هستند.»
«و اما حوادثى که براى شما پدید مىآید (و حکم آن را نمىدانید) پس رجوع کنید به راویان حدیث ما؛ زیرا آنها حجت من بر شما هستند، و من هم حجت خدا بر آنها هستم».
این توقیع به چه نکات دیگری اشاره دارد؟
بر مسائلی دیگری نیز در این توقیع تصریح شده مثل اتفاقات مربوط به نیابت؛ حضرت(عج) تصریح می کنند: «اما محمدبن عثمان عمرى که خداوند از وى و از پدرش خشنود باشد، مورد وثوق من و نوشته او نوشته من است.»
چون عده ای فکر می کردند که محمدبن عثمان عمرى نامه ها را می نویسد و حضرت(عج) با این بیان این توصر اشتباه را اصلاح کردند.
سپس فرمودند: «و اما محمدبن على بن مهزیار اهوازى، به زودى خداوند دل او را اصلاح مىکند و شک و تردیدش را از وى بر طرف مى سازد. و اما مالى را که براى ما فرستادهاى، پذیرفته نمى شود، مگر این که از حرام پاک و پاکیزه گردد.»